داعش الان کجاست؟

این گزارش را بخوانید تا متوجه شوید که غده سرطانی داعش دارد به تدریج در شمال افریقا پا می‌گیرد. همان نکته‌ای که فرمانده شهید نیروی قدس چند سال قبل پیش‌بینی کرده بود.

سال 1384 در منطقه‌ای به نام بعقوبه عراق جایی در مرکز این کشور گروهی به رهبری ابوعمر بغدادی اعلام موجودیت کرد.

در سال 1389 ابوبکر بغدادی جای او را گرفت. نام او برای ما آشناتر است. او از مجاهدین سلفی گروه القاعده بود که به رهبری داعش در آمد. آنها نام داعش را که سر واژه‌های دولت الاسلامیه عراق و شام بود سال 1391 روی خود گذاشتند و یک سال بعد از آن ادعای خلافت بر کل جهان اسلام کردند. پس از آن وارد کشور سوریه شدند و شهر رقه را تصرف کردند.

گوشی همراهتان را روشن و صفحه گوگل مپ را باز کنید. از هر جای ایران که هستید با دو انگشت صفحه را جابه‌جا کرده و به عراق بیاید، سپس مرز غربی عراق را با سوریه پیدا کنید. اگر کمی وارد سوریه شوید، حتما رقه را خواهید دید.

این شهر ساحلی که کنار فرات قرار گرفته است در سال 1392 مورد حمله داعش قرار گرفت و به پایتخت این گروه تبدیل شد. از تلفات این حمله می‌توان به گورهای دسته‌جمعی‌ای اشاره کرد که 5218 جسد از آنها کشف شده. داعش تا تیرماه 1396 که نیروهای دموکرات سوریه آن را آزاد کردند در رقه حضور داشت.

پس از آن داعش وارد المیادین شد و تا مهرماه همان سال در آن شهر بود. اوایل آبان به بوکمال رفت و سپس از بوکمال هم رانده شد و آذر تا دی را در هجین سپری کرد.

در این اثنا داعش در عراق نیز حضور داشت. همزمان با تصرف شهر رقه در سوریه، رمادی و فلوجه را که مهم‌ترین شهرهای استان الانبار عراق بودند، تصرف کردند. آنها دوشنبه 19 خرداد سال 1393 موصل را به‌دست گرفتند و دو روز بعد یعنی چهارشنبه نیز شهر تکریت را اشغال کردند.

در سویه وضع تا به آن‌جا پیش رفت که مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق در مورد آن می‌گوید: « بخش عمده جزیره یعنی کل استان رقه و بخشی از استان‌های حسکه سقوط کرد. بوکمال، صالحیه، المیادین، دیر‌الزور، همه مرزهای شرقی، بخش زیادی از استان‌های جنوبی سقوط کرده و بخش عمده‌ای از استان‌های حمص و حماه و... سقوط کرده بود، حلب در محاصره بود و کل مناطق اطرافش سقوط کرده بود، دور تا دور ادلب همه سقوط کرده بود، غوطه شرقی و غربی سقوط کرده بود و تیر غناسه‌ها به گنبد سیده زینب (سلام‌ا... علیها) می‌رسید. بخش اعظم جغرافیای سوریه سقوط کرده بود. همه می‌دانند داعش به دروازه‌های اربیل رسیده بود و بیم آن می‌رفت که شهر به‌زودی اشغال شود. من پس از حمله داعش با آمریکایی‌ها، ترک‌ها، انگلیسی‌ها، فرانسوی‌ها و حتی عربستانی‌ها تماس گرفتم و آنها در جواب گفتند فعلا هیچ کمکی نمی‌توانند بکنند. فورا با مقامات ایرانی تماس گرفتم و صریحا گفتم که شهر در حال سقوط است و اگر نمی‌توانید کاری بکنید ما شهر را تخلیه می‌کنیم. مقامات ایران فورا شماره سردار سلیمانی را به من دادند و گفتند حاج قاسم نماینده تام‌الاختیار ما در امور مبارزه با داعش است. فوری با حاج قاسم تماس گرفتم و اوضاع را دقیق شرح دادم. حاج قاسم به من گفت: من فردا صبح بعد از نماز صبح، اربیل هستم.» اما به‌تدریج ورق به نفع سوریه و عراق و باقی کشورهای منطقه برگشت. در عراق سال 1393 پس از سقوط موصل، بسیج مردمی عراق با فتوای آیت‌ا... سیستانی تشکیل شد. آنها در چهار منطقه از استان دیالی عراق عملیات انجام دادند. ابو‌مهدی مهندس، معاون حشد‌الشعبی بود. در 25 مهر 1395 گروهی متشکل از نیروهای دولت عراق، حشد‌الشعبی و هم‌پیمانانشان، عملیاتی را علیه داعش در موصل اجرا کردند و در یکم اسفند سال 1395 نخست‌وزیر عراق آزادسازی موصل را به صورت رسمی اعلام کرد. هم‌زمان نیز نبرد بزرگی در رقه سوریه در جریان بود. نیروهای دموکراتیک سوریه، رقه را در سال 1396 آزاد کردند. سوریه در چهار محور با داعش درگیر بود. از این محورها ابتدا دیرالزور آزاد شد، سپس آزادسازی المیادین، هدف عملیات‌ها شد و پس از آن نیرو‌ها به سمت بوکمال پیشروی کردند. نیروهای داعش با پیشروی نیروهای سوریه و هم‌پیمانانشان بیشتر به سمت مرز عراق عقب‌نشینی می‌کردند. در نهایت فرماندهی کل ارتش سوریه پنجشنبه 18 آبان سال 1396 در بیانیه‌ای آزاد‌سازی بوکمال را اعلام کرد. داعش گروهی است که در ابتدا با ادعای خلافت بر جهان اسلام ایجاد شد. طبق تحلیل اندیشکده راهبردی تبیین، داعش برای استقرار دولت اسلامی آن‌گونه که مدعی آن است باید سرزمین داشته باشد زیرا عنصر سرزمین یکی از مولفه‌های برپایی دولت اسلامی است. در همین راستا می‌توان آینده‌های متفاوتی را برای این گروه متصور شد. داعش می‌تواند مثل القاعده بدون سرزمین به فعالیت بپردازد یا می‌تواند با نیروگیری از طریق فضای مجازی و گروه‌های تکفیری متفرقه در کشورهای مختلف جهان، پس از مدتی دوباره سرزمین‌هایی را تصرف کند و حکومت تشکیل دهد. در ادامه به وضعیت داعش پس از شکست در عراق و سوریه می پردازیم.

    آفریقا

تقریبا همان زمان که داعش در عراق و سوریه در حال فعالیت بود، گروه‌های تروریستی دیگری از مناطق مختلف جهان نیز به آن پیوستند که از جمله می‌توان به گروه انصار بیت‌المقدس در صحرای سینای مصر اشاره کرد که در سال 1393 ولایت سینای حکومت اسلامی را در مصر تشکیل داد.

همچنین یک سال بعد گروه بوکو‌حرام در کشورهای غرب آفریقا به‌ویژه نیجریه به داعش پیوست و ولایت غرب آفریقای حکومت اسلامی را ایجاد کرد. لیبی نیز گزینه خوبی برای گرفتن سرزمین است. پس از مرگ قذافی در سال 1390، لیبی ناآرام است و کشورهایی که در حال تغییر قدرت یا بی‌ثباتی باشند بهشت داعش هستند!

در سال 1393 بغدادی ایجاد سه شاخه را در لیبی اعلام کرد: برقه در شرق، فزان در صحرای جنوب و طرابلس در غرب. حملات داعش در لیبی به صورت عملیات تروریستی پراکنده و حمله گسترده‌تر به شهر ورنه انجام می‌شد. حضور آنها در این کشور بعضا به‌صورت علنی‌تر هم بود تا جایی که مردم لیبی در بعضی شهر‌ک‌ها گزارش داده بودند پرسه‌زدن نیروهای داعش را اطراف خانه‌هایشان دیده بودند! در قاره آفریقا، کشور تونس هم شاهد انتحاری‌هایی از داعش بوده و با این‌که گروه‌های تندرو در آن کم است اما عملیات‌های انتحاری تابعیت‌های غیر‌تونسی زیادی در آن انجام شده است.

مهم‌ترین تشکیلات تحت بیعت داعش در تونس، گروه جند‌الخلیفه است. این گروه که در استان قصرین مستقیما با شاخه جند‌الخلیفه -گروه تروریستی داعش- در الجزایر در ارتباط است، با انتشار ویدئویی مدعی شده که در این کشور نیز جنگ به راه خواهد انداخت و مردم این کشور را به کشت و کشتار تهدید کرد. سال 1394 شبکه خبری «المیادین»، که این ویدئو را منتشر کرده، اعلام کرد که داعش همچنین مدعی شده گروه‌های «سکیکده» و «صحار» الجزایر با این گروه تروریستی بیعت کرده‌اند. در نتیجه یکی از مقاصد داعش می‌تواند آفریقا باشد. تاکنون رد پای آنها در کشور‌های مصر، لیبی، الجزایر، نیجر، مالی، تونس و نیجریه دیده شده است.

    افغانستان

هرج و مرج در افغانستان و نیز دولت ضعیف در این کشور فضا را برای حضور داعش مهیا کرده ‌است. بنابر آمار برخی رسانه‌های روسی، حدود ۱۰هزار جنگجوی داعشی در افغانستان حضور‌یافته‌اند. این رسانه‌ها اعلام کرده‌اند به علت محدود شدن داعش در عراق و سوریه، اعضای گروه تروریستی داعش به افغانستان فرار کرده‌اند. در گزارشی از خبرگزاری شیعیان افغانستان در مورد رابطه داعش و طالبان این‌طور آمده است: «داعش پدیده‌ای است که در عراق متولد شد و در سوریه به بلوغ زودرس رسید و هم‌اکنون با توجه به تضعیف موقعیت آن در سوریه و عراق به‌دنبال پایگاه‌هایی در دیگر مناطق جهان اسلام است و کشورهای دارای دولت‌های ضعیف، مقصد مناسبی برای آنها به‌شمار می‌آید. کشورهایی نظیر افغانستان، لیبی و سودان را از زمره این کشورها می‌توان به‌حساب آورد. در این میان با توجه به تجربه حضور القاعده و جنگجویان عرب در افغانستان، این کشور ظرفیت بالقوه‌ای برای مرکزیت فعالیت‌های این گروه در مناطق شرقی خلافت خودخوانده‌شان - و بر طبق آنچه داعش ادعا می‌کند: ولایت خراسان - را دارد. اما در مورد افغانستان نکاتی وجود دارد که داعش نمی‌تواند در افغانستان مانند عراق و سوریه جولان دهد. ما در مورد افغانستان نام گروه جنگجوی دیگری را نیز شنیده‌ایم؛ طالبان. طالبان یک گروه شبه‌نظامی است که عقاید بنیادگرایانه و دیو‌بندی دارد. داعش و طالبان اشتراکاتی در عقاید خود دارند اما طالبان بیشتر روی تفاوت عقاید دست گذاشتند و در مناطقی از افغانستان مانند ننگرهار، باغوز، فراه و جوزجان به جنگ با داعش پرداختند و از پیشروی آنها جلوگیری کردند. «از نظر طالبان، داعش گروه متمردی است که از اطاعت امیرالمومنین سر باز زده و از سوی دیگر از دید داعش، طالبان گروهی است که با خلیفه بغدادی بیعت نکرده و بر طبق یک قانون هرکه با خلیفه بیعت نکند دشمن قلمداد می‌شود. این امر در نامه پراکنی‌های میان طالبان و داعش نیز مشهود است؛ به عنوان نمونه طالبان در نامه خود به بغدادی هشدار دادند که پای داعش را به افغانستان باز نکند و‌الا مسؤولیت عواقب آن بر‌عهده او خواهد بود و از سوی دیگر شاخه داعش در افغانستان با انتشار نامه‌ای به چهار زبان این ادعا را کرده که تمام نیروهای مجاهد باید تحت یک پرچم و یک فرمانده جمع شوند و وجود نیروی طالبان ضروری نیست.»

    دیگر کشورها

داعش در کشورهایی نظیر فیلیپین، پاکستان، تونس، اندونزی و‌... نیز فعالیت‌هایی داشته است. اما آن فعالیت‌ها یا به گستردگی فعالیت در کشورهایی که به‌طور مستقل در بالا مورد بررسی قرار گرفت، نبوده است یا این‌که داعش به صورت وسیع سرمایه‌گذاری کرده است اما دولت آن کشور توانسته داعش را سرکوب کند. به عنوان نمونه داعش در فیلیپین توانست شهر ماراوی را به کنترل خود درآورد اما نیروهای امنیتی این کشور داعش را سرکوب کردند و شهر را پس گرفتند.

    عراق و سوریه

برخی از تحلیلگران معتقدند داعش همچنان در وسط بعضی از بیابان‌های سوریه و برخی ارتفاعات عراق حضور دارد. این گروه قابلیت تطابق زیادی با شرایط بیابانی دارد و در این مناطق و به آسانی قابل‌رهگیری نیست. همچنین در برخی گزارش‌ها آمده که داعش در حال نیروگیری و بازسازی قوا در عراق است. در ساعات پایانی پنجشنبه شب (چهارم اردیبهشت 99)، به گزارش خبرگزاری ملی عراق (نینا)، در عملیات دفع حمله عناصر تروریستی داعش به منطقه‌ای امنیتی در حومه «مقدادیه» در شمال شرق بعقوبه در استان دیاله عراق، دو عضو بسیج عشایری به شهادت رسیدند و یک نفر هم زخمی شد. در عراق میان استان‌های کرکوک، دیاله و صلاح‌الدین مناطق ناهمواری وجود دارد که به مثلث مرگ معروف است. چند هفته قبل از پنجشنبه‌شب نیز در این منطقه حملاتی از طرف بقایای داعش صورت گرفت. نیروهای حشد‌الشعبی در مقابله با این حملات پراکنده که در جنوب‌غرب استان نینوا هم ادامه داشت، نقش پررنگی داشتند. فعالیت هسته‌های پنهان گروه تروریستی داعش در عراق در ماه‌های گذشته به سبب مشکلات سیاسی ناشی از تشکیل دولت جدید و همچنین بحران کرونا در این کشور شدت یافته است. بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی و منابع امنیتی عراق با هشدار از احتمال ظهور دوباره داعش در برخی از استان‌های شمالی و شرقی (کرکوک، نینوا، صلاح‌الدین، دیاله و الانبار) این کشور خبر می دهند.داعش گروهی بود که فاصله ظهور تا افول آن حدود 12 سال طول کشید. حدود 11کشور را به‌صورت مستقیم درگیر عملیات انتحاری یا جنگ مستقیم کرد. میزان خسارات و کشته‌های این حملات از شمارش دقیق خارج است. مدل اعدام‌کردن و اعلام آن در رسانه‌ها، تهدیدها، انتحاری‌ها و شست‌وشوی مغزی اعضایش، همگی باعث شده نام داعش با وحشت همراه باشد. تفکر داعش تفکر نوینی در میان تکفیری‌ها نبود و مانند بذر سمی‌ای در هرجایی از جهان قابل رشد است. هر منطقه‌ای از جهان که عقایدی از جنس سلفی‌گری و تکفیر دیگر مذاهب اسلامی، تندروی و میل به حذف وجود داشته باشد، بذر داعش نیز قابل پرورش است. اکنون آفریقا و افغانستان به‌دلیل وجود گروهک‌های تندروی سلفی محل خوبی برای ایجاد دوباره داعش است اما عراق و سوریه نیز همچنان برای بازگشت داعش مستعد هستند.

زهرا بزرگ‌زاده

منبع: ضمیمه روایت نصر - ویژه سالگرد شهادت سردار سلیمانی