سیمای دهه شصتی

پر از سریال‌های تاریخی
مخاطبان تلویزیون از سریال‌های دهه 60، خاطرات خوبی دارند؛ سریال‌هایی که تنوع گونه‌ای چندانی نداشتند و بخش اعظم آنها تاریخی بودند. برخی سریال‌های مهم و تأثیرگذار تاریخ تلویزیون در همین زمان ساخته و پخش شد؛ مانند «کوچک جنگلی» اثر بهروز افخمی، «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی و «بوعلی سینا» کاری از کیهان رهگذار. در اواخر جنگ، داوود میرباقری اولین مجموعه تلویزیونی خود را ساخت، سریالی تاریخی به نام «گرگ‌ها» که سال 66 روی آنتن رفت. «افسانه سلطان و شبان» کار مشترکی از داریوش فرهنگ و مهدی هاشمی و همچنین «امیرکبیر» به کارگردانی سعید نیک‌پور و با بازی خود او در نقش اصلی، در همین دوره تولید شده است.
در سال‌های دفاع مقدس، چند سریال خانوادگی هم ساخته شد که مخاطب بسیاری یافت و شاخص‌ترین نمونه‌های آن را می‌توان «آینه» اثر غلامحسین لطفی و «در خانه» به کارگردانی بیژن بیرنگ و مسعود رسام دانست. سریال‌های دوران جنگ، در نهایت به «هزاردستان» اثر ماندگار علی حاتمی ختم شد، آخرین مجموعه تلویزیونی مهمی که در این دوران پخش شد. در این زمان چند سریال خارجی هم به‌شدت گل کرد: سال‌های دور از خانه و داستان زندگی که با نام شخصیت‌های اصلی‌شان اوشین و هانیکو نیز شناخته می‌شدند. از سرزمین شمالی نیز از آن جمله بود.
سخنرانی‌های پرشمار و پربیننده
در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی برخلاف امروز، برنامه‌های گفت‌وگومحور بسیار کمی در تلویزیون به چشم می‌خورد. مناظرات به‌یادماندنی ایدئولوژیک نیز تا حدود سال ۶۰ پایان یافته بود.
در مقابل سخنرانی‌های مذهبی، یکی از گونه‌های غالب تلویزیون بود که طرفداران فراوانی نیز داشت. تا اواسط دهه 60، موضوع غالب سخنرانی‌ها مسائل عقیدتی بود و سخنان چهره‌های شاخصی چون علامه جعفری، شهید بهشتی، آیت‌ا... طالقانی و... روی آنتن می‌رفت. این سخنرانی‌ها که بیشتر مخاطبان جوان‌تر و تحصیلکرده‌تر را جلب می‌کرد، از حدود سال‌های 65-64 به تدریج در تلویزیون کمرنگ‌تر شد و جای خود را به سخنرانی‌هایی اخلاقی داد که بیشتر از مسائل ایدئولوژیک، مورد علاقه عموم مردم بود. در این دوره، چهره‌هایی مانند حجت‌الاسلام قرائتی با «درس‌هایی از قرآن» و مرحوم حجت‌الاسلام موسوی حسینی با «اخلاق در خانواده» محبوب شدند.
اخبار خشک و رسمی
بخش‌های خبری تلویزیون در دهه 60 نیز از همان مشکل نبود تنوع رنج می‌برد. تصویری ثابت از نقشه جهان در پس‌زمینه تصویر بود و گوینده‌های نام‌آشنا، با لحنی کاملا رسمی، اخبار می‌خواندند. خبرها نیز بیشتر به سیاست، اقتصاد، بین‌الملل و به‌خصوص اخبار جنگ محدود بود و کمتر حوزه‌های اجتماعی و ورزشی را در بر می‌گرفت؛ بنابراین سردی و رسمی بودن خبرها دوچندان می‌شد. محمدرضا حیاتی، سولماز اصغری، فواد بابان، حسن سلطانی، ایران شاقول و قاسم افشار چهره‌هایی بودند که با خواندن خبرهای تلویزیون شهرت یافتند.
فیلم، دیدنی‌ها و مستند
باکس ثابت پخش فیلم‌های سینمایی، بعدازظهر جمعه بود که بسیار پرطرفدار شد. فیلم‌های این باکس از فیلم‌های هالیوودی انتخاب نمی‌شد؛ احتمالا به دلیل مسائل سیاسی. سینمای بلوک شرق، ژاپن و حتی آمریکای لاتین انتخاب اول تلویزیون بود که از قضا، به ارتقای قابل توجه سلیقه مخاطب عام انجامید. یکی دیگر از برنامه‌های محبوب سال‌های دفاع مقدس، یک جنگ تلویزیونی با عنوان «دیدنی‌ها» بود که از سال 62 روی آنتن رفت و ویدئوهای جالب و تماشایی را پخش می‌کرد. جلال مقامی دوبلور باسابقه، اجرای این برنامه را بر عهده داشت . بخشی از برنامه‌های تلویزیون نیز شامل گزارش‌ها و مصاحبه‌های مختلفی بود که از مناطق جنگی ارسال می‌شد و روی آنتن می‌رفت.

کودکانه‌های تلویزیون در بحبوحه جنگ
مجموعه برنامه‌های کودک در سال‌های جنگ، وضعیت نسبتا متناقضی داشت. از طرفی آنچنان حرفه‌ای نبود و بعضی بخش‌های بی‌ربط را در خود جا داده بود و از طرفی به دلیل آن که برنامه دیگری برای سرگرم کردن کودکان وجود نداشت، بسیار پرمخاطب بود و دو مجری آن به شدت محبوب شدند؛ تا جایی که می‌توان گفت همه ایرانی‌ها فارغ از سن‌وسال، الهه رضایی و گیتی خامنه را می‌شناسند. آنها یک روز در میان، اجرای برنامه را به عهده داشتند و علاوه بر شماری پیام‌های اخلاقی ـ تربیتی، بچه‌ها را به تماشای کارتون دعوت می‌کردند. سندباد، خانواده دکتر ارنست، بل و سباستین، حنا دختری در مزرعه، بچه‌های مدرسه والت، پرین، مهاجران، ای‌کی‌یوسان، چاق و لاغر، واتو واتو و هادی و هدی شاخص‌ترین برنامه هایی بود که در سال‌های دفاع مقدس پخش می‌شد. کودکان دهه شصتی، شماری سریال هم داشتند که از جمله آن مجموعه باز مدرسم دیر شد با بازی خاطره‌انگیز اکبر عبدی و مدرسه موش‌ها اثر به‌یادماندنی مرضیه برومند بود. از دیگر نوستالژی‌های دهه‌شصتی‌ها، برنامه‌های قبل و بعد از برنامه کودک بود که به خاطره جمعی آنها تبدیل شده است. تصاویری که از گمشده‌ها پخش می‌شد، علاوه بر کارکرد اصلی برای یافتن آنها، نوعی هشدار هم بود و از قضا برای کودکان دهه 60 حسابی ترسناک و به کابوس آنها تبدیل شده بود!

مصطفی قاسمیان
خبرنگار