باید این بازار را به‌دست بیاوریم

ایران به عنوان مهم‌ترین کشور فارسی‌زبان منطقه همیشه در موقعیت سیاسی و فرهنگی تاریخ‌سازی قرار داشته و به همین دلیل برخی ویژگی‌های آن اگرچه کار مراوداتش را سخت‌تر می‌کرده اما همواره مزیت نسبی آن هم بوده‌است. مثل همین زبان فارسی که ما را از اغلب کشورهای منطقه، متمایز کرده اما همزمان دارد باعث می‌شود که ساختار نشرمان بیشتر به خودش بجنبد تا جایش را در بازار کتاب کشورهای عرب‌زبان بازتر کند. از احمد ذوعلم، مدیر آژانس ادبی مینا که این روزها در نمایشگاه کتاب بغداد حضور داشت، درباره همین موضوعات صحبت کردیم.

استقبال مردم عراق از نمایشگاه چطور بود؟
استقبال مردم عراق خیلی خوب است چون دقیقا مثل نمایشگاه کتاب تهران، مردم می‌آیند این جا و کتاب‌هایی را که نیاز دارند خریداری می‌کنند و چون مشکل توزیع در خیلی از کشورهای منطقه مثل خود ایران، مشکلی جدی است، مردم نیازهایشان به کتاب را در نمایشگاه برطرف می‌کنند ضمن این که در نمایشگاه هم می‌توانند کتاب‌هایی را که لازم دارند همزمان تهیه کنند و هم از تخفیف‌ها بهره ببرند. البته این را هم بگویم که توزیع در کشور ما خیلی بهتر از توزیع در کشورهای عربی است که من اطلاع دارم خصوصا نسبت به عراق.

تجمیع ناشران و کتاب‌های ایرانی در یک غرفه را برای بازار نشر ایران در عراق اتفاق مثبتی ارزیابی می‌کنید؟ سایر کشورها هم به همین صورت در نمایشگاه حضور داشتند؟
نه ایران تنها کشوری است که در اینجا غرفه تجمیعی دارد. به نظرم از جهاتی خیلی بهتر است چون خیلی از افراد سراغ کتاب‌هایی می‌آیند که می‌دانند کتاب ایرانی است و طبیعتا مستقیم سراغ غرفه ایران می‌آیند و درباره آن می‌پرسند. البته طبعا همه کتاب‌های ایرانی در غرفه نیست و خیلی وقت‌ها حتی کتاب‌هایی که توسط ناشران عرب از نویسندگان ایرانی منتشر شده را هم از غرفه ایران می‌پرسند.

استقبال مردم عراق از این کتاب‌ها و غرفه‌ها چطور بود؟
البته من استقرار دائم در غرفه نداشتم اما تا حدی که من در غرفه بودم استقبال مردم عراق خوب بود. گاهی می‌آیند کتاب‌هایی را که هست می‌بینند و خیلی وقت‌ها هم سراغ کتاب‌هایی را می‌گیرند که دنبال‌شان هستند.

کتاب‌های ترجمه‌ای فارسی که تاکنون در عراق منتشر شده‌اند، بنا به علاقه ناشر عراقی بوده‌ است یا معرفی ناشر ایرانی یا ساز و کارهای احتمالی دیگر؟
تا حدی که من دیدم و خبر گرفتم و بررسی کردم، کتاب‌های مرتبط با ایران دو دسته هستند: یکی کتاب‌هایی که از نویسندگان ایرانی منتشر شده و کتاب‌هایی که درباره ایران منتشر شده‌ است. در مورد دسته دوم، کتاب‌هایی هستند که توسط اندیشمندان و اساتید عرب در مورد ادبیات یا فضای سیاسی ایران و موضوعاتی از این قبیل منتشر شده‌ است. با این حال در مورد دسته اول که کتاب‌های ترجمه‌ای از نویسندگان ایرانی هستند، ساز و کار مشخصی نداشته‌ است. گاهی محصول ارتباطی بوده که نویسنده یا ناشر ایرانی با ناشر عراقی داشته یا ناشر عراقی بنابه علاقه خودش دنبال کرده و با ناشر ایرانی ارتباط گرفته‌است و گاهی هم البته متاسفانه بدون اطلاع ناشر ایرانی، کتاب‌ها چاپ شده‌اند. ولی مساله‌ای که وجود دارد این است که به وضوح کمبود حضور آژانس‌های ادبی به عنوان واسط میان ناشر ایرانی و ناشر عرب دیده می‌شود. چون خیلی وقت‌ها ناشران عرب به دنبال کتاب‌هایی با موضوعات خاص مثل فلسفه می‌گردند و مثلا می‌گویند دنبال کتاب‌هایی هستیم که در حوزه در ایران مطرح است و دوست داریم آنها را منتشر کنیم. از آنجا که چون تسلطی بر بازار نشر ایران و ارتباطی گسترده و سیستماتیک با ناشران مختلف هم ندارند، این امکان برایشان خیلی سخت پیش می‌آید و شاید به همین علت هم باشد که تا الان خیلی‌ها را ترجمه نکرده‌اند.

تعامل یا رقابت سایر كشورها در مقایسه با ایران را برای حضور در بازار نشر عراق چطور دیدید؟ از كدام كشورها حضور داشتند؟
حضور ایران را از جهتی نمی‌توان با سایر كشورهای دیگر مقایسه كرد به این علت كه كشور ما عرب‌ زبان نیست و به غیر از ناشران معدودی كه برخی آثارشان را به زبان عربی منتشر یا برخی ناشران انگشت‌شمار كه همه آثارشان را به عربی چاپ می‌كنند، بقیه ناشران‌مان طبیعتا كتاب فارسی چاپ می‌كنند. مثل این است كه فكر كنید ناشری بیاید در نمایشگاه كتاب تهران، كتابی به زبان اسپانیایی بفروشد و بالطبع فروشش بسیار محدود خواهد بود. گرچه اینجا فارسی‌زبانان زیادی هم در عراق هستند و كتاب‌های فارسی هم فروخته می‌شوند. در نمایشگاه‌های عربی از این جنس كه برگزار می‌شود، كشورهای مختلفی در آن حضور پیدا می‌كنند. غیر از عراق در سایر كشورها هم ناشران از كشورهای مختلف عربی حضور دارند و در این نمایشگاه چیزی كه بسیار به چشم می‌آمد، حضور پررنگ و ملموس ناشران مصری بود. ناشران مصری هم ناشران قوی و حرفه‌ای هستند و هم كتاب هایشان بسیار بازار دارد و خب این طور كه تحقیق كردم در این نمایشگاه هم فروش بالایی داشتند.

نمایشگاه بغداد در مقایسه با نمایشگاه تهران و البته سایر نمایشگاه‌های حرفه‌ای كه دیده‌اید تا چه اندازه جدی است؟
نمایشگاه بغداد خیلی جدی و مهم است، چون مثل نمایشگاه تهران، بسیاری از مردم برای خرید كتاب به آن مراجعه می‌كنند اما به لحاظ ابعاد و اندازه خیلی كوچك‌تر از نمایشگاه كتاب تهران است و خب البته در میان كشورهای عربی هم نمایشگاه‌هایی هستند بسیار بزرگ‌تر و جدی‌تر از نمایشگاه بغداد. نمایشگاه كتاب مصر، بزرگ‌ترین نمایشگاه كتاب آسیاست. این هم به این دلیل است كه بالاخره بازار نشر مصر، نوعی مرجعیت دارد. نمایشگاه مسقط هم همین طور است اما آن‌قدر بازار عربی و فروش كتاب مهم است كه حتی تركیه پنج سالی است كه دارد برای مخاطبان عرب‌زبانی كه در آنجا زندگی می‌كنند نمایشگاه كتاب عربی در خود تركیه برگزار می‌كند. به هر حال این اتفاق نشان می‌دهد بازار كتاب عربی بسیار مهم است.

حضور در آن چقدر می‌تواند برای بازار نشر ایران آورده اقتصادی یا فرهنگی داشته باشد؟
معتقدم به دلیل اختلاف قیمتی كه كتاب در ایران و عراق دارد و قیمت كتاب در عراق، تقریبا سه تا چهار برابر ایران است، اگر ناشران ایرانی موفق شوند كتاب عربی چاپ ‌کنند که مورد علاقه خریداران عراق باشد حتما به لحاظ اقتصادی مفید خواهد بود. در مورد رایت هم فکر می‌کنم بازار عربی ظرفیت بسیار بالایی دارد. کشورهای عربی، فرهنگ بسیار نزدیکی به ما دارند و ایران را می‌شناسند و در مورد کشورهایی مثل عراق هم که اصلا مراودات دائمی با ما دارد و بسیاری از ناشران عراقی به علت هزینه پایین‌تر چاپ و ظرفیت‌های دیگر در ایران، اساسا کتاب‌هایشان را در ایران چاپ می‌کنند. به‌ علاوه، بازار نشر عراق می‌تواند نقطه ورود ما به بازار دیگر کشورهای عربی باشد. خاصیت بازار و به تبع آن بازار کتاب هم این است اگر انتشار اثری از یک نویسنده با اقبال رو به‌ رو شود، خود به خود سایر ناشران هم سراغ آن نویسنده می‌روند و خود‌ به‌ خود نظرشان جلب می‌شود که سراغ نویسندگان ایرانی بیایند و آثار مشابه را هم منتشر کنند. این البته خصلت اساسی بازار است و نمونه‌اش هم همین آثار دکتر شریعتی است که چون آثارش چاپ شده و بازار داشته، مدام ناشران دیگر هم سراغش آمده‌اند و رفته رفته جایش را در بازار نشر پیدا کرده‌است. یکی از ناشران مصری به من گفت 40 جلد از کتابی را که درباره دکتر شریعتی نوشته شده بود به این نمایشگاه آوردم و همه آن فروش رفت و تمام شد. بنابراین اگر بتوانیم تعامل درست و حرفه‌ای را با ناشران عراقی و مصری سامان دهیم، حتما هم آورده فرهنگی زیاد و جدی برایمان خواهد داشت و هم آورده اقتصادی.