پنجره جمعیتی؛ نیمه‌باز و نگران‌کننده

این هدفگذاری اما با آمارهای جمعیتی این روزهای ما نمیخواند. مطابق آمارهای رسمی، سال ۱۳۹۵ رشد جمعیت ۲.۱درصد بوده که در سال ۱۴۰۰ این رقم ۵۰ درصد کاهش داشت. در سال ۱۳۹۹ نرخ فرزندآوری به ۱.۵درصد رسید، در حالی که سال ۱۳۹۵ این عدد ۲.۱درصد بوده و پیشبینی میشود سال ۱۴۰۵ به ۱.۲درصد برسد. البته براساس محاسبات بینالمللی تا ۳۰ سال آینده، این وضع به وخامت بیشتری میرسد تا جایی که ۳۰ درصد جمعیت کل کشور سالمند میشود. با توجه به نقش بیبدیل جوانان در رشد و ترقی جامعه در ابعاد مختلف، متاسفانه در صورت تحقق این پیشبینیها نمیتوان آینده امیدبخشی را برای کشور ترسیم کرد. ظرفیتسازی منابع بشری با سرمایهگذاری روی جوانان توسعه و پیشرفت یکی از مهمترین خواستههای جوامع امروزی است که صورتهای مختلفی از اوضاع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی فرهنگی وانسانی را ترسیم میکند. از آنجا که جوانی، فرصت بیبدیل زندگی وسرآغاز استحکام شخصیت وظهور وبروز استعدادهای انسانی است، جوامعی که این منبع سرشار انسانی را در اختیار دارند باید آیندهای امیدبخش را پیش روی خود ترسیم کند و بالعکس. به همین دلیل سرمایهگذاری بر نسل جوان، درحقیقت ظرفیتسازی روی منابع بشری است چراکه همانطور که گفته شد توسعه و ترقی در جامعه به دست انسان صورت میگیرد، درصورتی که منابع بشری با ظرفیتی نداشته باشیم، نمیتوانیم منابع و امکانات طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه خود را مدیریت کنیم. متاسفانه امروزه در کشور با کمبود منابع بشری با ظرفیت و توانا که در واقع همان جوانان هستند، روبهرو هستیم. این کمبود باعث میشود تا بخش بزرگی از کارهای فنی، تخصصی و مدیریتی جامعه ما در هر زمینه توسط متخصصان خارجی اداره شود و بخش بزرگی از درآمد ما حق افراد خارجی شود. ادای فریضه جامعه از سوی جوانانبا توجه به نقش بیبدیل و غیر قابل انکار جوانان به عنوان آیندهسازان کشور، لازم است سیاست جوانگرایی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. در جمهوری اسلامی ایران نیز جوانان به عنوان قشر اغلب تحصیلکرده، پرتلاش و دارای نیروی جوانی، مرکز توجهات و تحلیلها هستند به گونهای که مقام معظم رهبری خطاب به جوانان دانشجو از تعبیر مؤذنان جامعه یاد میکنند که در صورت عدم هوشیاری آنها، فریضه جامعه قضا میشود؛ لذا جوانگرایی درحکمرانی کشوروگردش نخبگان، موضوع بسیار مهمی است که همواره در سخنان رهبر معظم انقلاب نیز مورد توجه قرارگرفته است.در راستای توجه ویژه به این حوزه، قانون جوانی جمعیت مهر۱۴۰۰ به عنوان قانونی درراستای اجرای صحیح سیاستهای جمعیتی به شکل فوریتی و لازمالاجرا تصویب شد، قانونی که شاید بتواند شاخصهای آماری جمعیتی را در چشماندازی چند ساله دچارتحولات بنیادی کند،اما این قانون همچنان کامل اجرایی نشده است. ضربه سیر نزولی جمعیت بر خانواده و جامعه در این سالها رهبر معظم انقلاب و کارشناسان حوزه جمعیت بارها در خصوص وضع جمعیتی ایران هشدار دادند در نهایت کار به جایی رسید که در پس غفلت مسئولان سیر رشد جمعیت نزولی شد و امروز پنجره جمعیتی رو به بسته شدن است. برخلاف عمده جوامع غربی که آسیب کاهش باروری را تنها در ضربه خوردن اقتصاد میبینند، کاهش طولانی مدت باروری نخستین اثر خود را بر تعداد و کیفیت نهاد خانواده میگذارد. علی ساکی، پژوهشگر جمعیت در گفتوگو با «جامجم» در اینباره میگوید: وضع نامناسب جمعیت در دو ساحت، آسیب وارد کرده است؛ یکی خانواده و دیگری جامعه. وی میافزاید: درست که خانواده سلول اول جامعه است اما در بحث سالخوردگی جامعه بصورت مستقیم مسئولان باید پاسخگو باشند و این موضوع را پیگیری کنند. ساکی با تاکید بر لزوم اطلاعرسانی به خانوادهها در خصوص عدم فرزندآوری یا تک فرزندی، بیان میکند: ما باید بر آسیبهایی که این دو مقوله به خانواده وارد میکند، متمرکز شویم. یعنی اگر خانواده ایرانی متوجه شود سالخوردگی چه آسیبهایی رامتوجه آن خانواده وفرزندان آن میکند، آنوقت میتوانیم نسبت به مقوله جمعیت در درون خانواده قدمهای مثبتی بر داریم اما اگر با خانواده صحبت کردیم و خواستیم مسأله جامعه را نیز حل کنیم قطعا خانواده از مسئولان خواهند پرسید برای تحقق این هدف چه زیرساختهایی در نظر گرفته شده است؟ سخن آخرسالهاست بحث جوانی جمعیت به مهمترین دغدغه کشور تبدیل شده است. در برهههای زمانی مختلف راه حلهای ارائه شده به نظر خیلی کارآمد نبودهاند و حالا با روی کار آمدن دولت چهاردهم نگاهها به عملکرد و رویکردها در اجرای قوانینی است که مسیر سخت آن، یعنی فراهم کردن زیرساختها، قوانین و دستورالعملهای اجرایی آن در دولت سیزدهم ایجاد شد و حالا نوبت دولت چهاردهم است تا مسیر را ادامه دهد.