رویدادهایی که روی ندادند

اهالی هنر و فرهنگ اگرچه همواره مظلوم بوده‌اند و دیوارشان هیچ‌وقت بلند نبوده اما در هشت سال گذشته محنتی بی‌سابقه دیدند که پیش از این تجربه‌اش نکرده بودند. اصلا خودشان هم تا قبل از دهه ۹۰ فکر نمی‌کردند روزگاری برسد که دیگر حتی در خواب‌وخیال هم نشود به سال‌های قبل از ۹۰ بازگشت و با هنر روزگار گذراند و با ایده ارتقای هنر تلاش و تقلا کرد. این‌که می‌گوییم هنرمندها هم صدالبته منظورمان جمع ۱۸۰-۱۷۰ سلبریتی‌هایی نیست که همیشه خدا روی صندلی هنرمندان تکیه می‌زنند و در تمام ادوار بیشترین بودجه‌ها نصیب‌شان می‌شود و همیشه هم بیشترین غرولندها از جانب آنهاست. مقصودمان چندصدهزار هنرمندی است که به معنای واقعی در هنری خاص صاحب تخصصی مثال‌زدنی هستند اما از نگاه مسؤولان نیاز به توجه مالی ندارند و لابد با فتوسنتز امورات می‌گذرانند. همیشه سهم‌شان فقط یک پیغام تبریک تولد است و خیلی هم که خوش‌شانس باشند یک قبر در قطعه هنرمندان یا نام‌آوران.

تا قبل از سال‌های ۹۰ سینماها اکران داشتند، اهالی موسیقی کنسرت اجرا می‌کردند، آلبوم‌هایشان را مردم می‌خریدند و می‌شنیدند، گالری‌ها برنامه می‌ریختند که روی کدام نقاش‌ها می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند و ... اما آرام‌آرام همین رویدادها و دلخوشی‌های کوچک هم آب رفتند. سینماها در اغلب مواقع در حال دست‌وپنجه نرم کردن با افت فروش بودند، صحنه توسط شومن‌ها و صاحبان موسیقی مبتذل فتح شد و گالری‌ها ترجیح دادند به‌جای نقاشی پیتزا بفروشند و ... . با این‌همه همچنان اهالی هنر دل‌شان به همان سفره محدودشده خوش‌بود و این‌که اگرچه کم اما هنوز مردم به فکر هنر ناب و والای سرزمین‌شان هستند و مسؤولان هم گوشه‌چشمی به آن دارند.

حالا اما نزدیک دو سال است که همان هم نیست و کرکره فرهنگ‌ و هنر تقریبا پایین است. فرهنگ‌ و هنر اگرچه در دو دوره چهارساله اخیر به شکل کم‌سابقه‌ای مورد بی‌مهری قرار گرفته بود اما همچنان پیکر کم‌جانش توسط هنرمندان کشیده می‌شد تا شاید اتفاقی خوب بیفتد و مجالی برای تیمار هنر پیدا شود. مجالی که نه‌تنها پیدا نشد که از یک‌سال‌ونیم پیش به واسطه یک ویروس بدتر هم شد. حالا دیگر بعد از آمدن کرونا همه چیز دست به دست هم داد تا این پیکر نحیف دیگر توان راه‌ رفتن نداشته باشد و یک گوشه بنشیند و دست زیر چانه ستون کند و با ناامیدی به مسیر پیش‌رو بنگرد. کرونا اگرچه در همه کشورها به جان تمام کارها و صنایع و بخش‌های اقتصادی افتاد و به همه آنها آسیب زد اما در میان این همه زورش انگار بیش از همه به فرهنگ‌وهنر ما چربید. کرونا بر بستر سیاست‌های غلط فرهنگی ‌و هنری در چند سال اخیر کاری کرد که آسیب‌های فرهنگ‌وهنر را تا چند سال نشود دوباره ترمیم کرد و ساخت.

سال سردرگمی سینما
سال گذشته سال سردرگمی سینما و تئاتر بود. از همان ابتدای سال همه می‌دانستند که کرونا امکان ادامه اکران و اجرای تئاتر و رویدادهای هنری را نخواهد داد با این‌همه اما دریغ از یک برنامه‌ریزی درست و کلان. بعضی‌ها اعتقاد داشتند که این وانفسای بی‌اکرانی بهترین زمان است برای ارتقای زیرساخت‌ها و بهبود وضعیت سینماها، رفع ایراد در صدا و دیجیتال کردن سینما و سالن‌های نمایش، ساخت پردیس‌ها و مجموع کارهایی که همیشه می‌گفتیم: کاش زمانی پیدا شود و بشود به آنها رسید. حالا زمان پیدا شده بود اما دریغ از درایت و تدبیر. در عوض انجام کارهای درست و استفاده از شرایط (هرچند سخت) فقط به فکر این بودیم که اکران آنلاین را باب کنیم، طرح قدیمی سینماماشین را دوباره احیا کنیم و دست به هر ریسمانی بزنیم تا شاید فقط امروزمان فردا شود.
این میان بامزه‌تر از همه برپایی جشنواره‌ها بود. سینما و اکرانی در کار نبود. سالن‌های نمایش تعطیل بود اما تمام جشنواره‌های سینمایی و تئاتری بی‌کم‌وکاست برگزار شدند که هیچ، جشنواره جدید هم راه افتاد تا نشان دهیم که هنر زنده است. از آن‌طرف هم تا سوال و اعتراضی می‌شد همه مسؤولان محترم از مرکز گسترش و سینمای جوان گرفته تا جشنواره تئاتر فجر و... کاملا حق‌به‌جانب پاسخ می‌دادند: شرم‌تان باد! نمی‌بینید که دست‌مان به لامپ است تا اجازه ندهیم چراغ سینما و تئاتر خاموش شود. اگر دست‌مان را برداریم همین یک ذره نور موجود در فضای هنر هم دیگر نخواهد بود.
سال گذشته سینماها اکران نداشتند. اهالی تئاتر، تئاتری برای ارائه نداشتند و اصلا سالنی وارد گود نمایش نشد اما تا دل‌تان بخواهد جشنواره داشتیم. جشنواره‌هایی که قرار بود فیلم‌های ساخته‌شده منتخب در آنها نمایش داده شود و تئاترهای تولیدشده منتخب معرفی شوند. اما کدام فیلم؟ کدام نمایش؟ کدام تولید؟ و باورتان می‌شود که با وجود نبودن سینما و سالن نمایش همچنان هزینه‌ها بابت تولید فیلم و نمایش صرف می‌شود تا فقط جشنواره‌ها بدون محصول نباشند و مشکلی در برگزاری آنها پیش نیاید؟

از لایوهای ادبی تا نمایشگاه مجازی
هنرهایی نظیر سینما، تئاتر یا موسیقی اساسا بیشتر از حوزه ادبیات، مبتنی بر رویداد یا به‌اصطلاح Event هستند. در حوزه کتاب و ادبیات، مهم‌ترین رویدادی که می‌توان از آن اسم برد، نمایشگاه کتاب یا جلسات انجمن‌های ادبی است.
در سالی که گذشت، انجمن‌های ادبی غالبا با تعطیلی دست‌وپنجه نرم کردند و سال ۹۹ را درواقع باید سال رکود انجمن‌ها دانست. از آنجا که بسیاری از جشنواره‌ها در سالی که گذشت لغو یا مجازی شدند، فضای نقد و ارزیابی از بستر جشنواره‌ها بایست به فضای انجمن‌ها و کارگاه‌های ادبی کشیده می‌شد که متاسفانه آنها نیز دستخوش تعطیلی بودند. به همین علت بسیاری از افراد دغدغه‌مند در حیطه انجمن‌های ادبی، به برگزاری کارگاه‌های ادبی در فضای مجازی روی آوردند که اتفاقا استقبال آنها تا میانه راه کرونا بسیار مناسب بود. اما از یک جایی به بعد مخاطبان علاقه چندانی به شرکت در رویدادهای ادبی آنلاین نشان ندادند و رکود انجمن‌ها و کارگاه‌ها در فضای مجازی را شاهد بودیم.
از طرفی نمایشگاه کتاب تهران نیز که بستر اصلی فروش آثار مکتوب در ایران است، به تعطیلی ناشی از کرونا مبتلا شد و مسؤولان آن بعد از مدتی بلاتکلیفی، تصمیم گرفتند مثل هنرهای دیگر از بستر آنلاین برای فعالیت‌های خود بهره ببرند. این شد که در اوایل زمستان، اولین نمایشگاه مجازی کتاب تهران برگزار شد که علی‌رغم همه کاستی‌های موجود، با استقبال خوبی از سوی ناشران و اهالی کتاب روبه‌رو شد. حالا این مطالبه به وجود آمده که این نمایشگاه در سال‌های آتی نیز در کنار نمایشگاه حضوری کتاب تهران ادامه داشته باشد.

موسیقی همواره بلاتکلیف
از مهم‌ترین رویداد‌ها در فضای هنر و فرهنگ، کنسرت‌های موسیقی است. موسیقی اساسا هنری است که ذات آن به اجرای زنده وابسته است و نمی‌توان این وجه موسیقی را از آن جدا نمود. در سالی که گذشت هرچند همه دنیا درگیر بی‌برنامگی ناشی از واقعه غیرمترقبه پیش‌آمده بودند، اما باید حوزه موسیقی را در ایران از بی‌برنامه‌ترین و آشفته‌ترین حوزه‌ها در حیطه مدیریتی دانست.
تعطیلی کنسرت‌ها و بازگشایی کج‌دار و مریز آنها در کیش سبب شد که اهالی موسیقی تکلیف خود را در هیچ برهه‌ای از سال ۹۹ ندانند و موسیقی همواره با نوعی بلاتکلیفی دست‌وپنجه نرم کند. ابتدای سال ۹۹ طرح کنسرت‌های آنلاین با مشارکت چند نهاد در قالب طرحی با عنوان «نوروزخانه» به میان آمد که با مخاطبی نسبی روبه‌رو شد.
مسائل پشت پرده و پول‌هایی که در این میان رد و بدل می‌شد، سبب شد نهادهای دیگر و همچنین اسپانسرها به مقوله کنسرت‌های آنلاین ورود کنند و همین مساله به آشفتگی فضای موسیقایی کشور افزود. نتیجه این‌که تا این لحظه هنوز تصمیم درستی برای کنسرت‌ها چه به صورت آنلاین و چه زنده اتخاذ نشده. این درحالی است که نوروز امسال با ادامه یافتن محدودیت‌ها، کماکان مردم در خانه‌هایشان خواهند بود و این می‌تواند فرصت مناسبی برای بهره بردن از اجراهای آنلاین باشد. اجراهایی که از ابتدای شیوع کرونا در تمام جهان همه‌گیر بوده و با استقبال مناسبی هم همراه بوده است.