آلودگی، نفس‌تهران را گرفت

این روز‌ها روز جولان ذرات معلق، دی اکسید سولفور، اکسید نیتروژن، منوکسیدکربن، ترکیبات آلی فرار، ازن و سرب در هوای شهر‌های بزرگ است؛ روز‌های جدال میلیون‌ها نفر با هجمه سنگین این آلاینده‌ها که از بس درباره‌شان گفته شده گوش‌ها عادت کرده و زبان‌ها هم راه سکوت را در پیش گرفته است. اما آلودگی هوا یک خطر جمعی است و رفع آن یک مطالبه ملی. قانون معطل مانده هوای پاک نیز مجالی برای به چالش کشیدن همه تکالیفی است که انجام نشده و همه کار‌هایی که بر زمین مانده همان‌طور که محمد حسین بازگیر، کارشناس محیط زیست به جام‌جم می‌گوید: «در دنیا توجه به مسائل محیط زیستی یک ارزش است و رها کردن آن یک ضد ارزش، پس همه باید مطالبه کنیم و هوای پاک بخواهیم.»

پنج سال است قانون هوای پاک با طمطراق تمام به تصویب رسیده و تکالیف دستگاه‌ها در آن موبه‌مو مشخص شده، اما فایده این قانون چه بوده؟ می‌شود گفت تقریبا هیچ، آن هم نه با یک ادعای ژورنالیستی که با استناد به اعداد و ارقام معتبر. طبق این قانون، منابع آلاینده هوا شامل دو دسته طبیعی و انسان ساخت هستند که آلاینده‌های طبیعی شامل گردوغبار، توفان‌های شن یا آتش‌سوزی جنگل‌ها می‌شود. منابع انسان ساخت نیز شامل منابع متحرک و ثابت است که متحرک‌ها هرگونه منبعی از قبیل وسایل نقلیه موتوری و غیرموتوری را در برمی‌گیرد که براثر حرکت آلودگی ایجاد می‌کند. منابع آلاینده ثابت نیز هرگونه صنعت، عملیات معدنی، کشاورزی، خدماتی، تجاری یا خانگی است که در محلی ثابت سبب انتشار آلاینده‌ها می‌شوند. در کنترل آلایندگی منابع ثابت و متحرک در این پنج سال به هیچ وجه خوب عمل نشده که این بد عملی را گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به‌خوبی نشان می‌دهد. در این گزارش پنج آلاینده اصلی هوا ملاک قضاوت قرار گرفته که میزان جولان‌شان در هوای ۹شهر بزرگ کشور به واقع هولناک است. ولی از آنجا که آسیب رسان‌ترین آلاینده، ذرات معلق کمتر از ۲.۵میکرون شناخته شده ما نیز به اعداد مربوط به آن اشاره می‌کنیم که مشتی نمونه از خروار کار‌های بر زمین مانده‌است. براین اساس در سال۱۴۰۰ در شهر تهران منابع متحرک ۴۵۳۶تن و منابع ساکن ۳۰۹۴تن از این آلاینده در هوای پایتخت منتشر کرده‌اند در حالی که این ارقام برای شهر بزرگی همچون تبریز به ترتیب ۱۳۶۲ و ۱۰۶۶ تن در ۳۶۵ روز سال بوده است. در اهواز، شهرهمیشه آلوده ایران و جهان نیز سال گذشته منابع متحرک ۳۸۵۸تن ذرات معلق در هوا پمپاژ کرده‌اند و منابع ساکن ۱۵۱۵تن، اما در سالی که گذشت بی آن که صدایش بلند شود و کم کار‌ها بازخواست شوند دو شهر قم و اصفهان شرایط فاجعه‌باری را از سر گذراندند، چرا‌که منابع ساکن در قم ۱۴هزار و ۲۳۸ تن و همین منابع در اصفهان ۴۸هزار و ۲۴۶تن ذرات معلق کمتر از ۲.۵میکرون را راهی هوای این دو شهر‌کردند. اما چرا هیچ مطالبه‌ای صورت نگرفت و چرا این اطلاعات به گوش افکارعمومی نرسید؟ ماجرای باز نشدن گره اجرای قانون هوای پاک دقیقا در فراموشی مطالبه‌گری از سوی مردم نهفته است.

به قانون هوای پاک بودجه نمی‌دهند

البته درباره علت بر زمین ماندن قانون هوای پاک و این معضل که «هوا را پاک از دست داده‌ایم» تحلیل‌های مختلفی وجود دارد از جمله این که در سال‌های اخیر منابع انتشار آلودگی هوا را خوب شناخته‌ایم، ولی در اجرای راهکار‌های کاهش آلودگی هوا خوب عمل نکرده‌ایم؛ این تحلیل بهزاد اشجعی، کارشناس آلودگی هواست که می‌گوید: «ما می‌دانیم در شهرتهران سهم خودرو‌های دیزلی در آلوده کردن هوا ۳۴درصد، سهم صنایع ۱۷درصد، سهم خودرو‌های سواری ۱۴درصد، نیروگاه‌ها ۱۳درصد و سهم موتورسیکلت‌ها ۱۰درصد است، اما از سال۹۶ که قانون هوای پاک تصویب شد هیچ بودجه‌ای برای اجرای آن و رفع این مشکلات در نظر گرفته نشد و فقط امسال برای اولین بار ۲۸۸میلیارد تومان در بودجه ۱۴۰۱ در نظر گرفته شد که اصلا پاسخگوی الزامات اجرای قانون نیست.».

اما فقط موضوع کمبود بودجه در میان نیست و گره‌های بزرگ دیگری نیز میان ما و هوای پاک فاصله انداخته است، موضوعاتی از قبیل در اولویت‌نبودن آلودگی هوا برای مجریان، اختلافات بین‌دستگاهی، تفاسیر شخصی و سلیقه‌ای از قانون توسط برخی مجریان و متناسب نبودن امکانات و اختیارات به تعبیر بهزاد اشجعی.

همه باید عامل و مطالبه‌گر باشیم

در همه پنج سالی که قانون هوای پاک رشدی لاک‌پشتی داشته و در یک اتفاق نظر کارشناسی تا ۹۰درصد الزامات آن اجرایی نشده، ما مردم که در نهایت هوای آلوده شهرهای‌مان را دم و بازدم کرده‌ایم نیز یا ساکت بوده یا پیش خودمان غرولندی کرده‌ایم به طوری که هیچ‌گاه صدای واحدی که گویای یک مطالبه ملی باشد از ناحیه مردم شنیده نشده است.

محمد حسین بازگیر، کارشناس محیط زیست و رئیس سابق ادراه محیط زیست تهران در گفتگو با ما این موضوع را یکی از اشکالات بزرگ و دلایل اجرا نشدن قانون هوای پاک می‌داند. او می‌گوید: «وضعیت هوا موضوعی است که سرنوشت همه ما به آن گره خورده پس خواستن و مطالبه کردن را باید توسعه دهیم، نه این که همه پذیرای وضع موجود باشیم. همچنین تک‌تک ما به‌عنوان عناصر اثرگذار بر وضعیت هوا باید تکلیف‌مان را برای داشتن هوایی پاک انجام دهیم حتی اگر این تکلیف به اندازه تنظیم موتور خودروی شخصی یا رفع آلایندگی موتورخانه ساختمان‌مان باشد.»

با این حال این کارشناس اذعان دارد نقش دولت‌ها، دستگاه‌ها و شهرداری‌ها که اثرگذار و کلان است نباید فراموش شود، منتها مطالبه گری مردم است که ترک فعل‌های متولیان را به یک ضد ارزش زیست محیطی تبدیل می‌کند.

روزنامه جام جم