مهاجر فرستی ایران بدون رتوش

در میان عوام نیز این‌طور جا افتاده که اوضاع به اندازه‌ای در داخل خراب است که نخبه‌ها، مغزها و خیلی‌های دیگر که در داخل برای‌شان مانع تراشی می‌شود، ترجیح می‌دهند جلای وطن کنند و به جایی بروند که قدرشان دانسته می‌شود.

این‌گونه است که داستان مهاجر فرستی ایران به جهان اول و مهاجرت دانشجویان به دانشگاه‌های این کشورها گرفتار برخی افسانه سازی‌ها و بزرگنمایی‌ها می‌شود که البته برخی اظهارنظرها از برخی مراجع در داخل که از آنها توقع نمی‌رود نیز به آن دامن می‌زند.

یکی از آخرین اظهارنظرها متعلق به رئیس دانشگاه تهران است. او گفته است که«ایران در صدر کشورهایی قرار دارد که دانشجویانش به کشورهای جهان اول سفر می‌کنند»، این موضوع البته از سوی برخی منابع مورد تردید قرار گرفته و می‌گویند که ایران در صدر این فهرست نیست.

این در حالی است که رصد مطالعات بین‌المللی و بررسی جداولی که کشورهای دانشجو یا مهاجر فرست به جهان اول را دسته‌بندی کرده به‌خوبی نشان می‌دهد که گرچه کشور ما نیز در ردیف ۲۰کشور اول دنیاست ولی هرگز رتبه اول را ندارد، رتبه‌ای که معلوم نیست به چه دلیل به کشورمان نسبت داده شده و نگرانی بزرگی به نام فرار مغزها را در وطن‌مان ایجاد کرده است.

مشکلات، اشتغال و چند چیز دیگر

درست است که افت کیفیت آموزشی در بسیاری از دانشگاه‌های کشورمان، به روز نبودن تجهیزات و دانشی که در این مراکز عرضه می‌شود و مهم‌تر، بازارکاری که برای بسیاری از فارغ التحصیلان دانشگاهی وجود ندارد، انگیزه‌هایی قوی برای مهاجرت تحصیلی عده‌ای است اما این مهاجرت به اندازه‌ای بزرگ و وخیم نیست که یک ملت را نگران کند.

طبق اطلاعاتی که از رصد اشتغال دانش آموختگان آموزش عالی کشور در سال تحصیلی ۹۶ - ۹۵ در اختیار جام‌جم قرار گرفته، دانش‌آموختگان در این بازه زمانی بیش از ۷۷۲هزار نفر بودند که ۴۹.۰۶درصد فارغ التحصیلان موفق به یافتن شغل شده و ۵۰.۹۴درصدشان شغلی نیافته‌اند. البته در این پژوهش تاکید شده که بخش مهمی از دانش‌آموختگان آموزش عالی بنا به دلایل مختلف تمایل به شاغل بودن ندارند و طبق آخرین آمار رسمی مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی تحصیلکرده‌های آموزش عالی ۵۴ درصد است به این معنی که تقریبا نیمی از دانش‌آموختگان درواقع جویای کار نیستند.

با این حال قابل کتمان نیست که وضعیت کاریابی برای فارغ‌التحصیلان بسیاری از رشته‌های دانشگاهی دشوار است و همین موضوع در کنار سایر عوامل، زمینه‌ای برای مهاجر فرستی یا مهاجرت‌های تحصیلی ایرانیان شده است.

اوضاع‌مان چندان بد نیست

مهاجرت نخبگان یا فرار مغزها از ترسناک‌ترین واژه‌ها برای هر کشوری هستند اما لااقل در کشور ما هنوز به‌طور دقیق مشخص نشده چه تعداد از کسانی که از کشور برای تحصیل مهاجرت می‌کنند، نخبه یا یکی از مغزهای متفکر هستند. با این حال شاخص‌های کلیدی برای مهاجرت‌های بین‌المللی وجود دارد که ایرنا با انتشار آنها بسیاری از مسائل را روشن کرده است. به این ترتیب ایران در شاخص مهاجر‌فرستی در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ از میان ۲۳۲ کشور جهان رتبه ۵۴، در شاخص دانشجو فرستی از میان ۲۴۱ کشور رتبه ۱۳ به لحاظ شاخص جریان بالقوه مهاجرت در جمع ۱۵۰کشور رتبه ۸۷ و از نظر شاخص جریان بالقوه مهاجرت جوانان در میان ۱۵۰کشور جهان رتبه۷۷ را به دست آورده است. البته رتبه۱۳ که مربوط به شاخص دانشجو فرستی کشورمان است بدترین رتبه‌ای است که کسب کرده‌ایم، رتبه‌ای که با زبان بی‌زبانی از تحصیل بخش قابل توجهی از ایرانیان در دانشگاه‌های کشورهای پیشرفته حکایت می‌کند.

باوجود این حقیقت ولی ما هرگز کشور اول جهان در دانشجو‌فرستی نیستیم به‌طوری که اطلاعات موسسه آماری یونسکو نیز این حقیقت را به وضوح نمایش می‌دهد. بر این اساس ایران در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ رتبه هفدهم را در دانشجو فرستی به دست آورده به طوری که پایین‌تر از کشورهای چین، هند، ویتنام، آلمان، فرانسه، آمریکا، کره جنوبی، نپال، قزاقستان، برزیل، ایتالیا، اوکراین، سوریه، نیجریه، عربستان و ترکمنستان قرار گرفته است. حتی در رتبه‌بندی کشورهایی که بیشترین دانشجو را به آمریکا می‌فرستند، کشورمان پایین‌تر از چین، هند، کره جنوبی، بریتانیا، آلمان، فرانسه، ترکیه، استرالیا و عربستان قرار دارد.

ریشه‌های مهاجرت را درمان کنیم

در پژوهشی که دانشگاه استنفورد آمریکا در مورد مهاجرت ایرانیان در سال۲۰۱۹ انجام داده، نشان می‌دهد که مهاجران ایرانی الاصل تا قبل از انقلاب حدود ۵۰۰هزار نفر بودند که در سال۲۰۱۹ به ۳.۱میلیون نفر افزایش یافته‌اند که در مجموع ۷۰۰هزار ایرانی در دانشگاه‌های خارجی مشغول به تحصیل شده‌اند. البته ما نمی‌دانیم که چه تعداد از این افراد به کشور برگشته و مشغول خدمت شده‌اند که ابهام آماری نیز یکی از مشکلاتی است که رسانه‌ها همواره با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند. با این حال فارغ از تعداد بازگشته‌ها و بازنگشته‌ها، دلایل مهاجرت از کشور است که باید مورد توجه ویژه مسئولان قرار بگیرد، چراکه اگر این دلایل و مشکلات رفع شود، رتبه ایران در جداول بین‌المللی مربوط به مهاجرت نیز قطعا بهتر خواهد شد. سال ۹۵ تحقیقی در کشورمان انجام شد که نتایج حاصل از آن در مورد دلایل تمایل به مهاجرت جالب توجه است. بر این اساس دلایل خانوادگی، دسترسی به تحصیلات باکیفیت، درآمد پایین در ایران، کسب رفاه، سربازی اجباری، مخاطرات محیطی، فرهنگ نامناسب شهروندان و ناامیدی از بهبود مشکلات از زبان جامعه آماری ثبت شده که به‌خوبی نقش نهادهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را در رفع مشکلات و تقویت علقه و تعصب به وطن نشان می‌دهد.