گنج پنهان

موزه هنرهای معاصر تهران همچنین مالک مجموعه بسیار مهم و جامعی از هنر نوگرا و معاصر ایران است. گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران از اموال عمومی ایران محسوب می‌شود. میانگین قیمت آثار این گنجینه حدود پنج میلیارد دلار قیمت‌گذاری شده؛ اما بعضی‌ها تا ده میلیارد دلار هم تخمین زده‌اند. در سال 83 و 84 این گنجینه به‌طور کامل در نمایشگاهی به نام جنبش هنر مدرن به نمایش درآمد. به گفته رئیس وقت موزه در سال 1393، به خاطر عدم نمایش، بیشتر آثار نگهداری‌شده در زیرزمین موزه در معرض هوای بیرون قرار نگرفته و آسیب کمی دیده‌اند و هیچ‌یک از این آثار دارای آسیب جدی نیست. موزه هنرهای معاصر دارای یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های هنر اکسپرسیونیسم انتزاعی در جهان هم هست. از بزرگان هنر مدرن جهان شاید فقط مانه، سزان و موندریان اثری در این موزه نداشته باشند. به گفته علیرضا سمیع‌آذر، از مدیران پیشین موزه، مجموعه آثار موزه از آن جهت در جهان استثنایی هستند که همه جنبش‌های هنری سده‌های 19 و 20 میلادی را یکجا پوشش می‌دهند؛ چیزی که «نه در ژاپن و شرق، نه در کشورهای اروپای شرقی، نه در اسکاندیناوی، نه در آمریکای جنوبی و آسیا و نه در هیچ جای دیگر نمونه‌اش را نمی‌توان یافت». ارزش مادی بعضی از این آثار چنان است که همچون جواهرات سلطنتی، پشتوانه اسکناس ایران به‌ شمار می‌روند. فارس در گزارشی به سال 1391 به ارزش روز آثار این موزه پرداخت. بنابر این گزارش، اگرچه کارشناسان معتبر خارجی هیچ‌گاه آثار موزه را قیمت‌گذاری نکرده‌اند، اما ارزش حدودی این آثار بیش از 5/2 میلیارد دلار است. هر چند همین چند روز پیش مجید ملانوروزی، رئیس دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد در نشستی خبری ارزش گنجینه هنرهای معاصر را معادل پنج میلیارد دلار ارزیابی کرد، با این توضیح که برخی بر این باورند این رقم به ده میلیارد دلار هم می‌رسد. مشخصا، سه عدد از این آثار که در چند سال گذشته به‌امانت سپرده شده‌اند و در آن هنگام برای تخمین میزان بیمه نیاز به کارشناسان معتبر برای قیمت‌سنجی آثار بود، دارای قیمت‌هایی مشخص هستند. «نقاشی دیواری روی زمینه قرمز هندی»، جکسون پولاک، 250 میلیون دلار بر پایه تخمین بنیاد کریستیز، «نقاش و مدلش» پابلو پیکاسو، صد میلیون دلار بر پایه تخمین نهادهای رسمی در خارج از کشور و گروهی از کارشناسان ایرانی، «ترینیداد فرناندز» کیس فان دنگن، 60 میلیون دلار بر پایه تخمین کارشناسان هلندی، «شماره دو (مرکز زرد)» مارک روتکو، 60 تا 70 میلیون دلار و «طبیعت بی‌جان و باسمه ژاپنی» پل گوگن، 55 میلیون دلار. در این میان آثاری هم وجود داشت که قابلیت نمایش پیدا نکردند. یکی از آنها تابلوی «زن 3» اثر ویلم دکونینگ بود که سال 1373 در سکوت خبری از ایران بیرون برده و با باقیمانده صفحات شاهنامه تهماسبی ـ که در اختیار دیوید گفن، میلیاردر آمریکایی بود ـ تاخت زده شد که این معاوضه به خاطر «غیرقابل نمایش» بودن تابلو در ایران صورت گرفت. در سال 1385، این تابلو به قیمت 5/137 میلیون دلار به فروش رفت و عنوان دومین تابلوی گرانبهای فروخته‌شده تا آن زمان در جهان را به دست آورد. هر چند این موضوع حاشیه‌های فراوان و مخالفت‌های بسیاری را هم به همراه داشت با این حال بعضی کارشناسان هنر در ایران نیز از معاوضه‌های صورت‌گرفته پشتیبانی کردند.

برای نمونه، آیدین آغداشلو پس از انتشار خبر معاوضه، مقاله‌ای به چاپ رساند که در آن معاوضه اثر با 118 برگ از شاهنامه نفیس تهماسبی و به دست آوردن «قباله هنر کتاب‌آرایی و نقاشی ایرانی» را ستوده بود.

نقاشی دیواری روی زمینه قرمز هندی نقاشی رنگ روغن در سبک اکسپرسیونیسم انتزاعی، اثر جکسون پولاک، نقاش آمریکایی است که در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود. این نقاشی گرانبهاترین اثر این موزه و به گمانی، با ارزش‌ترین اثر پولاک در جهان است که آخرین بار 250 میلیون دلار ارزشگذاری شده است.

درختان، عنوان مجموعه‌ای هنری اثر سهراب سپهری است که مضمون اصلی کارها در آن، تصاویر ساقه‌ها و کنده‌های درختان روستایی است. این مجموعه از جمله نامدارترین مجموعه‌های هنری در ایران به شمار می‌رود و تعدادی تابلو از آن تاکنون به بالاترین نرخ‌های پیشنهادی در تاریخ هنر معاصر ایران به فروش رسیده‌است.

«طبیعت بی‌جان و باسمه ژاپنی» نقاشی رنگ روغنی از پل گوگن در سبک نقاشی ژاپنی است که سال 1889 میلادی کشیده شد. گوگن طی سال‌های 1884 تا 1889 تابلوهایی با تصویری از چاپ‌های چوبی اوکی‌یوئه ژاپنی خلق کرد که طبیعت بی‌جان همراه با گلدانی شبیه سر و باسمه ژاپنی نیز یکی از این نقاشی‌ها بود. این تابلوها نشان‌دهنده علاقه او به چاپ‌های چوبی اوکی‌یوئه است. این اثر را موزه هنرهای معاصر تهران سال 1976 به قیمت 4/1 میلیون دلار خریداری کرد. این اثر در زمان مدیریت محمود شالویی از سوی گالری تیت مدرن لندن و گالری ملی هنرهای واشنگتن برای نمایش در نمایشگاهی از کارهای گوگن درخواست شد که موزه هنرهای معاصر تهران این درخواست را رد کرد.

بر دروازه ابدیت نقاشی رنگ روغنی از ونسان ونگوگ است که در سال 1890 کشیده شده است. ونگوگ این نقاشی را زمانی که در جنوب فرانسه به سر می‌برد،حدود دو ماه پیش از درگذشتش کشید. این نقاشی پیرمردی را نشان می‌دهد که روی صندلی نشسته است و بازوانش را روی دو زانوی خود قرار داده و صورتش را در میان دستانش پنهان کرده است. ونگوگ در دهه 1880 میلادی و پیش از کشیدن نقاشی اصلی چند کار مشابه به‌صورت چاپ سنگی خلق کرده بود. این کارها امروزه در مجموعه‌ها و موزه‌های گوناگونی نگهداری می‌شود. یک تابلو از این مجموعه نیز در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود که زیر آن با «ونسان» امضا شده و در گوشه سمت چپ پایین آن عبارت «بر دروازه ابدیت» با جوهر مشکی نوشته شده است.

گنجینه آثار موزه هنرهای معاصر تهران تنها محدود به نقاشی‌های باارزش جهان نیستند و آثار حجم قابل توجهی از هنرمندان بنام جهان و ایران در موزه هنرهای معاصر وجود دارد.

یکی از معروف‌ترین آنها مربوط به تندیس جاکومتی با عنوان «مرد در حال قدم‌زدن» است؛ تندیسی از جنس مفرغ در اندازه پیکره انسانی.

دو تندیس «مرد در حال قدم‌زدن 1» و «زن ایستاده1» اثر آلبرتو جاکومتی در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شود.

تندیس «مرد در حال قدم‌زدن1» روی اسکناس‌های صد فرانکی سوئیس نقش بسته‌است. پیکره «درمانگر» ساخته رنه مگریت هم از دیگر آثار حجمی با ارزش موزه هنرهای معاصر است. جنس درمانگر برنز است و 160سانتی‌متر ارتفاع دارد. رنه ماگریت، یکی از موفق‌ترین هنرمندان سبک سوررئال و از نخستین هنرمندان مدرنیسم قرن 20 به‌شمار می‌رود.

آثار او بارها به‌عنوان نمونه‌های ارزشمندی از هنر سوررئال در کشورهای مختلف به‌نمایش گذاشته شده و مورد تحسین قرار گرفته‌اند.

موفقیت او باعث شد هنرمندان زیادی از او در کارهای‌شان الهام بگیرند.