در این میان، با توجه به این‌که بازیافت مواد شیمیایی و حلال‌ها حوزهای تخصصی و پر‌زحمت است، می‌تواند برای هر کشوری قدرتی غیرقابل‌انکار به‌حساب بیاید؛ قدرتی که به‌تدریج می تواند بسیاری از وابستگیهای وارداتی را کاهش داده و اثرات تحریمهای ظالمانه را کم‌رنگ کند. یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در این زمینه تا حدی پیشرفت کرده است که می‌تواند مواد شیمیایی و ضایعات حلالهایی را که در صنایع پتروشیمی، شرکت‌های دارویی، تولیدکنندگان رنگ و رزین و صنایع خودروسازی به کار میرود، بازیافت کرده و جلوی خروج ارز از کشور را بگیرد. در این خصوص با سپهر کریمی‌علاقه‌بند، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان گفتوگو کرده‌ایم.
حلال‌های ضایعاتی اگر بازیافت نشود یا قابلیت بازیافت را نداشته باشد باید امحا شود. برای امحای آنها معمولا دو روش مرسوم وجود دارد؛ یکی سوزاندن در کوره های زباله سوزی که مورد تایید سازمان محیط زیست باشد و روش دیگر تصفیه زیستی است. سپهر کریمی‌علاقه‌بند، مدیرعامل این شرکت دانش بنیان درباره سرنوشت ضایعات مواد شیمیایی و حلال هایی که در صنایع مختلف ایجاد می شود، می گوید: «حلال‌ها به داخل استخر‌های بزرگ آب ریخته می شود و با استفاده از میکروارگانیسم ها، عملیات خنثی سازی روی آنها انجام می شود. مسئولیت این کار هم به‌عهده شرکتی است که ضایعات را تولید کرده است. این‌که کدام یک از روش‌های امحا برای مواد شیمیایی اعمال شود به نوع ضایعات مربوط است، مثلا اگر ضایعات حاوی آب باشد، امحا باید در داخل خود شرکت‌ها انجام شود و اگر ضایعات نیاز به سوزاندن داشته باشد یا خود شرکت‌ها باید مجوز‌های سازمان محیط زیست را برای سوزاندن داشته باشند یا این‌که مواد را به شرکت‌های مورد تایید محیط زیست بسپارند.»
سود اقتصادی و حفاظت از طبیعت
کریمی فواید بازیافت را این‌طور توصیف می کند: «موادی را در‌نظر بگیرید که قرار است به‌طور کامل امحا شوند، اما همین مواد اگر در اختیار شرکت ما قرار بگیرد حداقل تا ۵۰درصد آن قابل بازیافت خواهد بود، در بعضی موارد هم میزان بازیافت مواد به ۹۹درصد می رسد و مقدار بسیار کمی امحا خواهد شد. به صورت میانگین هر یک کیلوگرم بازیافت مواد شیمیایی و ضایعات حلال‌ها هفت کیلوگرم صرفه گاز گلخانه‌ای دارد، یعنی از ورود هفت کیلوگرم گاز گلخانه‌ای به جو جلوگیری شده است؛ بنابراین هم برای محیط زیست مفید خواهد بود و هم برای شرکت‌ها صرفه اقتصادی دارد، چون حلال‌ها در بین مواد شیمیایی بسیار گران به‌حساب می آیند.»
فناوریهای کاربردی در بازیافت ضایعات حلال‌ها
مدیرعامل این شرکت دانش بنیان، فناوری های به‌کار رفته برای بازیافت حلال‌ها را این‌طور توضیح می دهد: «فناوری اصلی عمدتا تقطیر است؛ تقطیر تحت خلأ، تقطیر جزءبه‌جزء، تقطیر اتمسفریک و تقطیر آزئوتروپیک. از آنجایی که زمینه اصلی فعالیت شرکت ما بازیافت حلال‌های آلی است، برای این کار از فرآیند‌ها و فناوری های مختلفی استفاده می‌کنیم. برای نمونه؛ سیستمهای استخراج حلالی، سیستم های تقطیری، سیستم جذب و غربال مولکولی، سیستمهای غشایی و زئولیتی را برای جداسازی در اختیار داریم. با توجه به این‌که تجهیزات تخصصی این فناوری‌ها در تمام کشور‌ها وجود ندارد یکی از نکات مهم در این حوزه می تواند توانایی کشور در ساخت و تولید تجهیزات مورد نیاز در انواع تقطیر‌ها باشد. کریمی درباره این‌که آیا تجهیزات مورد استفاده این شرکت دانش بنیان ساخت داخل است یا نه، می گوید: «تجهیزات به‌طور کلی ساخت شرکت خودمان است و در داخل ایران تولید شده است. حتی یکی دو نمونه از تجهیزات مربوط به سیستم تراوش تبخیری در مقیاس صنعتی که برای جداسازی آب از حلال‌ها به‌کار می رود هم تولید شرکت ماست که در کشور نمونه مشابهی ندارد. در بین کشور‌های خارجی هم تعداد کمی هستند که این سیستم را در اختیار داشته باشند و بتوانند از تجهیزات آن استفاده کنند.»
جلوگیری از خروج ارز و دور زدن تحریم‌ها
کریمی درباره وضعیت کشور‌های منطقه در حوزه بازیافت حلال‌ها می گوید: «بازیافت حلال‌ها بیشتر کشور‌های منطقه در سطوح اولیه و جداسازیها و سیستمهای تقطیر است، البته کشور هند به‌دلیل این‌که از نظر پتروشیمی قوی است تعدادی از سیستمهای متنوع تقطیر را دارد، پاکستان هم همین طور. در عراق هم شرکت هایی هستند که در برخی از روش های بازیافت مواد شیمیایی فعالند، اما شرکتهایی که بازیافت ضایعات حلال را به‌صورت تخصصی انجام بدهند و بتوانند خلوص بالایی از آنها تولید کنند را در منطقه نمی شناسم. بیشتر این شرکت ها در اروپا به‌خصوص در کشور‌های اسپانیا و انگلیس و همچنین در ایالات متحده وجود دارد که در بالاترین سطوح در این حوزه فعالیت دارند.» او در‌خصوص صادرات به خارج از ایران می گوید: «شرکت ما به‌طور مستقیم صادرات به کشور‌های دیگر ندارد، اما ۹۰ درصد ضایعات حلالهایی که در داخل کشور بازیافت می کند حلال هایی است که در ایران تولید نمی شود. در واقع به‌جای این‌که هم هزینه امحا توسط شرکت‌ها پرداخت شود و هم به محیط زیست صدمه وارد شود و در کنارش هزینهای برای واردات آن مواد از کشور‌های خارجی پرداخت بشود، می‌توان فقط از طریق بازیافت حلال ها، این موارد را دوباره برای مصرف شرکت‌های مختلف آماده کرد. در قرارداد‌های اخیر شرکت ما حلال هایی هستند که در لیست تحریم های پتروشیمی قرار داشتند و صنایعی که به این حلال‌ها نیاز داشتند ناچار بودند با چند واسطه برای خرید و واردات آنها اقدام کنند در حالی‌که با روش های بازیافتی می‌توان جلوی خروج ارز را گرفت. سود اقتصادی این فعالیت برای کشور بسیار بالاست؛ برای مثال از حلالهایی که مصرف زیادی دارد و شرکت ما هم بازیافت آن را انجام می دهد، حلال نرمال متیل پیرولیدون (NMP) است که در حال حاضر در جهان کیلویی شش دلار (حدود ۱۷۰هزار تومان) قیمت دارد، ولی خدمات بازیافت آن به‌صورت میانگین کیلویی ۱۰هزار تومان است. این میزان تفاوت م یتواند بسیار به‌صرفه باشد.»
بازیافت مواد شیمیایی نیازمند توجه سازمان محیط زیست
با توجه به این‌که فعالیت بازیافت حلال‌ها می تواند تاثیرات زیادی در چرخه اقتصادی و همچنین حفاظت از محیط زیست کشور داشته باشد، به نظر می رسد سازمان محیط زیست با توجه بیشتر در این حوزه می تواند گامهای موثری در زمینه جلوگیری از ورود مواد‌شیمیایی به طبیعت بردارد. کریمی بر این باور است که اگر محیط زیست، قانونی برای بازیافت ضایعات حلال‌ها داشته باشد و قبل از امحای آنها، فرصتی برای بررسی قابل بازیافت بودن‌شان در‌نظر بگیرد تا در صورت امکان به‌جای امحا، بازیافت شوند، اتفاق بسیار خوبی می افتد. این طرح می‌تواند به‌عنوان مشوق برای شرکت‌ها و صنایع مرتبط با مواد شیمیایی در‌نظر گرفته شود، همانطور که در حال حاضر در بسیاری از کشور‌های جهان با همین طرح‌های تشویقی، از امحای مواد قابل‌بازیافت جلوگیری می شود. کریمی در این رابطه می گوید: «ما حتی با موردی مواجه شدیم که شرکت بسیار بزرگی در داخل ایران به مدت پنج سال ضایعات روی دستش مانده بود و نه امکان سوزاندن داشته و نه امحا به روش‌های دیگر. در این میان شرکتی به‌صورت واسطه، فعالیت‌های بازیافتی شرکت ما را به آنها پیشنهاد داده بود و این مسأله حل شد. در حالی‌که اگر سازمان محیط زیست برای چنین موقعیت‌هایی بتواند روش‌های بازیافتی را پیشنهاد دهد و شرکت‌های فعال در این زمینه را معرفی کند اتفاق بسیار بهتری می‌افتد.»
منبع: روزنامه جام جم
