رفتار نمایشی برای هنر انقلاب

این نامگذاری خیلی زود به «هفته هنر انقلاب اسلامی» تعمیم پیدا کرد و حالا هشت دوره است که در همین هفته برنامه‌های متنوع در حوزه هنری برگزار می‌شود و هر سال یک هنرمند به عنوان چهره هنر انقلاب اسلامی معرفی می‌شود. اما همه آنچه در این زمینه رخ می‌دهد، صرفا به همت حوزه هنری است و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اگر در زمینه معرفی و گرامیداشت هفته هنر انقلاب اسلامی و شهید مرتضی آوینی قدمی برداشته باشد، در حد چند برنامه مناسبتی بوده و بس.
در حاشیه
امسال همزمان با هفته هنر انقلاب اسلامی، حوزه هنری برنامه‌های متنوعی تدارک دیده از برنامه‌های نمایشگاهی تا اقدامات زیرساختی مانند افتتاح سالن سینما. این هفته هر شب در حوزه هنری جشنی برپا بوده است؛ شب سینما و تئاتر، شب نویسندگان و پژوهشگران انقلاب، شب محققان و راویان انقلاب و دفاع‌مقدس، شب موسیقی و شعر انقلاب و امشب هم جشن هنرهای تجسمی، عکس و معماری انقلاب با حضور هنرمندان این رشته برگزار می‌شد. درنهایت روز جمعه چهره هنر سال انقلاب اسلامی معرفی می‌شود. سهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مهم‌ترین نهاد متصدی فرهنگ و هنر این سرزمین صرفا همراهی با حوزه هنری است و مشارکت در برپایی نمایشگاه هنرهای تجسمی در فرهنگسرای نیاوران، چند وبینار درباره فرهنگ و هنر انقلاب اسلامی و برنامه‌هایی تئاتری که عمدتا به اجرای نقالی و پرده‌خوانی در محوطه تئاترشهر خلاصه می‌شود. غرض تخفیف دادن هنرهایی نظیر پرده‌خوانی و نقالی نیست یا همین‌طور برگزاری وبینارهای فرهنگی یا برگزاری نمایشگاه بلکه مسأله اینجاست که آثار عرضه شده در نمایشگاه و نیز اجراهای محوطه تئاترشهر پیش از این طراحی و اجرا شده‌اند و صرفا به مناسبت هفته هنر انقلاب، انتخاب و دستچین شده و به نمایش درآمده‌اند. در برگزاری وبینارها و انتخاب کارشناسان این وبینارها هم نمی‌شود از برنامه‌ریزی درازمدت و هدفمند رد و نشانی پیدا کرد.  
جای خالی هنرمند  معیار
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای هفته‌ای که به نام و یاد هنرمند شهید انقلاب اسلامی نامگذاری شده، برنامه‌ای ندارد؛ برگزاری برخی رویدادها را به انجام می‌رساند اما بسیار شتابزده و ناهماهنگ. یکی دو روز پیش از برگزاری این رویدادها درباره آنها تصمیم‌گیری و اطلاع‌رسانی می‌شود و بی‌تردید هر اقدامی تا این اندازه شتابزده و بی‌برنامه بیشتر از آنچه ضرورت دارد، هزینه برمی‌دارد و دستاورد قابل اعتنایی هم نخواهد داشت. گاه آنچه وزارت ارشاد برای سید اهل قلم به انجام رسانده، متناقض و ناهماهنگ بوده است، گاهی دیگر کسانی در این برنامه‌ها به تبیین هنر انقلاب پرداخته‌اند که همواره در آن سوی جریان ایستاده‌اند و چه بسیار موارد که رویدادهای برنامه‌ریزی شده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صرفا اقدامی بوده برای رفع تکلیف. این‌که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه‌های کم‌جان، ناهماهنگ، پرهزینه و نمایشی برای بزرگداشت شهید آوینی برگزار کرده یک سوی ماجراست و این‌که در تبیین اندیشه و نگاه مرتضی آوینی و هنر انقلاب قدم جدی و موثری برنداشته آن سوی مهم‌تر است.
دست خالی تئاتر
محمود فرهنگ، هنرمند پیشکسوت تئاتر در وبینار شتابزده زیبایی‌شناسی تئاتر انقلاب اسلامی به بهانه هفته هنر انقلاب اسلامی که توسط اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری دانشکده هنر و معاونت پژوهشی دانشگاه سوره برگزار شد، درباره بهره‌مندی هنر تئاتر از معیارهای انقلاب گفته است: حالا باید ببینیم آیا تئاتر انقلاب اسلامی توانسته است آن زیبایی‌هایی را که در آرمان‌های امام‌خمینی بوده به تصویر بکشاند و آیا توانسته است آثاری را در مورد انقلاب اسلامی ارائه بدهد که بتواند شالوده انقلاب اسلامی را نه‌تنها در ایران بلکه در دنیا محکم کند؟ نظر من این است که ما نتوانستیم. هنر اصلی را شهدا انجام دادند و هنرمندان تئاتر نتوانستند بیرق شهدا را به دوش بکشند. شاید ما در آسمان هنر تئاتر انقلاب اسلامی نتوانستیم آثاری را هم در حوزه ادبیات نمایشی و هم حوزه تئاتر ارائه بدهیم. شما کنکاش کنید چند اثر در حوزه ادبیات نمایشی تولیدشده و چند نمایش در مورد انقلاب اسلامی به شایستگی، ارزش و رسالت انقلاب اسلامی را با آن شهدا و آرمان‌ها به ما نشان دادند؟ تقریبا می‌توانیم بگوییم چیزی را در این حوزه نداشتیم البته در حوزه دفاع‌مقدس تلاش‌هایی شده است جشنواره‌هایی برگزار شده است؛ در سال‌های۶۱ جشنواره‌هایی مثل جشنواره گل‌چهرگان بسیج، جشنواره ۱۷شهریور، جشنواره شهدای محراب، تئاتر سنگر و پس از تعطیلی، برخی از آنها به جشنواره تئاتر فجر پیوستند. در جشنواره فجر سال ۶۰ تا دهه‌های ۷۰ و تا وقتی اصلاح‌طلبان مسلط نشده بودند، بویی از فجر را می‌توانستیم استشمام کنیم ولی متأسفانه این مسأله به‌تدریج کمرنگ و کمرنگ‌تر شد و در جشنواره‌های فجر در سال‌های گذشته بویی از انقلاب اسلامی و فجر انقلاب اسلامی به مشام ما نمی‌رسید. شاید چند نمایش به‌عنوان نمایش‌های دفاع‌مقدس که بعضا ضدجنگ بودند و ربطی به دفاع‌مقدس نداشتند ارائه می‌شد برای این‌که خیلی از مسؤولان بتوانند بگویند ما ویترین خود را پر کردیم. یک وقتی شخصیت‌هایی مانند شهید همت‌ها، باکری‌ها و دیگر شخصیت‌های بزرگی که در دفاع‌مقدس به شهادت رسیدند را داشتیم اما نتوانستیم زیبایی‌های نهفته در شخصیتشان را نشان دهیم. کشف زیبایی‌های نهفته در شخصیت آنها مثل دفاع، قهرمانی، شجاعت، جسارت و اسلام‌شناسی و موقعیت‌شناسی و پیروزی، موفقیت و شهادت‌شناسی به عهده هنرمندان نمایش است که متأسفانه به وقوع نپیوسته است. خوشبختانه در حوزه ادبیات داستانی و در حوزه رمان‌های دفاع‌مقدس، یادداشت‌ها و خاطرات رزمندگان دفاع‌مقدس به‌طورجدی کارکردیم اما متأسفانه آن زیبایی‌هایی که در ادبیات دفاع‌مقدس و انقلاب کشف شده است، نتوانسته به‌عنوان یک چشمه زلال به ادبیات نمایشی تئاتر کشور ورود کند و بتواند آن زیبایی‌شناسی تئاتر انقلاب اسلامی را بروز دهد.
فرضیه فوری و قطعی
مگر نه این‌که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مهم‌ترین متولی فرهنگ و هنر در کشور، موظف به پاسداشت هنر انقلاب است و مگر اندیشه مرتضی آوینی رهنمودهایی جز همسو و راهگشا برای پاسداشت هنر انقلاب پیش روی قرار می‌دهد؟ چگونه است که هرگز برنامه‌ریزی عمیق و جامعی برای تبیین اندیشه‌های شهید آوینی در وزارت ارشاد نبوده و ندیده‌ایم؟ چرا هرگز در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نگاه و برداشتی از اندیشه شهید آوینی به عنوان یک هنرمند انقلابی تبیین نشده است؟ در حالی که بارها رهبر معظم انقلاب بر جهاد تبیین تاکید کرده‌اند. به عنوان مثال همین چند ماه پیش، بهمن سال گذشته رهبر معظم انقلاب درباره جهاد تبیین فرمودند: «در این جهادی که وجود دارد، در این جنگ بی‌امانی که وجود دارد بین اسلام و کفر، بین حق و باطل، بین روایت دروغ و حقیقت ـــ این جنگی است بین اینها ـــ ما در کجای این جبهه قرار داریم و حضور داریم؟»
رهبر انقلاب، جهاد تبیین را یک فریضه می‌دانند؛ فریضه‌ای قطعی و فوری که اشاره دارد به اهمیت و ضرورت ارائه شرح روشنی از مفاهیم و معارف انقلاب اسلامی ایران و آیا این تعریف، جز آن است که در اندیشه و عملکرد مرتضی آوینی بوده و به دست ما رسیده است؟ مگر جز این است که شهید آوینی درباره نگاه‌های غلط و مغرضانه، تحریف واقعیات، نتیجه جریان‌های لیبرال و موانع موجود در مسیر هنر الهی و انقلاب هشدار داده بود؟
جشن‌ها و برنامه‌های فرهنگی و هنری مرتبط با «هفته هنر انقلاب اسلامی» به جای خود، این نگاه و اندیشه آیا هرگز در سیاست‌گذاری‌های وزارت ارشاد مد نظر بوده است؟ شهید مرتضی آوینی به عنوان یک هنرمند معیار و سید شهدای اهل قلم در کدامین بخش سیاست‌گذاری‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جای دارد و تا چه اندازه از رهنمودها، پیش‌بینی‌ها و برداشت‌های او در سیاستگذاری فرهنگ و هنر کشورمان بهره‌برداری شده است؟
پاسخ این سؤالات احتمالا باید نزد مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد اما دسترسی به آنها مقدور نشد به جز یکی از مدیران که او هم از ذکر نامش خودداری کرد.
فیلمسازانی برآمده از مکتب شهید آوینی
یکی از مدیران بلندپایه ارشاد که حاضر نشد نامش فاش شود در پاسخ به این پرسش که چرا حوزه سینما برنامه‌ریزی چندانی درباره استفاده از اندیشه‌های شهید آوینی و به‌ویژه در هفته هنر انقلاب اسلامی ندارد به جام‌جم گفت: چون من در بخش نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی فعالیت می‌کنم، اطلاعی از برنامه‌ها و مراسم‌، بخش‌ها و مجموعه‌های دیگر وزارت ارشاد ندارم و بهتر است این سؤال از مدیران نهادهای دیگر همچون بنیاد سینمایی فارابی، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و انجمن سینمای جوانان پرسیده شود که از برنامه‌های خود در این زمینه بگویند اما وزارت ارشاد و سازمان سینمایی در راستای تبیین اندیشه‌های شهید آوینی، فارغ از بحث‌های مقطعی و مناسبتی، برنامه‌هایی بلندمدت دارد از جمله جایزه شهید آوینی در جشنواره سینماحقیقت که از بخش‌های مهم این رویداد فرهنگی و هنری است و هرساله سینماگران زیادی در عرصه مستند به تولید آثاری در این زمینه می‌پردازند و مخاطبان بهترین‌های آن را در زمان برگزاری جشنواره سینماحقیقت می‌بینند.
این مدیر سینمایی ضمن اشاره به اهمیت برگزاری مراسم‌ و برنامه‌های مناسبتی در هفته هنر انقلاب اسلامی به‌ویژه در استان‌ها، خلق آثار فرهنگی و هنری را مهم‌تر و ماندگارتر دانست و افزود: ما در سینما باید فیلم بسازیم و در این زمینه آثاری شایسته در جشنواره‌ها عرضه کنیم. در سال‌های اخیر فیلمسازانی داریم که از دل مکتب شهید آوینی بیرون آمده‌اند، سینماگرانی همچون محمدحسین مهدویان، امیر بنان و... که از مؤسسه فرهنگی هنری شهید آوینی وارد سینما شده‌اند. آقای حبیب‌ا... والی‌نژاد (تهیه‌کننده آثاری چون آخرین روزهای زمستان، ایستاده در غبار و موقعیت مهدی) که در مؤسسه حضور داشت، این سال‌ها به‌عنوان تهیه‌کننده سینما فعالیت می‌کند و به تولید آثاری ارزشمند با محوریت نگاه و مکتب و اندیشه‌های شهید آوینی دست می‌زند. این در حالی است که فیلمسازان مذکور جملگی در بنیاد روایت فتح قوام یافته‌اند و محصول وزارت ارشاد نیستند.
او به نقش مهم فضای دانشگاهی در تبیین اندیشه‌های شهید آوینی اشاره کرد و گفت: متاسفانه دانشگاه‌های ما این اندیشه‌ها را بررسی نمی‌کنند و چندان با این موضوعات سر و کار ندارند، درحالی‌که باید به شکل آکادمیک و سیستماتیک این اتفاق در محیط‌های آموزشی و دانشگاهی رخ دهد تا جوانان به‌ویژه فعالان عرصه فرهنگ و هنر و سینما از آمادگی و ابزار لازم برای تولید محتوای مناسب در این زمینه برخوردار باشند. در مجموع معتقدم بازخوانی اندیشه‌های شهید آوینی باید در همه سطوح آموزش ، برنامه‌ها ، مناسبت‌ها و به‌ویژه تولیدات نهادهای متولی از جمله وزارت ارشاد وجود داشته باشد و ترغیب و تشویق بیشتری هم برای ورود به این حوزه صورت گیرد.