103 دقیقه ماه سرخ

ماه‌گرفتگی یا خسوف هنگامی رخ می‌دهد که زمین، ماه و خورشید در یک راستا قرار می‌گیرند، به صورتی که زمین میان ماه و خورشید قرار گرفته باشد. در این حالت سایه زمین روی ماه را می‌پوشاند و برای مدتی هاله‌ای کمرنگ از ماه دیده می‌شود. گاهی سایه زمین بخشی از ماه را می‌پوشاند و گاهی همه ماه پوشیده می‌شود. گاهی هم ماه در نیم‌سایه زمین قرار می‌گیرد و در این حالت مقداری از شمال یا جنوب قرص ماه تیره‌تر به نظر می‌رسد.

مدت‌زمان یک ماه‌گرفتگی کلی، خیلی طولانی‌تر از مدت‌زمان خورشیدگرفتگی کلی است؛ زیرا قطر مخروط سایه زمین در نقطه‌ای که ماه از آن می‌گذرد، حدود 9200 کیلومتر است. هنگامی که ماه مخروط سایه تشکیل‌شده را به طور مرکزی قطع کند، ماه‌گرفتگی نزدیک به دو ساعت طول خواهد کشید و از قضا در ماه‌گرفتگی جمعه شب چنین اتفاقی می‌افتد.

ماه گرفته و سرخ‌رنگ

یکی از جذابیت‌های ماه‌گرفتگی کلی، تغییر رنگ ماه هنگام گرفت کامل است. ماه در زمان گرفت گاهی بسیار تیره می‌شود و بسختی دیده می‌شود، گاهی هم روشن‌تر و واضح‌تر به‌نظر می‌رسد. علاوه بر این‌که زمان گرفت کامل قسمت‌هایی از ماه روشن‌تر و قسمت‌هایی تاریک‌تر است، ماه در زمان گرفت کاملا قرمزرنگ دیده می‌شود. علت این اتفاق، نور کم‌فروغ خورشید است که بعد از عبور از جو زمین به سطح ماه برخورد می‌کند. در نتیجه این اتفاق طیف‌های آبی و بنفش نور در جو زمین پراکنده می‌شود و با رسیدن طول موج‌های سرخ طیف نور خورشید به قرص ماه غوطه‌ور در سایه زمین در فضا، ماه گرفته به رنگ قرمز به نظر می‌رسد. بنابراین غلظت عناصر و غبارهای موجود در جو زمین نیز روی میزان روشنی و تاریکی ماه هنگام گرفت تاثیر می‌گذارد.

طولانی‌ترین خسوف قرن 21

یکی از دلایل طولانی شدن این ماه‌گرفتگی قرار داشتن ماه در دورترین فاصله مداری از زمین است. هنگامی که ماه در اوج مدار خود قرار دارد، قرص ظاهری ماه در آسمان زمین کوچک‌تر به نظر می‌رسد و از طرفی طبق قانون دوم کپلر، سرعت حرکت مداری ماه در مدار گردشش به دور زمین کمتر می‌شود. از این رو ماه با سرعت کمتری از منطقه سایه زمین عبور می‌کند و باعث می‌شود گرفت زمان بیشتری طول بکشد. از طرفی زمین در فصل تابستان اندکی از خورشید دورتر است و به این دلیل مخروط سایه زمین در فضا بلندتر و پهن‌تر می‌شود و شاهد گرفت طولانی‌تری خواهیم بود.

مقارنه مریخ و ماه در اوج ماه‌گرفتگی

گرچه ماه بازیگر اصلی آسمان شب در شامگاه پنجم مرداد است، اما اگر برای دیدن ماه‌گرفتگی به آسمان نگاه کردید، رصد سیاره مریخ در نزدیک‌ترین حالت به زمین را از دست ندهید. در این باره در مقاله‌ای مفصل که شنبه سی‌ام تیر در همین صفحه منتشر شده بود اشاره کردیم که اکنون سیاره مریخ در حالت مقابله نسبت به زمین قرار دارد و به همین دلیل درخشان‌تر از همیشه دیده می‌شود. مریخ تقریبا هر دو سال و دو ماه یک بار در موقعیت مداری نزدیک به زمین قرار می‌گیرد و درخشان‌تر از همیشه دیده می‌شود. البته این درخشندگی به این معنا نیست که به اندازه ماه بزرگ و پرنور دیده می‌شود یا در طول روز هم پیداست. اگر جمعه شب با تلسکوپ مریخ را ببینید، احتمالا روی قرص کوچک و نارنجی رنگش نشانه‌هایی از دشت‌ها و کلاهک‌های قطبی را تشخیص می‌دهید. هرچند وقوع توفان اخیر در مریخ این کار را دشوار کرده است. با این حال شب رصد ماه‌گرفتگی فرصت مناسبی برای دیدن مریخی است که پرنورتر از دیگر شب‌ها دیده می‌شود.

چند تکنیک برای عکاسی از ماه سرخ

عکاسی از پدیده‌های نجومی یکی از فرصت‌های خاص برای علاقه‌مندان عکاسی نجومی، طبیعت و عکاسان ماجراجو است. اما ثبت پدیده‌های نجومی نیاز به تجربه و مهارت‌هایی غیر از داشتن دوربین مناسب و اطلاعات اولیه در مورد عکاسی دارد. تقریبا برای عکاسی از همه پدیده‌های آسمان که هنگام شب رخ می‌دهد، نیاز به نوردهی و قرار دادن دوربین روی سه پایه و جای ثابت دارید. شما باید از دوربین‌های نیمه‌حرفه‌ای و حرفه‌ای استفاده کنید که قابلیت تنظیم میزان نوردهی دارند. برای عکاسی باید به جایی بروید که آلودگی نوری مزاحم وجود نداشته باشد و با باز گذاشتن دریچه دوربین برای نوردهی‌های بیش از یک ثانیه، نور مزاحمی که عکس را به اصطلاح بسوزاند، وجود نداشته باشد. دوربین باید روی یک سه‌پایه محکم قرار داده شود و هنگام زدن دکمه شاتر دچار لغزش نشود.

در مورد عکاسی از ماه به دلیل نورانی بودن این جرم، می‌توان با دوربین‌های غیرحرفه‌ای نیز تصاویری تهیه کرد، اما باز هم نورسنجی باید دستی انجام شود.

میزان نورسنجی نیز بستگی به لنز دوربین دارد و هرچه میدان دید بازتر باشد، نورسنجی می‌تواند بیشتر شود. همچنین باید دقت کنید بدرستی روی ماه فوکوس کنید و به دلیل تاریکی آسمان، بهتر است فوکوس دستی انجام شود. همه اجرام نجومی در طول شبانه‌روز در حرکت هستند و به همین دلیل بهتر است به تناوب عکس‌های زیاد بگیرید سپس عکس‌ها را در نرم‌افزارهای مخصوص، کنار یکدیگر قرار دهید تا تصویری از همه مراحل ماه‌گرفتگی به دست آید. البته در طول این مدت ماه نباید از کادر دوربین خارج شود.

ماه‌گرفتگی را از چه ساعتی تماشا کنیم؟

ماه‌گرفتگی امسال از ساعت 21 و 44 دقیقه جمعه پنجم مرداد آغاز می‌شود و در مجموع همه مراحل شش ساعت و 13 دقیقه طول می‌کشد. در اولین مرحله، قرص ماه وارد نیم‌سایه زمین شده و گرفت جزئی آغاز می‌شود. بعد از آن کم‌کم کل ماه در سایه کامل زمین قرار می‌گیرد که زمان گرفتگی کامل 103 دقیقه طول می‌کشد. سپس بار دیگر ماه وارد نیم‌سایه می‌شود و تا حدود ساعت 4 صبح ششم مرداد، طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن بیست‌ویکم به پایان می‌رسد. اوج این گرفتگی ساعت 51 دقیقه و 44 ثانیه بامداد شنبه ششم مرداد رخ می‌دهد.

در طول مدت ماه‌گرفتگی از همه جای ایران در صورت ابری نبودن هوا، امکان دیدن مراحل و جزئیات پدیده ماه‌گرفتگی را خواهید داشت. اما اگر به حاشیه شهرها و مناطقی که کمی تاریک‌تر و با آلودگی نوری کمتر است بروید، هنگام گرفت کامل ماه سرخ‌رنگ را به زیبایی می‌بیند و جزئیات با چشم غیرمسلح پیدا است. از طرف دیگر هنگامی که ماه می‌گیرد تقریبا نزدیک به نوار راه شیری قرار دارد و به همین دلیل دیدن این منظره از جایی خارج از شهر میان انبوه ستاره‌های آسمان شب، زیبایی دو چندان دارد.

خانم‌های باردار هم ماه‌گرفتگی را تماشا کنند

یکی از خرافات رایج در زمان بارداری این است که نگاه کردن به ماه‌گرفتگی باعث ایجاد نشانه و نوعی لکه‌ها و ضایعات پوستی تیره‌رنگ روی بدن جنین می‌شود. لکه پوستی که در هر جای بدن ممکن است به وجود آید که علت آن به رنگدانه‌های سلول‌های پوست برمی‌گردد. بعضی لک‌ها بر اثر افزایش سلول‌های تولیدکننده رنگدانه در پوست یا رشد غیرطبیعی رگ‌های خونی ایجاد می‌شوند و این مساله‌ای ژنتیک در جنین محسوب می‌شود که ارتباط منطقی و علمی با وقع پدیده نجومی خسوف ندارد. بنابراین می‌توانید ماه‌گرفتگی جمعه شب را در هر شرایطی بدون نگرانی رصد کنید و از دیدن این پدیده نجومی لذت ببرید.

برنامه‌های رصد ماه سرخ در شهرهای ایران

در ایران به دلیل اهمیت این ماه‌گرفتگی مراکز علمی، انجمن‌ها و گروه‌های نجومی متعددی در بسیاری از شهرها برنامه‌هایی برای رصد ماه‌گرفتگی با تلسکوپ در داخل یا خارج از شهر به طور رایگان برگزار می‌کنند. طبق گزارش‌های رسیده به جام‌جم، برنامه برخی از این گروه‌ها از قرار جدول زیر است. شما می‌توانید به همراه اعضای خانواده پس از ساعت 21 جمعه پنجم مرداد 97 در این برنامه‌ها شرکت و تجربه جدیدی از مواجهه با آسمان شب کسب کنید.

سپیده شعرباف

دانش