دیپلماسی اقتصادی حلقه مفقوده در رابطه با همسایگان

بر همین اساس در ابتدا داشتن روابط سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و غیره با کشورهای همسایه و سپس با کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اولویت روابط کشورها را تشکیل می‌دهد.

از آنجایی که معمولا هرگونه اتفاق سیاسی، اقتصادی، امنیتی و مواردی از این دست در کشورها تاثیر مستقیم بر کشورهای همسایه آنها هم دارد موجب می‌شود تا معمولا کشورهای همسایه در صدر اولویت روابط کشورها قرار گیرند. همچنین داشتن مرزهای مشترک زمینی و دریایی باعث کاهش قابل توجه هزینه‌های تبادلات تجاری می‌شود و همین مساله براهمیت روابط اقتصادی میان کشورها می‌افزاید.

در کنار همه این مسائل تحریم‌های مختلف علیه ایران ضرورت توجه بر کشورهای همسایه را که برخی از آنها حتی به عنوان متحدین استراتژیک تهران شناخته می‌شوند را افزایش داده است.

با این حال مسئولین سیاست‌خارجی کشور اکنون بیشتر علاقه دارند به منظور محافظت از برجام روابط تجاری خود با کشورهای عضو اتحادیه اروپا را توسعه داده و به زعم خود بتواند در مشارکت با اتحادیه اروپا سنگر مستحکمی برای حفاظت از توافق هسته‌ای در برابر آمریکا ایجاد کنند، در مقابل بسیاری از کارشناسان معتقدند تهران باید مسیر دور زدن تحریم‌ها را در نه در اروپا بلکه در میان همسایگان خود و کشورهای منطقه‌ که اهداف سیاسی همسو با ایران دارند دنبال کند.

یکی از این کشورها پاکستان است که اکنون دولتی جدیدی در این کشور برروی کار آمده است، دولت جدیدی که برخلاف دولت‌های سابق این کشور، روابط با ایران را در مقایسه با دیگر کشورها دارای اهمیت ویژه‌ای قلمداد می‌کند.

عمران خان در نخستین سخنرانی در خصوص سیاست خارجی دولت خود با تاکید فراوان بر روابط با ایران و عدم پرداختن زیاد به متحدانی همچون عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا این تصور را در میان صاحبنظران ایجاد کرد که دولت جدید این کشور بسیار علاقمند است روابط تهران-اسلام‌آباد را به بالاترین سطح ممکن افزایش یابد. با این حال به نظر می‌رسد انفعال دستگاه دیپلماسی در پاسخ به چراغ سبزهایی که دولت جدید اسلام‌آباد به تهران نشان داده بود نزدیک است مجددا دولت جدید پاکستان را به سمت عربستان سوق دهد.

از سوی دیگر، عراق هم از مهمترین کشورهایی به شمار می‌رود که از آن می‌توان به عنوان شریک تجاری و اقتصادی ایران نام برد. ظهور پدیده داعش و گسترش تروریسم در عراق و کمک دولت و ملت ایران به مردم و دولت عراق در برابر داعش، بغداد را به یکی از مهمترین متحدان ایران در منطقه تبدیل کرده است.

همچنین سوریه نیز به واسطه حمایت‌های ایران توانسته بخش عمده‌ای از عناصر تروریست را نابود کرده و بزودی با تامین کامل امنیت در مناطق مختلف وارد دوران سازندگی شود.

هر دو کشور عراق و سوریه چه در زمان جنگ در برابر تروریسم و چه در دوران سازندگی پس از جنگ نیاز به متحدانی دارند و از آن جایی که ایران اولین کشوری بود که ندای یاری خواهی دمشق و بغداد را پاسخ گفت این امتیاز را دارد تا بزرگترین کشوری هم باشد که در دوران سازندگی و همچنین تامین نیازهای روزمره زندگی مردم این دو کشور حضور پیدا کند و به این شکل نیز سر و سامانی به اقتصاد خود دهد.

از دیگر کشورهایی که می‌توان از آن به عنوان یک فرصت اقتصادی بسیار مهم نامبرد قطر است. قطر یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیا به شمار می‌رود که مدتی است روابطش با متحدان سابق یعنی عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین به شدت بحرانی شده است؛ با محاصره اقتصادی قطر از سوی این کشورها و سلب اجازه استفاده قطری‌ها از حریم هوایی، زمینی و دریایی این سه کشور سبب شده تا ایران تبدیل به تنها راه تنفس قطری‌ها شود و این امر به خودی خود یک فرصت بسیار مناسب است تا ایران بتواند علاوه بر نزدیک کردن قطر به خود، به عنوان یکی از تامین کنندگان نیازهای این کشور وارد عرصه شده و از منافع این فرصت بادآورده به خوبی استفاده کند، موضوعی که متاسفانه در یک سال گذشته استفاده کاملی از آن نشده است.

از همه این‌ها گذشته ایجاد یک منطقه اقتصادی بومی با حضور قدرت‌های اقتصادی جایگزین، همچون چین و با حضور کشورهایی که از آن‌ها به عنوان اقتصاد نوظهور یاد می‌شود به همراه جایگزینی کردن دلار با یک ارز دیگر یا ایجاد ارزی جدید برای مبادلات تجاری میان کشورهای این منطقه اقتصادی که ایران، ترکیه، روسیه، چین، عراق، سوریه، پاکستان و برخی دیگر از کشورهای در آن حضور دارند می‌تواند اساسی‌ترین راه برای توسعه اقتصادی باشد.

مجتبی مومنی