ما کتابخوان هستیم

در رابطه با میزان سرانه مطالعه در جامعه هم می‌توان به این دیدگاه‌ها باور داشت، با این پیش‌شرط که خروجی نهایی آن باید نزدیک به واقعیت پیرامونی ما باشد. اما میزان سرانه مطالعه در جامعه همواره یک بحث مورد مناقشه بوده است. به این معنا که تا یک دهه پیش همواره با عینک خودتحقیری به این موضوع نگاه می‌شده و حالا پس از گذر سال‌ها از این نگاه تحقیر خود رسیده‌ایم به اغراق در بالابودن میزان این سرانه! تا سال‌ها تیراژ کتاب‌ها و شمارگان روزنامه‌های ژاپن را کنار دو سه دقیقه میزان سرانه مطالعه در ایران می‌گذاشتیم و اغلب با نگاهی طنزآمیز از این مقایسه نتایج عجیبی می‌گرفتیم. اما حالا نه‌تنها به همان دو سه دقیقه مقید نیستیم که باور داریم این میزان بالاتر از استاندارد بسیاری از کشورهای دیگر است. تازه‌ترین این آمار از زبان مهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حاشیه برگزاری نمایشگاه کتاب عنوان شده است. او میزان سرانه مطالعه در ایران را ۳۳ دقیقه در روز اعلام کرده است. البته وزیر فرهنگ و ارشاد این آمار را خروجی «بحثی که برای پیمایش مصرف فرهنگی کشور» داشته اعلام کرده و به پیوست آن هم گفته است این آمار «به استثنای کتب درسی، دانشگاهی، ادعیه و نظایر آن» است. در این که جامعه ایرانی جامعه‌ای اهل کتاب است شکی نیست، خوشبختانه از مرحله خودتحقیری در این زمینه عبور کرده‌ایم و قرار نیست خودمان را با کشوری همچون ژاپن مقایسه کنیم. اما حذف کتب درسی، ادعیه و نظایر آن و به دست‌آوردن ۳۳ دقیقه مطالعه در روز هم بیش از آن که واقعی به نظر برسد اغراق‌آمیز است. بگذارید با سنجه‌های آماری گسترده‌تری به این موضوع بپردازیم، چرا که جامعه آماری گسترده‌تر می‌تواند نتایج را به حقیقت موضوع نزدیک‌تر کند. مرکز آمار ایران در سال گذشته طی گزارشی مبسوط تحت عنوان سرانه مصرف فرهنگی خانوار در ایران که با بررسی ۶۲ هزار و ۵۶۰ خانوار انجام شده، بیش از ۳۳ درصد افراد بالای ۱۵ سال یک عنوان کتاب غیردرسی در ماه مطالعه کرده‌اند. در این گزارش اولویت مطالعه افراد به ترتیب قرآن و ادعیه، رمان و داستان‌های کوتاه و کتاب‌های روان‌شناسی و تربیتی اعلام شده است. طی این گزارش مستند اعلام شده سرانه مطالعه در ایران ۱۶ دقیقه و ۳۲ ثانیه است. این عدد با احتساب ادعیه و نظایر آن هم هست. به این معنا که با لحاظ این موارد به عددی بیش از ۱۶ دقیقه رسیده‌ایم. این که چه شاخص‌هایی در به دست‌آوردن اعداد متفاوت در این زمینه نقش دارد هم مهم است. آنچه بدیهی است این که یکی از دلایل پراکندگی آمار و ارقام مربوط به سرانه مطالعه در کشور، تفاوت دیدگاه‌ها و شاخص‌های سنجش نوع و میزان مطالعه در کشور است. در پژوهشی که سازمان صدا و سیما در سال ۹۶ انجام داده چنین نتیجه گرفته شده است که اساسا « تنوع فرمول محاسبه، عامل اختلاف در آمار سرانه مطالعه در کشور است.»
آن طور که در این پژوهش منتشر شده تعیین سرانه مطالعه از چهار شاخص مطالعات غیردرسی، مطالعه در فضای مجازی، مطالعه رسانه و نشریات و مطالعه ادیان و قرآن محاسبه می‌شود. در ایران آمار سرانه مطالعه روزانه متناقض است. در ایران آمارهای متعددی برای سرانه مطالعه روزانه (کتاب، روزنامه و…) گفته می‌شود و اعداد اعلام شده از ۲دقیقه تا ۷۶دقیقه متغیر است اما عدد ۱۲تا۱۸دقیقه دارای بیشترین فراوانی در میان آمارهای مطرح شده است. طبق آمارهای جهانی و بر اساس استانداردهای تعریف‌شده، آمریکایی‌ها ۲۰دقیقه، انگلیسی‌ها ۵۵دقیقه و ژاپنی‌ها ۹۰دقیقه از وقت خود را در شبانه‌روز به مطالعه کتاب اختصاص می‌دهند. بر این اساس آماری که از سرانه مطالعه کتاب در ایران در کنار تمام نوسانات عددی (از ۲دقیقه به ۱۵دقیقه و در نهایت به ۱۸دقیقه رسید) که تاکنون ارائه شده است، نشان می‌دهد که ایرانیان تقریبا به میزان آمریکایی‌ها به مطالعه کتاب علاقه‌مند هستند با این تفاوت که میزان کتب منتشرشده در ایران نسبت به آمریکا کاهش معناداری دارد.