سیاه‌ و‌ سفید رتبه‌ بندی‌ مدارس

رتبه‌بندی مدارس غیردولتی ظاهرا راهی است که به‌زعم نمایندگان مجلس می‌تواند ترمز دریافت شهریه‌های نامتعارف را بکشد و به هر مدرسه‌ای اجازه دهد تا درحد قد و قامت خود، شهریه دریافت کند. رئیس سازمان مدارس غیردولتی نیز در دو ماه اخیر موافقت خود با این روند را بارها اعلام وحتی تاکید کرده که مدارس غیردولتی باید رتبه خود را در تابلوی اعلانات مدرسه در معرض دید خانواده‌ها قرار دهند. پس درواقع دولت ومجلس موافق این رتبه‌بندی هستند درحالی که وقتی این موضوع زیر ذره‌بین کارشناسی قرار می‌گیرد، ایراداتی از دل آن بیرون می‌آید که چشم‌اندازی خاکستری را ترسیم می‌کند.قرار است مدارس غیردولتی که حدود ۱۸هزار مدرسه است و ۱۲‌درصد جمعیت دانش‌آموزی کشور را در دل خود جای داده از یک تا پنج رتبه‌بندی شوند. هر رتبه‌ای که این مدارس کسب کنند، قاعدتا باید گویای مرغوبیت آنها به لحاظ کالبدی، آموزشی، تربیتی و پرورشی باشد و نیز ابزاری برای تشخیص این موضوع که هر مدرسه استحقاق دریافت چه میزان شهریه را دارد. این نکته که مورد تاکید و تایید رئیس سازمان مدارس غیردولتی هم قرار دارد؛ گرچه به باور وی، می‌تواند ابزاری تشخیصی به دست خانواده‌ها بدهد تا مدارس را براساس رتبه‌های‌شان انتخاب کنند ولی در عمل یک پیام واضح دارد: شکست الگوی تعیین شهریه مدارس غیردولتی.در این الگو، مدارس براساس شاخص‌های متعدد دسته‌بندی می‌شدند و هر مدرسه براساس امتیازش شهریه‌ای مشخص داشت. پس حالا که بحث رتبه‌بندی مدارس غیردولتی برای جلوگیری از دریافت شهریه‌های اضافه و نامتعارف مطرح است، این پیام را به مخاطب مخابره می‌کند که الگوی فعلی ناکارآمد بوده و نیاز است تا رتبه‌بندی، این ناکارآمدی را رفع و رجوع کند. پس شاید بتوان نامش را دوباره‌کاری گذاشت یا نوعی اعتراف به ناتوانی در کنترل شهریه‌ها که در هر دو حالت زیبنده نظام تعلیم و تربیت نیست.
   
احتمال ورشکستگی و داغ شدن انحصار
رتبه‌بندی مدارس غیردولتی در پنج گروه، درواقع آنها را از ضعیف تا قوی رده‌بندی می‌کند. مسلما مدرسه‌ای که رتبه ۵ را دریافت می‌کند در قله قرار می‌گیرد و سایرین به ترتیب در شیب کوه تا دامنه‌ها می‌ایستند. همین مسأله جایگاه بسیاری از مدارس غیردولتی را سست می‌کند؛ چراکه بی‌شک مدرسه‌ا‌ی که رتبه یک، یعنی پایین‌ترین کیفیت را دریافت می‌کند با بی‌میلی خانواده‌ها برای ثبت نام مواجه می‌شود و خیلی زود در مسیر ورشکستگی از پا می‌افتد. یادمان نمی‌رود که در دولت احمدی‌نژاد اعلام می‌شد که بسیاری از مدارس غیردولتی در کشور با معضل صندلی‌های خالی مواجه هستند و بنابراین باید به آنها کمک شود. درنتیجه برخی دانش‌آموزان به این مدارس فرستاده شدند تا با خرج دولت تحصیل کنند. این روش گرچه روشی ناکارآمد و ناموفق برای حمایت از مدارس غیردولتی بی‌مشتری یا کم‌مشتری بود ولی روشن کرد که بازار داغ غیردولتی‌ها لزوما به همه این مدارس سهم نمی‌دهد و مدارس زیادی روی لبه ورشکستگی گام برمی‌دارند. این خطر اکنون نیز وجود دارد، مگر این‌که با نگاهی پر اغماض، بسیاری از مدارس بی‌کیفیت غیردولتی، رتبه‌های قابل قبول کسب کنند. در عوض شک نداریم که در فرآیند رتبه‌بندی، مدارس استخوان‌دار و پرآوازه، جای پای محکم‌تری پیدا می‌کنند و این بار با رتبه ۵، بازار تعلیم و تربیت غیردولتی را در انحصار خود نگه می‌دارند.
   
دامن زدن به رقابت‌های ناسالم
می‌گویند در نظام تعلیم و تربیت، رقابت‌های ناسالم باید از میان برداشته و امکان رشد برای همه افراد فراهم شود اما به تعبیر محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس مسائل آموزش و پرورش، رتبه‌بندی مدارس غیردولتی عملا به رقابت‌های ناسالم دامن می‌زند. این کارشناس که در حوزه مطالعات تطبیقی فعال است در گفت‌و‌گو با جام‌جم تاکید می‌کند که رتبه‌بندی مدارس، تجربه‌ای ناموفق در جهان است که ما می‌خواهیم تازه آن را تجربه کنیم.  او می‌گوید: «دولت آمریکا در برهه‌ای تصمیم گرفت مدارس را رتبه‌بندی کند و این کار را در بسیاری از ایالت‌ها اجرایی کرد. براین اساس مدارس برحسب رتبه‌شان، بودجه و پاداش دریافت می‌کردند که همین انگیزه‌های مالی سبب شد درعرض چهار تا پنج سال مشخص شود بسیاری از مدارس با ساخت نمره‌های غیرواقعی، عملکرد خود را مطلوب جلوه می‌دهند؛ حال آن‌که این افزایش نمرات باعث ارتقای معنی‌دار کیفیت آموزشی در این مدارس نشده است. بنابراین رتبه‌بندی مدارس در بسیاری از ایالت‌ها لغو شد.»نیک‌نژاد با ذکر این مثال توضیح می‌دهد که اگر تجربه آمریکا رابه کشور خودمان تعمیم دهیم،بحث برسراین خواهدبود که برخی مدارس باارائه عملکردهای آموزشی غیرواقعی (که از ایجاد یک رقابت ناسالم ناشی شده است) به رتبه‌های بالاتر می‌رسند درحالی که تحصیل در این مدارس لزوما به معنی دریافت آموزش‌های باکیفیت‌تر نخواهد بود. اوتاکید می‌کند که در آمریکا تعدادی از پرونده‌های مربوط به بازنمایی دروغین نمرات، عملکردها و فساد برخی مدیران مدارس هنوز باز است؛ موضوعی که ما نیز نباید به‌سادگی از کنارش بگذریم.