داستان با شکوه وزیرِ شهید

به گزارش جام جم آنلاین ، محمدجواد تندگویان در 24 خرداد ماه سال 1329 به دنیا آمد. 30 سال پس از تولدش، وزیری بود که مدیرارشد اجرایی هم به شمار می رود. او با 30 سال سن، دومین وزیر جوان نفت تاریخ ایران شناخته می شود. تندگویان دانش‌آموخته مهندسی نفت از دانشکده نفت آبادان و کارشناس ارشد مدیریت صنعتی از مرکز مطالعات مدیریت ایران بود.

او در زمان ریاست جمهوری محمدعلی رجایی، وزیر نفت شد. اما وزارتش فقط یک ماه طول کشید. او برای بازدید از پالایشگاه آبادان عازم جنوب بود که در جاده ماهشهر توسط نیروهای بعث عراق اسیر شد. سال ها اسیر بود و شکنجه شد و در نهایت در تاریخی که هنوز نامعلوم است، به شهادت رسید.

دانشجوی شوخ و بذله گو

سال 1347 دانشجوی رشته مهندسی نفت گرایش پالایش شد. همکلاسی های او می گویند شهید تندگویان فردی بود که هم قدرت کلام داشت و هم خوش اخلاق و شوخ بود. او که دانشجویی نمونه به شمار می رفت به انجمن اسلامی دانشجویان پیوست و از اعضای فعال این انجمن شد. او سال 51 فارغ التحصیل شد.

تندگویان و دوستانش در انجمن اسلامی چهره‌هایی مانند علی شریعتی، مرتضی مطهری، محمدتقی جعفری و محمود فرشچیان را به دانشکده خود دعوت کردند و سخنرانی‌هایی برای آنها ترتیب دادند. تندگویان در کتابخانه دانشکده نیز فعال بود و در تدوین کتاب «چهار زندان انسان» که پیاده‌شده سخنرانی‌های علی شریعتی در دانشکده نفت آبادان از روی نوار کاست بود، مشارکت داشت.

ساواک علیه دانشجوی درسخوان

بر اساس گفت وگوی روزنامه شرق با خواهر این شهید عظیم الشان، چنین ادعایی مطرح شده است: «در نامه‌ای که اداره ساواک آبادان در تاریخ ۳۰ فروردین ۱۳۵۰ برای دفتر مرکزی سازمان ساواک در تهران نوشت، آمده‌است: به تازگی چند نفر به سرکردگی محمد جواد تندگویان، به دلایلی که اعمالشان بی‌تأثیر از دانشجویان دانشگاه‌های دیگر مثل دانشگاه پلی‌تکنیک تهران نیست، پای سخنرانانی مثل علی شریعتی، سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد و فخرالدین حجازی را به دانشگاه آبادان، بازکرده‌اند و علیه ریاست دانشگاه، شایعه‌پراکنی می‌کنند.»

با این حال فاطمه تندگویان خواهر این شهید در همان گفت و گو با روزنامه شرق می گوید برادرش با هیچ گروه سیاسی ارتباط نداشت.

نخستین بازداشت

به این اشاره کردیم که فعالیت های او زیر نظر ساواک بود. بر اساس گزارش روزنامه قدس او در جریان حضورش در پالایشگاه آبادان به عنوان سرباز-مهندس در تظاهرات اعتراضی از سوی دانشجویان دانشکده نفت به عنوان عامل اغتشاش از سوی ساواک معرفی و در نهایت اخراج شد.

تندگویان ۱۳ آبان ۱۳۵۲ دستگیر شد. خانواده او تا چهار ماه پس از دستگیری‌اش، از وضعیت وی بی‌اطلاع بودند. تندگویان به کمیته مشترک ضدخرابکاری برده شد و آنجا تحت شکنجه قرار گرفت. وی تقریبا ۷ ماه در زندان انفرادی بود. دادگاه پس از چندی او را به یک سال حبس (با احتساب مدت بازداشت) محکوم کرد و با به پایان رسیدن مدت محکومیت، در آبان ۱۳۵۳ آزاد شد. او در زندان با حسینعلی منتظری ملاقات کرده و هم‌بند بهزاد نبوی بود. تندگویان پس از آزادی از زندان، به سرباز صفری تنزل درجه یافت و برای ادامه سربازی به شیراز اعزام شد. او به دلیل داشتن سوء پیشینه از استخدام در مراکز دولتی منع شده بود. او که سابقه مشاغل مدیریتی گوناگونی داشت مدتی با اتومبیل مسافرکشی کرد.

محمدجواد تندگویان سال 1352 ازدواج کرد که حاصل این ازدواج چهار فرزند به نام های محمدمهدی ، هاجر، مریم و هدی ‌است.

تندگویان، پس از انقلاب

پس از انقلاب 1357 تندگویان مدیرعامل شرکت پارس توشیبا شد. یک سال بعد هم قائم مقام رئیس پالایشگاه آبادان شد. محمد جواد تندگویان در تیر ۱۳۵۹ از سوی علی‌اکبر معین‌فر به مدیریت شرکت مناطق نفتخیز منصوب شد و تا مهر ۱۳۵۹ سکان هدایت بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز کشور را در دست داشت. در تاریخ ۳ مهر ۱۳۵۹ توسط محمدعلی رجایی در جلسه علنی به مجلس شورای اسلامی معرفی شد. تندگویان از مجموع ۱۷۶ رأی اخذ شده، با ۱۵۵ رأی موافق، ۱۸ رأی ممتنع و ۳ رأی مخالف، از مجلس وقت رأی اعتماد دریافت کرد و رسماً به عنوان وزیر نفت برگزیده شد.

چند روز پیش از شروع فعالیت وی به عنوان وزیر نفت، جنگ ایران و عراق آغاز شده و نخستین اقدام تندگویان در جایگاه وزیر نفت، سازماندهی کارکنان وزارت نفت و شرکت‌های تابعه، برای حفاظت از تأسیسات نفتی مستقر در استان خوزستان بود.

اسارت وزیر

همان‌طور که ذکر شد وزیر جوان فقط یک ماه بعد از انتصابش به عنوان وزیر نفت در آبان ماه سال 1359 هنگامی که برای بازدید از پالایشگاه آبادان راهی جنوب بود در جاده ماهشهر به آبادان همراه معاون و دیگر همراهانش به اسارت نیروی بعث عراق درآمد و به زندان های اسیران ایرانی منتقل شد. نکته بسیار مهم این است تاریخ شهادت تندگویان در زندان اسیران ایرانی مشخص نیست. اما برخی شواهد حاکی از این است که او در شکست حصر آبادان در مهر سال 60 و آزادسازی خرمشهر در خرداد ماه سال 61 هنوز در قید حیات بود. از نحوه درگذشت او اطلاعاتی در دست نیست اما مسلم است او تحت شکنجه ها به مقام رفیع شهادت نائل شده است. سرانجام پس از پایان گرفتن جنگ و تبادل اسرا و کشته‌شدگان میان دو طرف، پیکر محمد جواد تندگویان که بر اثر شکنجه در عراق جان سپرده بود، به ایران بازگردانده و در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۷۰ به خاک سپرده شد.

کتاب‌شناسی

درباره محمدجواد تندگویان کتاب‌های زیادی به چاپ رسیده‌است. مهم‌ترین این کتاب‌ها به شرح زیر هستند:

زندگینامه وزراء، نخست‌وزیری، دفتر روابط عمومی، تحقیقات و انتشارات، ۱۳۶۰

آزادگان در بند ۱۳۶۷

زخم‌یاد اسارت، دفتر ادبیات و هنر مقاومت سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۹

صنوبرهای سرخ، دفتر ادبیات و هنر مقاومت سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳. شابک ‎۹-۵۱۷-۴۷۱-۹۶۴

شهید غریب، روایتی از اسارت شهید تندگویان. ارتش جمهوری اسلامی ایران، سازمان عقیدتی سیاسی، معاونت تبلیغات و روابط عمومی، ۱۳۷۳

مأموریت تمام، دفتر ادبیات و هنر مقاومت سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳. شابک ‎۹۶۴-۹۰۱۳۳-۵-۰

زنده عشق، زندگی‌نامه شهید محمدجواد تندگویان. وزارت نفت، اداره کل روابط عمومی، ۱۳۷۸

تندیس مقاومت، داستان زندگی شهید محمدجواد تندگویان. تهران: خانه قلم، ۱۳۷۹. شابک ‎۹۶۴-۹۲۸۶۱-۰-۱

ده سال تنهایی، خاطرات برادر آزاده مهندس سید محسن یحیوی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۹. شابک ‎۹۶۴-۵۵۳۹-۳۸-۲

من یک خاطره ازلی هستم، تهران: وداد، ۱۳۷۹. شابک ‎۹۶۴-۷۴۴۸-۰۱-۵

یاس در قفس، داستان زندگی و شهادت غریبانه محمدجواد تندگویان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۷۳۵۷-۲۵-۷

حکایت آن مرد غریب، تهران: نشر شاهد، ۱۳۸۱. شابک ‎۹۶۴-۶۴۸۹-۸۶-۹

دولت عشق، ویژه‌نامه بزرگداشت وزیران و پانزده هزار شهید دولت. ستاد بزرگداشت وزیران و پانزده هزار شهید دولت، ۱۳۸۱

نفت و ایثار، زندگی‌نامه و یادواره شهیدان و مفقودین شرکت ملی نفت ایران. مؤسسه فرهنگی و هنری شقایق روستا، ۱۳۸۱

دلتنگی آسمان، سوگ‌سرودهایی در اندوه شهادت مهندس محمد جوادتندگویان. به کوشش هزاره ققنوس، ۱۳۸۴. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۸۷۹۲-۰۲-۷

پرنده‌ای که با قفس پرواز کرد، زندگی‌نامه داستانی شهید محمدجواد تندگویان. تهران: نشر شاهد، ۱۳۸۵. شابک ‎۹۶۴-۳۹۴-۲۱۵-۵