دست‌هایی که چشمانت می‌شوند

شاید برای من و شمایی که به دیدن خطوط نوشتاری عادت کرده‌ایم، لمس خطوط بریل و حتی خواندن آن‌چنان دشوار باشد که بدون آموزش، قادر به خواندن و استفاده از آن نیستیم.

خط بریل چیست؟

خط بریل شامل نقطه‌های برجسته است که به شکلی خاص روی کاغذ چیده می‌شود و نابینایان یا کم‌بینایان قادرند با لمس این نقاط، متون نوشتاری را بخوانند. بریل یک زبان نیست، بلکه کدی است که بسیاری از زبان‌ها مانند انگلیسی، اسپانیایی، عربی، چینی و شماری از زبان‌های دیگر را می‌توان با آنها نوشت. نمادهای خط بریل در واحدهایی از فضا موسوم به سلول‌های بریل شکل می‌گیرد. یک سلول کامل بریل از شش نقطه برجسته تشکیل ‌شده که در دو‌ردیف موازی مرتب می‌شود و در هر ردیف سه نقطه قرار می‌گیرد. این نقطه‌ها با شماره‌های یک تا شش مشخص می‌شود. 64 ترکیب از آنها با کمک همین نقطه‌ها قابل ترسیم است. از یک سلول تنها می‌توان برای نشان دادن یک‌حرف از حروف الفبا، عدد، علامت نقطه‌گذاری و حتی یک کلمه کامل استفاده کرد.

بریل را چگونه می‌نویسند؟

زمانی که هر حرف از هر کلمه در خط بریل بیان می‌شود، به آن بریل بی‌قاعده می‌گویند. بعضی کتاب‌هایی که برای کودکان نوشته می‌شود معمولا در کتاب‌های نوشتاری که مخصوص بزرگسالان است، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. سیستم استاندارد بریل برای تولید و انتشار کتاب‌ها از بریل قراردادی استفاده می‌کند.

در این سیستم، سلول‌های بریل به طور انفرادی یا در ترکیب با دیگر سلول‌ها، کلمات مختلف یا ترکیبی را تشکیل می‌دهد که معمولا فضای سلول‌ها بیشتر است، اما در بریل استاندارد نوشتاری، عبارت یکسانی با نصف تعداد سلول‌ها نوشته می‌شود. معمولا 180 حرف ترکیبی در بریل استاندارد به کار می‌رود. این حروف مخفف برای کاهش حجمی که در کاغذ اشغال می‌کنند و نیز برای راحت‌تر خواندن آن به کار می‌رود. بیشتر کودکان نابینا و کم‌بینا خواندن خط بریل را از دوره مهدکودک می‌آموزند. خطوط بریل فارسی شامل حروف و اعداد هم مانند استاندارد جهانی از چپ به راست خوانده می‌شود. نابینایان با همراه داشتن قلم و کاغذ مخصوص خط بریل، براحتی چیزهایی را که می‌خواهند بنویسند. در حال حاضر بسیاری از کتاب‌هایی که با خط بریل منتشر می‌شود، با دستگاه نوشتار خط بریل تولید می‌شود. این دستگاه برخلاف ماشین تایپ که بیش از 50 دکمه داشت، فقط شش دکمه، یک کلید فاصله، یک دکمه فاصله خطی و یک بک‌اسپیس دارد.

هدیه روشندلانه

مرکز نابینایان رودکی، تنها مرکز چاپ کتاب‌های بریل و صوتی است که به کل کشور سرویس‌دهی دارد و زیر نظر سازمان بهزیستی برای افراد نابینا و کم‌بینا کتاب تولید و چاپ می‌کند.

مراجعان این مرکز را اغلب افراد تحصیلکرده و دانشجویان تشکیل می‌دهند اما در کنار آنها، افراد فارغ‌التحصیل یا خانم‌های خانه‌دار هم برای تهیه کتاب‌های صوتی یا بریل مراجعه می‌کنند. اگر به‌دنبال کتاب‌هایی با موضوعات عمومی، دانشگاهی، داستان و هنری هستید، این مرکز می‌تواند مرجع خوبی برای تهیه کتاب‌های بریل و صوتی باشد. اگر خودتان نابینا یا کم‌بینا هستید و قصد خرید کتاب‌های بریل یا صوتی را دارید می‌توانید با عضویت در مرکز نابینایان رودکی و با سفارش تلفنی، کتاب موردنظرتان را از طریق پست رایگان، دریافت کنید. اگر در دوستان یا خانواده خود فرد نابینایی دارید، می‌توانید با تماس تلفنی یا مراجعه حضوری به این مرکز و سفارش کتاب دلخواهتان آن کتاب را تهیه و به او هدیه دهید. علاوه بر مرکز نابینایان رودکی، آموزش و پرورش و تعداد محدودی از مراکز دیگر هم هستند که این کار را بر عهده دارند، اما فعالیت آنها گستردگی مرکز رودکی نیست. خرید کتاب بریل برای یک فرد نابینا معمولا هزینه زیادی را شامل نمی‌شود و این مرکز با توجه به این که زیر نظر سازمان بهزیستی فعالیت می‌کند و دولتی است، تنها حق اشتراک را از سفارش‌دهنده دریافت می‌کند، پس افراد نابینا می‌توانند با پرداخت هزینه اندکی، کتاب موردنظر خودشان را به این مرکز سفارش دهند. در این مرکز، روزنامه بریل «ایران سپید» هم به سفارش روزنامه ایران منتشر می‌شود، اما توزیع آن را روزنامه ایران بر عهده گرفته و به مشترکان خود ارائه می‌کند.

کتابخانه‌ای رایگان برای نابینایان

بخش نابینایان کتابخانه ملی از سال 73 شروع به کار کرده و از سال 84 با انتقال به ساختمان جدید، بخشی اختصاصی برای نابینایان در نظر گرفته شده است که همه نابینایان با هر سطح تحصیلاتی می‌توانند به طور رایگان از آن بهره‌مند شوند. این بخش برای راحتی تردد افراد نابینا، در فضایی مسطح به مساحت 700 متر طراحی شده است. به گفته فرناز محمدی، رئیس گروه خدمات ویژه و مرجع کتابخانه ملی ایران، در این بخش از کتابخانه ملی، تجهیزات مختلفی جهت راحتی بیشتر نابینایان وجود دارد؛ تجهیزاتی شامل بزرگنمایی تصاویر یا تجهیزاتی برای خوانش منابع که به صورت گویا عمل می‌کنند و منابع را برای فرد نابینا می‌خوانند یا نام منابع را برای افراد کم‌بینا بزرگ‌تر می‌کنند تا آنها راحت‌تر از منابع کتابخانه استفاده کنند. منابع موجود در بخش نابینایان شامل 2080 عنوان کتاب بریل و 6200 عنوان کتاب گویاست که موضوعات مختلفی را شامل می‌شود. در بخش دیگر، نشریاتی چون ایران سپید، رودکی، بشری، پیام‌آوران، پیک روشندلان، ارمغان و علم و فرهنگ در تعداد 1200 مجلد برای نابینایان جمع‌آوری شده‌اند. بیشتر مراجعان به این کتابخانه را افراد تحصیلکرده تشکیل می‌دهند. محمدی می‌گوید: در کتابخانه ملی امکانات متعددی برای نابینایان وجود دارد. دستگاه‌های «به دید»، دستگاه‌های برجسته‌سازی، دستگاه‌های پرینت تولید بریل، نرم‌افزارهای مختلف برای خوانش هستند. این دستگاه در واقع امکان استفاده از تمام منابع موجود در کتابخانه ملی را به صورت صوتی برای نابینایان فراهم می‌کند. برای افراد نابینا در کتابخانه ملی، امکان استفاده از کتابدار شخصی هم وجود دارد. همچنین مشاوره‌های اطلاعاتی در نصب و استفاده از نرم‌افزارها و تجهیزات خاص این افراد هم امکان‌پذیر است» یکی از نکات مثبتی که در این مرکز می‌توان مشاهده کرد، استفاده از همکارانی با آسیب بینایی در کنار کارکنان دیگر است. آنها بهتر می‌توانند به افراد کمک کنند و مشاوره دهند. کارگاه‌های آموزشی شامل آموزش فناوری‌های اطلاعاتی مرتبط با پژوهشی نیز در این مرکز برگزار می‌شود. علاوه بر این، روی کامیپوترهای این بخش نرم‌افزارهایی نصب شده که مخصوص این افراد بوده و هم مجهز به سیستم‌های جست‌وجوی صوتی و هم بزرگنمایی برای افراد کم‌بیناست. حتی صفحه‌کلید کامپیوتر مخصوص نابینایان هم برجسته‌نگاری دارد و آنها می‌توانند براحتی از دکمه‌ها استفاده کنند. پس اگر قصد ثبت‌نام در بخش نابینایان کتابخانه ملی را دارید، مدارک شناسایی شامل کارت ملی و شناسنامه و البته کارت بهزیستی را که مشخص‌کننده مشکل بینایی شماست، همراه داشته باشید. شما می‌توانید رایگان به‌طور یکساله ثبت‌نام کنید. البته هزینه‌هایی شامل کپی و اسکن که داخل کتابخانه دریافت می‌شود، برای افرادی با نقص بینایی، مناسب‌تر از دیگران محاسبه می‌شود.

ندا اظهری