حال شهر خوب است، حال مناره صفوی «شمس‌تبریزی» نیز با همه غربتش بد نیست. در روستاها، ولی هنوز دارند آواربرداری می‌کنند. کم نیست؛ زلزله ۵.۴ریشتری خوی به ۱۴۰۰ خانه روستایی آسیب زده و ۴۵۰ خانه نیز باید از نو ساخته شوند. شهر هم با این‌که چهره‌اش زلزله‌زده نیست، ولی حکایت خودش را دارد. برخی خانه‌ها حتما ترک خورده‌اند، گچ بعضی دیوار‌ها حتما ریخته و ترک‌های مویی حتما در حال ترمیم شدنند. ترس هم هنوز باید در پنهانی‌ترین لایه‌های ذهن و دل مردم این دیار بیتوته داشته باشد. در این میان، اما آنچه بر مدارس شهر رفته است مفصل‌تر است.
در خوی که شهرستانی مرزی در آذربایجان‌غربی است و پهلو به پهلوی مرز ترکیه ایستاده ۲۳۰ مدرسه وجود دارد که زلزله به ۸۴ تای آنها آسیب زده؛ آسیبی که برای ۴۹ مدرسه عمیق‌تر بوده و برای هفت مدرسه آنچنان سنگین و غیرقابل‌برگشت که این مدارس باید کوبیده و از نو ساخته شوند. اداره کل نوسازی مدارس استان برآورد کرده که برای ترمیم و مقاوم‌سازی این فضا‌های آموزشی که دیگر امنیت ندارند حدود ۹۷میلیارد تومان اعتبار لازم است.
کارگران مشغول کارند
پنجشنبه است و مدارس تعطیل. مدرسه پسرانه علامه‌حلی، اما از همان فردای زلزله تعطیل شد. مدرسه سال ۶۰ ساخته شده، مدرسه‌ای ۴۱ساله، همسن خیلی از ما و بزرگ‌تر از خیلی‌های دیگر. ساعت ۳ و ۵۱ دقیقه بامداد چهارشنبه ۱۳ مهر که تن شهر و مردم و ساختمان‌هایش لرزید مدرسه هم تاب نیاورد؛ دیوار‌ها شکاف خورد، گچ‌ها ریخت و شیشه‌ها شکست. با این‌که سقف طبقات مختلف مدرسه علامه‌حلی سرجاست، ولی شکاف‌های دیوار طوری است که کنار آنها بیم جان دانش‌آموزان می‌رود و برای همین است که مدرسه را تعطیل کرده‌اند. حال و روز هنرستان خواجه‌نصیرالدین‌طوسی و دبیرستان صیادشیرازی هم بهتر از این نیست. دیوار بیرونی این مدارس ترک‌های عمیق برداشته و میل فروریختن دارند، دیوار‌های داخلی هم شکاف‌های سراسری خورده‌اند که کارگران گچ‌ها را تراشیده و به آجر رسانده‌اند و جوشکاران ماهر در حال تقویت ستون‌ها هستند. فضا بوی نم و بنایی می‌دهد و ۲۰ کلاس آسیب‌دیده مدرسه علامه‌حلی پر از نخاله‌های ساختمانی است. روی این نخاله‌ها ایستاده‌ایم که قهرمان رحمانی، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس آذربایجان‌غربی توضیح می‌دهد خرج بازسازی این کلاس‌ها یک تا ۱.۵میلیارد تومان است و بازهم پای‌مان روی زمین پوشیده از خرده‌شیشه است که سخنگوی سازمان نوسازی مدارس اضافه می‌کند هزینه ساخت هر کلاس درس نیز یک‌میلیارد تومان است که منظورش آن هفت مدرسه‌ای است که زلزله خوی دخل‌شان را درآورده و حالا باید از نو ساخته شوند.
سرانه‌هایی که زلزله آبش کرد
خوی روی یک گسل زلزله پهن شده که آرشیو پژوهشگاه زلزله‌شناسی، بزرگ‌ترین قلع‌وقمعی را که این گسل در قرون اخیردر منطقه خوی راه انداخت، ثبت و ضبط کرده است. ۱۸آوریل ۱۸۴۳ (فروردین ۱۷۹ سال قبل) بود که زمین‌لرزه‌ای ویرانگر موجب مرگ حدود هزار نفر شد به‌طوری‌که از خوی تا «تاجه‌کند» حتی یک خانه سالم نماند و درحالی‌که زلزله در «ماکو» (در شمال) و «تاج‌الدین» (در جنوب) نیز حس شد حتی ساکنان شهر تبریز نیز تا مدت‌ها طعم پس‌لرزه‌های آن را چشیدند. با این تجربه تاریخی، اما خوی روز به روز روی سامانه گسلی «گیلاتو - سیه‌چشمه - خوی - تبریز» که از قلل آتشفشانی فعال در ارمنستان تا کوه بزقوش در کشورمان امتداد یافته، گسترش می‌یابد و ساختمان‌هایی حساس همچون مدرسه در آسیب‌پذیرترین نقاط بنا می‌شوند.
زلزله مهر امسال البته با این‌که کشته‌ای نداشت و فقط باعث مجروح‌شدن حدود ۱۲۰۰ نفر شد، اما چرخه آموزش در این نقطه از کشور را دچار اختلال کرد. ۸۴مدرسه آسیب‌دیده از زلزله که هفت‌تای آن به‌زودی با فشار بولدوزر‌ها ویران می‌شوند و ۴۹ مدرسه‌ای که در حال مقاوم‌سازی هستند، دانش‌آموزانی داشته‌اند که اکنون بلاتکلیف، یا آموزش‌های نیم‌بند مجازی را دریافت می‌کنند یا میان سایر مدارس تخس شده‌اند. در هنرستان خواجه‌نصیر که دو کارگاه برق صنعتی و کارگاه اتومکانیک آن از زلزله زخم برداشته و تعطیل شده دانش‌آموزانش فعلا دروس را تئوری می‌خوانند و خبری از درس‌های عملی نیست. در سایر مدارس آسیب‌دیده نیز نقل‌وانتقال دانش‌آموزان فقط تراکم بیش از حد مدارس میزبان را باعث شده که خودشان از قبل متراکم بوده‌اند.
سرانه‌های آموزشی در استان آذربایجان‌غربی یکی از پایین‌ترین سرانه‌ها در سراسر کشور و همتراز با استان‌های سیستان‌وبلوچستان و البرز است. سهم هر دانش‌آموز در کشورمان از فضای آموزشی به‌طور میانگین ۵متر و ۴۰سانتی‌متر است که این عدد در آذربایجان‌غربی به ۴ متر و ۱۰سانتی‌متر می‌رسد و در ارومیه که مرکز استان است به رقم دلهره‌آور ۲ متر و ۶۰ سانتی‌متر کاهش می‌یابد. مدیرکل نوسازی مدارس استان می‌گوید در ارومیه حتی مدارس سه‌شیفته نیز وجود دارد و برای این‌که وضعیت به مرز‌های نرمال نزدیک شود به ۴۵۰۰ کلاس درس جدید نیاز است. در این میان خوی با این‌که شهری زلزله‌زده است، اما حال و روز سرانه فضا‌های آموزشی‌اش از ارومیه، پیرانشهر، سردشت و سیلوانا که فقیرترین شهرستان‌های منطقه‌اند، بهتر است. این گوشه از ایران نیاز به توجه ویژه دارد.
روزنامه جام جم
