آیین زینبی برای ماندگاری عاشورا

در تاریخ آمده چند روز پس از وقوع مصیبت کربلا (به روایتی دوازدهم محرم سال۶۱) جماعتی از زنان طایفه بنی‌اسد که نزدیک کربلا ساکن بودند و واقعه کربلا و زیر آفتاب ماندن اجساد امام و یارانش به گو‌ش‌شان رسیده بود، سخت تحت تاثیر قرار گرفته و خواستار دفن اجساد مطهر شهدا توسط مردان خود شدند، اما مردان طایفه از ابن‌زیاد واهمه داشتند و تعلل کردند، دودلی و تعللی که پای زنان را به میدان کشید تا با بیل و کلنگ به سمت کربلا روانه و البته باعث شرمندگی مردان خود شوند، گرچه مرد‌ها هم به خود آمده و پس از زنان روانه کربلا شده و با یاری امام سجاد (ع) به دفن پیکر مطهر شهدا پرداختند.

حرکت شجاعانه زنان بنی‌اسد نام آن‌ها را در تاریخ ماندگار کرد تا زنان بسیاری طی قرن‌های متمادی با تاثیرپذیری از آن‌ها آیین‌هایی را در سوگ امام برپا کنند؛ آیین‌هایی که در گوشه و کنار ایران توسط مردان و زنان اجرا می‌شود، اما یکی از باشکوه‌ترین آنها، آیین عزاداری زنان طایفه بنی‌اسد در شهر قزوین است.

زنان قزوینی پس از ۱۴قرن و به دنبال تکرار حال‌وهوای حزن‌انگیز آن روزگار، در روز شهادت امام‌حسین (ع)، مراسمی بزرگ و نمادین در سطح شهر برگزار می‌کنند که در فهرست آثار معنوی کشور هم به ثبت رسیده است. در این مراسم هزاران بانوی قزوینی به یاد زنان بنی‌اسد به بازسازی واقعه روز دوازدهم سال۶۱ پرداخته و با در دست داشتن بیل و کلنگ چنین می‌نمایانند که برای دفن شهیدان کربلا می‌روند و از سوی دیگر ا... اکبر‌گویان تابوت پیکر‌های نمادین ۷۲ شهید کربلا را باشکوه بسیار بر دوش کشیده و تشییع می‌کنند.

آیین عزاداری زنان طایفه بنی‌اسد در قزوین، تنها یکی از ده‌ها مراسمی است که توسط بانوان این سرزمین در سوگ و رثای سیدالشهدا و انتقال سینه‌به‌سینه مصیبت کربلا و فرهنگ عاشورا برپا می‌شود. آیین سنتی قوم بنی‌اسد در برخی شهر‌های گیلان و مازندران هم از روز یازدهم آغاز می‌شود و تا هفتم شهدای کربلا ادامه دارد.

آیین‌های دیگری همچون چهل‌منبر بانوان لرستانی یا عزاداری و سینه‌زنی ایستاده زنان بوشهری تنها چند نمونه دیگر از این نوع سوگواری‌های روایت‌گونه در تاریخ این سرزمین اسلامی است که نشان‌دهنده تاثیر شایان زنان در ماندگاری واقعه کربلا و تبیین فرهنگ عاشوراست.

این یک واقعیت است که زنان توانسته‌اند پیام عاشورا را به نسل‌های بعدی منتقل کنند. چه زنان عصر عاشورا از حضرت‌زینب (س) گرفته تا حضرت ام‌البنین و حضرت رباب که با سوگواری‌های شبانه‌روزی خود در روایت کردن واقعه کربلا و حفظ آن، تلاش کردند تا زنان مسلمان شیعی در قرن‌های بعد.

این‌که سهم زنان و چرایی و شیوه تاثیرگذاری آن‌ها در این واقعه چه میزان و چگونه بوده، پرسشی است که محمدرضا قائمی، عضو هیات‌علمی دانشگاه رضوی در گفتگو با جام‌جم این‌گونه به آن پاسخ می‌دهد: عاشورا و وقایع پس از آن، مسأله مهمی ورای تفکیک‌های زن و مردی است و این‌که کل این واقعه در رابطه با حق‌خواهی و مقابله با ظلم معنا می‌شود. ظلم، ​ فعلی است که در وجوه مختلف زندگی انسان از زن و مرد گرفته تا پیر و جوان تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل مشارکت در مقابله با آن نیز وجوهی دارد که بخشی از آن را مردان انجام می‌دهند و بخش دیگر را زنان می‌توانند انجام دهند. از همین‌جاست که چرایی حضور و نقش‌آفرینی زنان از حضرت‌زینب (س) گرفته تا زنان دیگر را در طول تاریخ بهتر درک می‌کنیم، چراکه به نظر می‌رسد یک نوع تقسیم کار در این واقعه دینی - تاریخی در طول تاریخ وجود داشته است. این بدان معناست که هریک از زن و مرد براساس ویژگی‌های جسمانی و روحیات و توانایی‌ها و جایگاه‌هایی که در اجتماع داشته و دارند، ​ در این واقعه حضور پیدا کرده‌اند؛ مردان با حضور مستقیم در میدان و زنان گاه با حضور در عرصه مثل حضرت‌زینب (س) و گاه با سوگواری‌های روایت‌گونه در طول تاریخ. کارشناسان علوم تاریخی معتقدند: نقش‌آفرینی زنان در محرم در بسط سنت‌های مرتبط با این آیین دیرینه مثمرثمر و از عوامل ثبوت آن در تاریخ ایران اسلامی شده است. اتفاقا یکی از پایه‌های اصلی آشنایی زنان با حقوق خود و مبارزات‌شان در این راه، شرکت در همین آیین‌های عاشورایی است، چه این‌که در این راستا زنان، تعزیه و ارتباط عمیق معنوی خود با بزرگان دین را راهی موجه و مقبول برای آزادی و حقوق تام خود دیدند و در دوره‌های بعد اثر این اشتراک در انقلاب‌های تنباکو، مشروطیت و درنهایت نهضت انقلاب اسلامی نمایان شد.

منبع: روزنامه جام جم