آتش در نیستان

در بودن خطر شکی نیست اما این که چرا خطر رفع نمی‌شود و چرا با وجود حتمی بودن آتش‌سوزی، جلوی حریق گرفته نمی‌شود بحثی است کشدار که یک سرش می‌رسد به سازمان جنگل‌ها که متولی حفاظت است، یک سرش به مردم که قدم خیلی‌هایشان برای طبیعت نحس است و سر دیگرش به همه سازمان‌های دولتی که وقتی حریق به جان جنگل و مرتع می‌افتد پا پس می‌کشند.
مردم آتش‌افروزی می‌کنند؟
سال‌های91، 92 و93 آمارها می‌گفت به ازای هر سال 15 هزارهکتار از اراضی جنگلی و مرتعی طعمه حریق شدند. سال 96 آتش به جان 9500 هکتار افتاد و پارسال این رقم تقریبا نصف شد و به 4700 هکتار رسید. آمارها در واقع روند کاهشی حریق درجنگل‌ها و مراتع را نشان می‌دهد که تازه با این که آمارش افت کرده ولی همچنان به حدی بزرگ است که سوختن تقریبا 5000 هکتار جنگل و مرتع در سال را مثل خاری می‌کند توی چشم. با این که علی مقصودی کارشناس حریق جنگل می‌گوید که هیچ آمار جامعی از میزان آتش‌سوزی در این اراضی وجود ندارد ولی فعلا متقن‌ترین آماری که در دست است همین است و چاره‌ای جز استناد کردن به آن نیست. فارغ از آمارها اما حقیقت، عجین بودن آتش با جنگل‌های ایران است، جنگل‌های شکننده، آسیب‌پذیر و تُنک بویژه در زاگرس.
سازمان جنگل‌ها همیشه گفته است و این بار نیز علی عباس‌نژاد، فرمانده یگان حفاظت این سازمان به ما می‌گوید که وقتی شرایط وقوع حریق جور باشد، مثل امسال که بارش‌های بهاری مخمل سبز بر چهره جنگل‌ها و مراتع کشیده، با کوچک‌ترین بی‌احتیاطی و سهل‌انگاری آتشی پا می‌گیرد و شعله‌هایش خیلی زود رشد می‌کند و هکتار هکتار زمین را می‌سوزاند. او می‌گوید مقصر مردمی هستند که به دل طبیعت می‌زنند ولی آداب روشن کردن آتش و زیست در جنگل و مرتع را نمی‌دانند، نمی‌دانند که نباید بی‌محابا آتشی روشن کرده یا بی‌پروا ته سیگاری را به امان خودش در طبیعت رها کرد.
آمارهای رسمی سازمان جنگل‌ها همیشه سهمی 98 تا 99 درصدی برای عامل انسانی حریق‌ها در نظر گرفته است و کارشناسان نیز به تناوب این آمار را تایید کرده‌اند از جمله علی مقصودی که به ما می‌گوید انسان‌ها مستقیم و غیرمستقیم در آتش‌سوزی‌ها نقش دارند، چه وقتی ته سیگارهایشان را پرتاب می‌کنند، چه وقتی ظروف شیشه‌ای را در طبیعت ول می‌کنند و نمی‌دانند که این زیر تابش آفتاب می‌شود ذره‌بینی قوی و مسبب برپایی آتش و چه وقتی کودکانشان برای بازی آتشی می‌افروزند و بعد از اتمام کار آن را خاموش نکرده می‌گذارند و می‌روند.
از این سهل‌انگاری‌ها که بگذریم آتش‌سوزی‌های عمدی نیز وجود دارد که گرچه به روایت سازمان جنگل‌ها حدود 2 درصد حریق‌ها چنین منشأیی دارد ولی به هر حال سهمی مهم در نابودی جنگل‌ها و مراتع دارد، آتش‌سوزی‌هایی که گفته می‌شود برای تصاحب اراضی جنگلی و مرتعی، زمین‌خواری یا دعواهای قومی قبیله‌ای و طایفه‌ای ایجاد می‌شود.
با این حال هستند کسانی که سهم بیش از 98 درصدی عامل انسانی در آتش‌سوزی‌های طبیعت را بی‌چون و چرا قبول نمی‌کنند و درباره‌اش اما و اگر می‌آورند، کسانی مثل هادی کیادلیری، کارشناس جنگل و رئیس انجمن جنگلبانی ایران. او می‌گوید من این آمار بزرگ را تام و تمام قبول نمی‌کنم چون مگر بعد از هر آتش‌سوزی بررسی می‌شود که چه عاملی باعث آتش‌افروزی شده است که خط‌کش بگذاریم میان عوامل طبیعی و انسانی. با این حال او می‌گوید اگر آمارهای رسمی را ملاک قضاوت قرار دهیم پس یعنی که ما بیش از هرچیز به آموزش و آگاهی‌دهی به مردم نیاز داریم بویژه اطراف روستاها و مناطق گردشگرپذیر.
با این حال فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها به ما می‌گوید نه برای تک‌تک پلاک‌های ملی که 135میلیون هکتار وسعت دارد به اندازه کافی نیروی حفاظتی داریم و نه معتقدیم که مردم‌مان به قدری ناآگاه‌اند که باید اصول اولیه را به آنها گوشزد کرد. با این حال پس از چند جمله‌ای بحث و اقناع، او قبول کرد که همچنان به آموزش و اطلاع‌رسانی نیاز است که اگر نیاز نبود این همه حریق در جنگل‌ها و مراتع رخ نمی‌داد. عباس‌نژاد البته می‌گوید سازمان متبوعش در حد وسع برای آگاه کردن مردم کوشیده، وسعی که واقعا ناچیز است و به گفته او خلاصه می‌شود در توزیع 5000 تراکت میان گردشگران درباره این‌که با ته ‌سیگارهایشان چه بکنند.
دست خالی جنگل‌ها
پیشگیری با این که همیشه بهتر از درمان است ولی وقتی برای پیشگیری دست‌ها خالی است نوبت درمان می‌رسد که البته برای درمان هم دست‌ها خالی است. دست خالی سازمان جنگل‌ها برای اطفای حریق‌های کوچک و بزرگ آنقدرعیان است که همه می‌دانند. خاموش کردن شعله‌های سرکش آتش با شاخه‌های درختان، لگدکوب کردنشان و پاشیدن آب به آتش با دبه‌های کوچک و حتی سطل‌های خانگی صحنه‌های غریبی نیست که مردم از آن بی‌خبر باشند. داستان پرواز هلی‌کوپترهایی که آب را در حجم وسیع حمل می‌کنند و یکباره آن را از آسمان می‌پاشند روی آتش نیز طرفه داستانی است، هلی‌کوپترهایی که هر سال با منت و تضرع از این سازمان و آن سازمان قرض گرفته می‌شوند ولی چون حرفه‌ای این کار نیستند، دردی دوا نمی‌کنند معمولا.
حالا همین هلی‌کوپترهای نیم بند نیز برای آمدن به عرصه‌های درحال سوختن کلی دنگ و فنگ دارند و فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها از این دنگ و فنگ‌ها می‌گوید که البته به زبان او تعبیر می‌شود به ناهماهنگی بین دستگاه‌ها.
علی عباس‌نژاد روایت می‌کند که اعتبار امسال دولت برای اطفای حریق از طریق بالگرد در اختیار سازمان‌های مربوطه قرار نگرفته و به همین دلیل سازمان جنگل‌ها هنوز نتوانسته بالگردی به خدمت بگیرد. او می‌گوید این مشکل اصلی در کنترل آتش است و وقتی درباره جزئیات، بیشتر از او پرسیدیم گفت با این‌که سازمان جنگل‌ها با ستادکل نیروهای مسلح تفاهمنامه‌ای در این باره دارد ولی چون دولت هزینه‌ای بابت اعزام بالگردها به نیروهای مسلح و دستگاه مختلف نداده، آنها نیز در خدمت‌رسانی مشکل دارند به نحوی که در آتش‌سوزی خوزستان بالگرد با ۱۵ ساعت تاخیر رسید که همین باعث افزایش خسارت‌ها شد. فرمانده می‌گوید دولت قول داده بود علی‌الحساب پنج میلیارد تومان بابت اعزام بالگردها بدهد که هنوز نداده است.
این که منابع طبیعی ومحیط زیست همیشه زورش کمتر از خیلی‌هاست، حرف تازه‌ای نیست، این‌که همیشه درحاشیه بوده و آنها که در متن بوده‌اند همیشه از این حاشیه بهره برده‌اند نیز چالشی قدیمی است ولی هادی کیادلیری می‌گوید قوانینی موجود است که سازمان جنگل‌ها می‌تواند براساس آنها هرگونه تعلل در حفاظت ازمنابع طبیعی را تحت پیگرد قرار دهد و خواستار مجازات خاطیان شود، اما این که چرا چنین نمی‌کند و چرا تابه حال نکرده جای بحث دارد.

مریم خباز

جامعه