نگارگری، مسافر جامانده قطار جشنواره رضوی

مسافران این قطار عشق و ارادت، هنرمندانی هستند که به لطافت طبع و نازکی خیال مشهور هستند. آنها همچون زائرانی عارف‌پیشه هستند که از دور و با ارادت قلبی در ساحت‌های مختلف هنری به علی‌بن‌موسی‌الرضا‌(ع) عرض ادب و اشتیاق می‌کنند؛ لیکن امسال نیز چون برخی سنوات گذشته عده‌ای از هنرمندان از سوار شدن به این قطار ناامید شده‌اند و از میان همه آنها جای خالی نگارگران بیش از پیش احساس می‌شود.

نگارگری یا نقاشی ایرانی که به‌عنوان میراث ناملموس جهانی از سرزمین کهن ایرانیان به‌ ثبت رسیده، چند سالی است که افتان و خیزان در جشنواره رضوی حضور دارد. هنرمندان این سبک نقاشی به‌واسطه قدرت اعجاز و بلاغت ذاتی نگارگری، همچون شاعران سرزمین نقاشی‌ها هستند و به‌ جرات می‌توان گفت بهترین گزینه برای روایتگری معارف رضوی با خوی و خصلت ایرانی هستند؛ ولی گویی توجه برگزارکنندگان جشنواره رضوی بیشتر روی حمایت از هنرهایی همچون تذهیب و تشعیر یا دیگر هنرهای تجسمی غربی است. این در حالی است که باید وجود مبارک امام مهربانی‌ها را برای هنر نگارگری ایران یک نقطه‌عطف دانست زیرا هنرمندان ایرانی که مرید کرامت امام‌رضا(ع) بوده‌اند همواره در آثارشان گوشه‌ای از عرض ارادت خود را به اهل بیت به نمایش گذاشته‌اند؛ به همین جهت به سراغ برگزارکنندگان دوره قبل و این دوره جشنواره رفتیم تا نگاهی به علل و عوامل این غیبت تلخ داشته باشیم.

علی ثابت‌نیا که دبیر دو‌سالانه تذهیب‌های قرآنی و البته نگارگری آستان قدس در سال‌های گذشته بوده و هم‌اکنون نیز در بنیاد رضوی مشغول به فعالیت است در پاسخ به این‌که چرا نگارگری نمی‌تواند جایگاه خود را در جشنواره رضوی تثبت کند، گفت: «بنیاد واقعا قصد دارد فضای امام رضایی را در تمام رشته‌ها احصا کند و پتانسیل‌های هنری را تبدیل به اثر فاخر کند. منتهی این دوره با توجه‌ به این‌که تیم جدیدی در مجموعه مستقر شده و برنامه‌ریزی وسیعی برای تحول جشنواره‌ها داشتند؛ تنها ۱۶ جشنواره در ۱۵ استان برای اجرا برنامه‌ریزی شد. حتما برنامه‌هایی برای برخی رشته‌ها که امسال برگزار نمی‌شود در قالب‌های دیگری مثلا مسابقات منطقه‌ای و برگزاری کارگاه‌ها در سال‌های آینده برگزار خواهد شد.»

ثابت‌نیا ادامه داد: «اصلا نگارگری را که نمی‌شود حذف کرد. نکته اینجاست که نگارگری در دوره قبل در قشم برگزار شد. قشم نیز نتوانست آن‌طور که باید آثار را جمع‌آوری کند. البته آثار نقاشی ایرانی خوبی هم بود که ما آن را خریداری کردیم. جایزه جشنواره خرید اثر بود و تعداد پنج اثر نیز خریداری شد.»

وی افزود: «نکته این است که با آقای آقامیری و دوستانی در اداره کل ارشاد البرز هم که صحبت کردیم، اظهار کرده بودند در این زمان کوتاه، چون ما باید در اردیبهشت جشنواره را به اتمام برسانیم، زمان کمی برای خلق اثر فاخر است.»

البته چهار ماه زمان چندان کمی هم نیست. با توجه‌ به این‌که جشنواره رضوی سالانه برگزار می‌شود و نگارگران می‌توانند برنامه‌ریزی قبلی هم داشته باشند. با این حال ثابت‌نیا تاکید کرد: «ما حتما سراغ یک پویش برای خرید اثر فاخر خواهیم رفت ولی برگزاری جشنواره مختصات خودش را دارد. باید اطلاع‌رسانی شود و فرصتی برای خلق اثر و تعدد آثار با‌کیفیت باشد.»

کم‌توجهی به هنرهای ملی

نکته عجیب این است که ماجرای لغوشدن جشنواره‌ها برای رشته‌هایی همچون تذهیب و مخصوصا برای دیگر رشته‌های هنر تجسمی همچون گرافیک رخ نمی‌دهد. ثابت‌نیا دراین‌باره گفت: «در اینجا دو نظریه مطرح است؛ یکی بحث این که جشنواره‌ها اصولا نباید دوسالانه باشد، خیلی از افراد معتقدند وقتی یک جشنواره دوسالانه شود، کیفیت آثار افت پیدا می‌کند. دیدگاه برخی متخصصان دیگر این است که پتانسیل نگارگری کشوری با موضوع امام‌رضا‌(ع) آن‌قدر نیست که ما هر سال جشنواره برگزار کنیم. مثلا در قشم یا قبل از آن در استان البرز که جشنواره نگارگری برگزار شد تعداد آثار زیادی به دبیرخانه نرسید. در جشنواره نگارگری البرز حدود ۵۰ اثر یا ۶۰ اثر بود و در قشم نیز حدود ۱۰ تا ۱۲ اثر رسید. به نظر شما آیا یک جشنواره در سطح ملی با این تعداد برگزار می‌شود.»

ثابت‌نیا تصریح کرد: «البته امکان دارد پشتیبانی یا لجستیک جشنواره آن‌قدر نبوده که اطلاع‌رسانی قوی باشد. به هر حال ما احساس کردیم قرار است جشنواره‌‌ای برگزار شود تا شاخص‌هایی یک جشنواره ملی را داشته باشد و امسال نتوانستیم جشنواره نقاشی ایرانی را برگزار کنیم. چون فکر کردیم حوزه‌های تخصصی رشته‌های هنرهای سنتی، خوشنویسی، تذهیب، نگارگری و حتی تخصصی‌تر مواردی که روی تشعیر و گل و مرغ کار می‌کنند، این فرصت را داشته باشند تا آثارشان را نمایش دهند.»

نبود حمایت از هنر ایرانی در برابر هنر غربی

در اینجا ذکر چند نکته خالی از لطف نیست. امام‌رضا(ع) از امامانی است که ما نسبت به او شناخت بیشتری داریم. وی در محیط زندگی ما زندگی کرده و منشأ تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی گسترده و مهمی بوده‌اند. در حقیقت ایشان نسبت به ائمه دیگر بیشتر با روزگار ایرانیان عجین‌ بوده و به‌عبارتی برخلاف تصور، پتانسیل کار روی موضوعات رضوی بسیار زیاد است. به جرات می‌توان گفت علاقه‌ای که مردم به جشنواره رضوی نیز دارند نتیجه علاقه مردم به امام‌رضا(ع) است. آنها باور دارند هر کاری برای امام‌رضا(ع) می‌کنند ماندگاری خاصی دارد.

در همین زمینه حجت‌الاسلام محمدجواد قاسم‌پور، دستیار مدیرعامل بنیاد بین‌المللی امام‌رضا(ع) گفت: «ما قدر امام‌رضا(ع) را ندانستیم. یک چیزی را بگویم شاید این جمله تا حدی شبهه‌‌ناک باشد. شما خود تصور کنید، اگر امام‌رضا(ع) در عالم مسیحیت بود، چه اتفاقی رخ می‌داد، ما آن کار لازم را نکردیم. من قائل به این هستم، به‌عنوان یک طلبه که ۱۵ سال است کار هنری و تبلیغی می‌کنم، مردم ما نیز همین امام رضایی که دوست دارند و به او عشق می‌ورزند را کم می‌شناسند. نسبت به سیره، اخلاق، نسبت به‌ پدر و مادرش، اولادش، نسبت به اتفاقی که افتاد، نسبت به‌ هجرتش، آرمان‌هایش، دغدغه‌هایش کم می‌شناسند.»

همین وضعیت را می‌توان به داستان حضرت‌موسی(ع) تعمیم داد که توسط هنرمندان غربی بارها در قالب فیلم‌ها و انیمیشن‌ها در سبک‌های مختلف کار شده‌ است. ثابت‌نیا دراین‌باره گفت: «ببینید، دو موضوع را باید در نظر بگیرید. من معتقدم در حوزه نگارگری باید آثار فاخر تولید شود. شاخص‌ها و تکنیک‌های هنر سنتی ما در اثر باید حفظ شود. در عین‌حال معتقد به شیوه سفارش اثر به هنرمند هستم. قالب جشنواره یک پویش عمومی است، برای این‌که پتانسیل رشته‌ها احصاء شود. برای این قضیه باید یک زمینه فراهم شود. برای همین اصلا در استان البرز به‌خاطر حضور استاد آقامیری قصد داشتیم شیوه اجرایی را به استاد بسپاریم. البته از نظر خودم مشهد هم یکی از اقطاب است. همین‌طور قزوین و اصفهان در یک سبک خاص حرفی برای گفتن دارند و این اتفاق خواهد افتاد.»

جشنواره‌هایی آینده‌نگر

رویکرد نگارگری تولیدمحور هنگامی ارزشمند به‌شمار می‌رود که به‌عنوان خروجی جشنوار‌ه‌های نگارگری در نظر گرفته شود. در حقیقت در کوران جشنواره هنرمندان از همه کشور فرصت پیدا می‌کنند توانایی خود را عرضه کنند و حلقه و محفل‌های بسته و توصیه‌پذیر استاد و شاگردی شکسته می‌شود. بعد از پایان این رقابت‌ها و انتخاب برگزیده‌ها می‌توان روی روند نگارگری تولیدمحور و موفقیت آن حساب باز کرد. اساسا جشنواره‌ها فرصتی برای کشف استعدادها هستند و باید به‌طور مستمر فعال باشند و تداوم آنها نشانه بارز برنامه‌ریزی مدون و آینده‌نگرانه است.

قاسم‌پور با تاکید بر اهمیت آرمان در هدف‌گذاری و واقع‌بینی در برنامه‌ریزی جشنواره اظهار کرد:« طبیعتا هر کار فرهنگی در سطح ملی و بین‌المللی با نواقصی در طول دوره و سنوات برگزاری خود روبه‌رو می‌شود و ما نمی‌توانیم بگوییم یک کار فرهنگی صددرصد درست انجام می‌دهیم. ما باید در هدفگذاری، هدف را آرمانی ببینیم و واقعیت را در برنامه‌ریزی لحاظ کنیم. به‌نظر من ما در سال‌های اخیر با ضعفی در برگزاری جشنوار‌ه‌های امام‌رضا‌(ع) روبه‌رو شده بودیم، این ضعف‌ها هم در ساحت برنامه‌ریزی و مدیریتی بود، یعنی در حوزه‌های بودجه و اعتباری که برای جشنواره می‌گذاشتند و هم در استقبال هنرمندان، به دلیل این‌که هنرمند برای تولید اثر باید میدان را آماده ببیند وقتی از منظر مدیریتی و برنامه‌ریزی کار آماده نباشد طبیعتاً هنرمند نمی‌تواند تولید اثر کند.»

قاسم‌پور ادامه داد: «این ضعف در دوره‌های اخیر و سنوات قبل از دوره بیستم یک مقدار مشهود بوده که صاحب‌نظران و اساتید هنر و فرهنگ این گله‌ها را از مدیران جشنواره امام‌رضا(ع) داشتند. اما با گذر از نقص این سال‌های اخیر، در برآیند و معدل‌گیری کلی جشنواره رضوی نمره بالایی می‌گیرد؛ نه این‌که فقط مدیران خوب عمل کردند، نه این جور نیست. ارتباطی که مردم یا هنرمند، در مراکز استان‌ها و حتی در شهرها و روستاها با جشنواره برقرار کردند، یک اتفاق عجیب‌و‌غریب بوده است.»

کمک‌گرفتن از هنرمندان حرفه‌ای

دستیار مدیرعامل بنیاد بین‌المللی امام‌رضا(ع) خاطرنشان کرد: «در دوره بیستم جشنواره رضوی ما ۱۶ جشنواره در ۱۵ استان داریم. به ظن خود ما یک مقدار در سیاستگذاری کلان این جشنواره کارهای خوبی را در این دوره توسط بنیاد، وزارت ارشاد و نهادهای همکاری که برای برگزاری جشنواره زحمت می‌کشند انجام دادیم. یکی از این اقدامات خوب افزایش 5/3برابری بودجه بوده است. به‌طورکلی در گذشته شورای سیاست‌گذاری جشنواره‌ها، اگر بخواهیم خیلی رک و صریح بگویم، تنها اسمش ملی بوده است؛ درحالی‌که استانی برگزار شده است. امسال ما شورای سیاست‌گذاری ملی داریم، چهره‌های درجه یک هنری را پای کار جشنواره آوردیم. به‌عنوان مثال در جشنواره فیلم بهروز شعیبی دبیر و در حوزه تجسمی و گرافیک استاد نجابتی دبیر جشنواره هستند.»

توجه به برنامه‌ریزی مستمر و غیرمقطعی در تولیدات آثار فاخر نگارگری امری کلیدی است. اگر برنامه‌ای برای برگزاری کارگاه‌های معارف رضوی حتی قبل از شروع جشنواره و به‌طور منظم سالانه طراحی شود و درعین‌حال بتوان برنامه مدونی برای چند سال آینده داشت که هر سال روی یک مکتب نگارگری متمرکز شود، علاوه‌بر پویاکردن جریان رشد نگارگری می‌توان به حفظ اصالت‌های نقاشی ایرانی نیز کمک کرد. ثابت‌نیا بیان کرد: «امیدوارم یک برنامه‌ریزی دقیق را انجام دهیم که این اهداف را که بیان کردید اتفاق بیفتد و اگر هم چنین نشود عملا بی‌فایده خواهد بود. چون کیفیت آثاری که در یکی دو سال اخیر رسیده، غیر از آنهایی که واقعا حرفه‌ای تولید شد و به جشنواره رسید، به تعداد زیادی در سطح آماتوری و آماتور به پایین بود.»

احیای مکاتب هنری نگارگری

البته تعداد کارهای آماتوری خود نشانی از علاقه نسل جوان به هنر نگارگری است؛ ولی گویی دست‌های پنهانی باعث شده تا این پتانسیل مثبت راه به جایی نبرد و حتی شانس شرکت در جشنواره نگارگری را برای تجربه یک رقابت پویا از دست بدهد.

دستیار مدیرعامل بنیاد بین‌المللی امام‌رضا(ع) نیز درباره رویکرد اصلی بنیاد در جهت‌دهی به جریان‌ نگارگری خاطرنشان کرد: «من قائل به این هستم که جشنواره نگارگری می‌تواند تولیدمحور یا سفارش‌‌محور باشد. ما نگارگری را از جشنواره بیستم رضوی حذف کردیم، ولی برای آن به‌طور جدی پرونده تولید را در نظر گرفتیم. تجربه جشنواره نگارگری ما ناموفق بوده است؛ اما تولید نگارگری ما موفق بوده است. چرا باید جشنواره برگزار کنیم، همان پول را بدهیم به نگارگران تا سفارش را با سعه‌صدر تولید کنند.»

قاسم‌پور اضافه کرد: «ما برای سال آینده چهار سفارش برای حوزه نگارگری داریم. کما این‌که به هنرمندان دیگر سبک‌های نقاشی نیز سفارش داد‌یم که کار خود را ادامه دهند.»

برگزاری مستمر رویدادها مانع مهاجرت نگارگران

تمرکز روی جشنواره مستمر و به‌شیوه رایج، می‌تواند ثمراتی همچون یک دانشگاه کاربردی داشته باشد. به زبان ساده یک تفاوت بزرگ نقاشی ایرانی تمرکز روی نقطه‌گذاری به جای لکه‌گذاری در نقاشی مدرن و غربی است. همین روند باعث می‌شود که روند اجرای یک اثر نگارگری بسیار طولانی‌تر از یک نقاشی به سبک رایج غربی باشد و در نهایت پایبندی به همین اصول و تهذیب نفس ناشی از آن، موجب خلق اثری لطیف و فاخر می‌شود.

در زمانه ما طولانی بودن خلق اثر هنری چالش بزرگی‌ است که باید ماحصل مالی آن با هزینه و انرژی که صرف تولید می‌شود، هماهنگی داشته باشد. در غیر این‌صورت سبک‌های هنری با خطر منسوخ شدن روبه‌رو است. این روند سنگین اجرا و همراه با وقفه باعث می‌شود که هنرمند به مهارت لازم برای رفع کاستی‌ها و اشتباهات نداشته باشد. در نظر بگیرید یک اشتباه در قلم‌گیری نقاشی ایرانی یا رنگ‌گذاری نامناسب، می‌تواند بر تمام اثر تاثیر بگذارد و ارزش آن را خدشه‌دار کند. اصلاح این عیوب نیاز به مهارت و پختگی دارد که ناشی از کار مداوم و با طمأنینه است و گاه یک اثر به‌خاطر ناتوانی هنرمند در رفع اشتباه به‌ کناری گذاشته می‌شود و این به‌معنای گذشتن ناخواسته از حاصل چند ماه کار و تلاش شبانه‌روزی است.

این شکست‌ها می‌تواند زمینه مهاجرت نگارگران از سبک‌های هنری یا حتی مرزهای کشور را فراهم کند. در کشورهای همسایه استقبال مناسبی از آثاری نگارگران و به‌ویژه تذهیب می‌شود و این طیف هنرمندان جایگاه مناسبی برای خود در اجتماع دارند.

عقب‌ماندگی در تبیین سیاست‌های حمایتی

درعین‌حال از این طریق نگرانی برخی نگارگران جوان و محروم از امکانات شهر‌های بزرگ و هراس از سپردن سفارش‌های محدود به چند هنرمند خاص نیز کاهش پیدا می‌کند. همچنین شاهد ظهور شیوه‌های اجرای متنوع و ایده‌های نو از بیان معارف رضوی در نقاشی ایرانی خواهیم بود. علی‌ایحال به‌نظر می‌رسد فراخوان سال آینده جشنواره نگارگری رضوی نیز به‌صورت محدود است و البته هنوز چندان کم‌وکیف آن مشخص نیست. درصورتی‌که با نگاهی به پتانسیل نگارگری متوجه عقب‌ماندگی خاصی در تبیین سیاست‌های حمایتی می‌شویم.

بحث مهم دیگر در جشنواره رضوی ماجرای افزایش بودجه است که البته با وجود افزایش تورم جای کمی درنگ دارد. قاسم‌پور در این زمینه توضیح داد: «در دوره‌های گذشته مواردی از سطح استاندارد استانی هم پایین‌تر بودند. فقط برای برخی جشنواره‌ها پول خوبی تزریق کرده بودند. به‌عنوان‌مثال، ما در جشنواره گرافیک که چهار بخش پوستر، تصویرسازی، کتیبه و کارتون دارد که همه اینها هم دبیر درجه یک ملی دارد، به رقم خوب و معقولی رسیدیم. البته ما اهل ریخت و پاش نیستیم. یک مثل رایج در مشهد داریم که ما می‌خواهیم از آب کره بگیرم.»

قاسم‌پور تصریح کرد: «در حقیقت ما بودجه جشنواره امام‌رضا(ع) را واقعی کردیم. تقریبا همه استان‌های ما از این بودجه واقعی که برای آنها تخصیص داده شده و خودشان هم در جذب یک‌سوم آن دخیلند، راضی هستند. امیدواریم که با عنایت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) امسال یک جشنواره متفاوتی داشته باشیم. تقریبا به اذعان خیلی از مسئولان در همین سه یا چهار ماه گذشته تحولات در نحوه سیاست‌گذاری، بودجه‌ریزی و بودجه‌نویسی، تعیین دبیران، نحوه افتتاحیه، آموزش‌ها و غیره قابل مشاهده بوده است. مثلا در حوزه تجسمی به‌طور جدی در حال آموزش هنرمندان تجربی و نیمه‌آماتور هستیم. در حوزه فیلم در بخش فیلم موبایلی که اولین بار است در جشنواره رضوی آن را تجربه می‌کنیم، ورک‌شاپ آموزشی بسیار خوبی را تدارک دیدند که ان‌شاء‌ا... به وقت خودش اطلاع‌رسانی می‌شود.

معیارهای مبهم

یکی از گلایه‌های نگارگران در زمینه برگزاری جشنواره نگارگری انجام آن در شهرهای بود که سابقه مکتبی در هنر نگارگری ندارند. از این جهت معیار انتخاب استان‌ها برای برگزاری جشنواره مبهم بود. قاسم‌پور پاسخ داد: «دو تجربه در دو دهه گذشته در جشنواره امام‌رضا(ع) انجام شده است و ما این را پیگیری و بررسی کردیم. تجربه اول؛ جشنوار‌ه‌های استان‌ها ثابت، پایدار و ماندگار شدند که آفت‌ها و البته فوایدی هم داشت. تجربه دوم؛ جشنوارهای داشتیم که دوره‌ای چرخیده و هر سال در یک استان انجام ‌شده، این شیوه نیز موافقین و مخالفینی داشت.»

قاسم‌پور ادامه داد: «تاکنون نتیجه‌گیری ما از تحلیل شرایط در بنیاد و شورای سیاست‌گذاری در ستاد دبیرخانه اصلی جشنواره امام‌رضا(ع) این است که ما می‌توانیم هر جشنواره را حداقل سه یا چهار سال در یک استان پایدار نگاه داریم. نه یک‌ساله کنیم و نه ۲۰ ساله. هم‌اکنون جشنوار‌ه‌هایی داریم که حدود ۱۸ دوره در یک استان برگزار شده است. خود اهالی استان یک جایی خسته شدند، یعنی این یک آفتش بوده است. استان دیگری نیز داریم که اعلام کرده این جشنواره را می‌خواهیم، این جشنواره با بوم ما یکسان شده و هنرمندان ما در حال رشد هستند. این پایداری برای ما خوب بوده است. جالب است بدانید که جشنواره شعر رضوی که در کرمان در حال برگزاری است بیست‌وهفتمین جشنواره شعر رضوی است. دلیل آن این بوده که آنها هفت دوره قبل از آغاز جشنوار‌ه‌های امام‌رضا(ع) به این معنا، خودشان جشنواره شعر رضوی داشتند و آفرین به آن مدیری که رفته همان حرکت را به رسمیت شناخته و بسیار هم خودشان راضی هستند. پس ببینید نمونه‌های موفق داریم و در برخی موارد هم داشتیم که جشنواره‌ها در استان‌ها شکست خورده‌اند.»

البته به‌نظر می‌رسد یافتن نقشه توزیعی هنرمندان موفق رشته‌های مختلف بر اساس مرزهای سیاسی کار چندان درستی نیست. کما این‌که شاید چند استان در یک رشته هنرمندان صاحب‌سبک و مدعی داشته باشند و بهتر است که جشنواره‌ها براساس سابقه موفقیت هنری و فنی استان‌ها محول نشود. باید توجه کرد که جشنواره‌‌های رضوی برای تقویت نقاط‌ضعف در موفقیت و شکوفایی استعدادها در رشته‌هایی است که در بیان معارف رضوی مغفول مانده‌اند.

ظن رویکرد واپس‌گرایی

با همه این اوصاف عدم برگزاری جشنواره نگارگری در طول سال ظن وجود رویکرد واپس‌گرایی نسبت به این رشته هنری را تقویت می‌کند. از همین رو برای رفع این ظن و نجات نگارگری از این مظلومیت، اتخاذ یک استراتژی بلندمدت و ارزش‌آفرین برای بازگشت درخشان نگارگری به صحنه زندگی روزمره ایرانی به‌شدت احساس می‌شود.

در دنیای تصویرها سبک‌هایی از نقاشی توانستند به‌نحو باشکوهی از دنیای تصویر ثابت به تصاویر متحرک راه پیدا کنند. کمیک‌ها یک نمونه‌ موفق از این انقلاب هیجان‌انگیز هستند. در شرق دور، در سرزمین آفتاب‌تابان نیز سیر تحول مانگاها به انیمه‌های سریالی و سینمایی بسیار معروف است. هم‌اکنون نیز شاهد علاقه شدید نسل گذشته و امروز به انیمه‌های جذاب هستیم. از نمونه‌های معروفی همچون کارتون فوتبالیست‌ها که در تلویزیون ملی به نمایش درآمده تا انیمه‌های امروزی که در بستر اینترنت به زبان فارسی هم دوبله شده و در حال ذائقه‌سازی نسل ایرانیان است می‌توان نام برد. آیا حقیقتا نمی‌توان برای نگارگری چنین رویکردی را در نظر گرفت تا حداقل سبکی از انیمیشن ملی براساس هویت هنری و بصری ایرانی خلق شود و در آینده بتواند ابزاری برای گفتمان هنری در عرصه جهانی باشد؟ آیا جشنواره رضوی می‌تواند زمینه‌ساز این تحول باشد؟

از توجه به نگارگری تا رسیدن به انیمیشن ملی

دستیار مدیرعامل بنیاد بین‌المللی امام‌رضا(ع) دراین‌باره گفت: «من 10 سال کار انیمیشن کردم و در این حوزه یک مقدار تجربه دارم. ما قطعا در انیمیشن دوبعدی اگر از فونداسیون صحیح کار استفاده کنیم، می‌شود. چه در حوزه تصویرسازی و هنرهای دیجیتال با هر تکنیک اجرایی و چه در حوزه نقاشی ایرانی، اگر ما این توالی تولید را رعایت کردیم می‌توانیم به این اهدافی که مطرح کردید برسیم. ما یک جلسه‌ای با برخی هنرمندان از فرم‌های مختلف تصویرسازی و تصویرگری داشتیم و اجمالا همه اساتید به این نتیجه رسیدند که ما نیاز به سفارش و تولید برای حجم یا تیراژ بالا داریم تا بتوانیم بر آن داستانی را استوار و آن را به تصویر متحرک تبدیل کنیم. این پلکان اگر درست تعریف شود ما می‌توانیم در سال‌های آینده به یک تجربه موفق در این زمینه برسیم.»

قاسم‌پور تصریح کرد: «من خودم نیز دوست دارم از مخاطب کمیک داستان ایرانی بپرسم چه ارتباطی با آن برقرار کرده؟ در دهه گذشته نشریه کمیک‌استریپ بود که متوقف شد. سال‌ها یک تیمی در حوزه کمیک‌استریپ در ایران کار کردند، ولی جواب نگرفتند اما نسبت به کلیت مسأله ما برای این‌که برسیم به آن ایده‌آلی که شما مطرح می‌کنید نیاز به حفظ این توالی داریم.»

قاسم‌پور با اشاره به اهمیت شناخت ویژگی‌های کاراکتر در شکل‌گیری ارتباط سبک تصویرگری با مخاطب گفت: «چه در حوزه نقاشی ایرانی و چه در حوزه امثال کمیک یک مورد دیگر نیز وجود دارد که باید مد نظر قرار گیرد. دیگران در این زمینه کاراکتر یا شخصیت مناسب خود را پیدا کردند. ما خیلی شخصیت‌ها یا کاراکترهای بومی و مذهبی خوب داریم، ولی نمی‌توانیم روی هر شخصیت‌پردازی انیمیشنی سرمایه‌گذاری کنیم. ابتدا باید به شخصیتی که مثلا در سیر داستانی امام‌رضا(ع) می‌تواند نقش‌آفرینی کند یا حداقل حول محور شخصیت امام‌رضا(ع) شکل بگیرد، جان بدهیم تا بشود کار جدیدی روی آن انجام داد و این نیز واقعا کار سختی است.»

البته ما می‌توانیم از تجربه بومی قدما در زمینه شخصیت‌سازی استفاده کنیم. به‌عنوان‌مثال خالقان شاهنامه بایسنقری با استفاده از بستر شاهنامه و قدرت روایت نگارگری به ترویج مفاهیم دلخواه خود پرداختند. اگر تحمل تماشای پرداخت تصویری و نمایش برداشت نگارگری و مستقیم از زندگی امام‌رضا(ع) هنوز برای برخی سخت است، بازهم می‌توانیم از یک درخت‌واره شخصیتی با محوریت امام‌رضا(ع) استفاده کنیم.

قاسم‌پور دراین‌باره اظهار کرد: «من نیز یک مقداری در این حوزه به قول مشهدی‌ها پال‌پال (کندوکاو) کردم. من قائل به این هستم که هویت یک انسان در صورت اوست. ما آمدیم در تصویرسازی‌ها، نقاشی‌ها و تمثال‌هایی که از اهل‌بیت(ع) کشیدیم، هاله نور گذاشتیم. اصلا کودک‌ونوجوان ما نمی‌تواند ارتباطی با این تصویر برقرار کند؟»

قاسم‌پور ادامه داد: «یعنی تصور ذهنی‌ای که دارند این است که امام‌رضا(ع) همان گنبد طلایی است. باورتان می‌شود، تصور کنید امام‌حسین(ع) همان گنبد در حرم است. این به‌دلایل اختلال فرهنگی است که ما در این مسیر ایجاد کردیم. چه اشکال دارد ما 20 نقاشی از امام‌رضا(ع) با صورت بکشیم و به دختر و پسرمان بگوییم این نقاشی از امام‌رضا(ع) است. این همان چهره حقیقی امام مهربانی نیست؛ کمااین‌که نقاشی از تو نیز همان خود واقعی تو نیست.»

در نهایت به نظر می‌رسد خصوصیات ذاتی نگارگری اگرچه می‌تواند بالی باشکوه برای پروازی دلربا در دنیای هنرهای تجسمی جهان باشد، ولی همین زیبایی بال‌ها باعث شده که نقاشی ایرانی زمینگیر شود و تنها فرزندان او همچون تذهیب، گل و مرغ و تشعیر فرصتی برای نقش‌آفرینی پیدا کنند.