مردودی در‌آزمون احیای جنگل در «بلیران»

به دلیل خلف وعده مسئولان، سرمایه‌های اجتماعی در حال از دست رفتن است. مردم از مجریان پروژه ناامید شده‌اند و بر این باورند این پروژه هم مانند سایر پروژه‌های اجرا شده در جنگل، بدون سرانجام خاصی رها خواهد شد. اجرایی نشدن تصمیماتی که با مشارکت مردم گرفته شده، بدون شک سبب از دست رفتن سرمایه‌های اجتماعی می‌شود و چه بسا در آینده، طرح‌های خوب دیگری که به مردم معرفی می‌شود، به‌دلیل بی‌اعتمادی‌های انباشته شده گذشته، عقیم باقی بماند.

روستای بلیران در دشت‌سر شهرستان آمل قرار گرفته است. در جاده قدیم آمل به بابل در 15 کیلومتری آمل جاده‌ای به سمت جنگل و کوه می‌رود. در انتهای این جاده روستایی در دل جنگل واقع شده که جزئی از جاذبه‌های گردشگری استان مازندران به حساب می‌آید. در دو سوی جاده تا چشم کار می‌‎کند، حتی در فصل زمستان هم سرسبزی قابل مشاهده است. خانه‌های پراکنده و دام‌هایی که در دل جنگل چرا می‌کنند، برای گردشگران جذابیت‌هایی خاصی را ایجاد می‌کند اما مردمان این منطقه از عواید اقتصادی ناشی از گردشگری، سودی نمی‌برند و فقط زباله‌های گردشگران نصیبشان می‌شود. حدود چهار سال است که ساکنان بلیران که همکاری خود را با پروژه مدیریت چندمنظوره جنگل‌های هیرکانی آغاز کرده‌اند، خوشبین بودند که با همکاری مسئولان این پروژه به فرمولی دست یابند که علاوه بر حفظ جنگل، زمینه کسب درآمد برای آنها را هم فراهم کند، اما با گذشت بیش از چهار سال، هنوز هم هیچ یک از بحث‌های مطرح شده با مردم روستا، به مرحله اجرا در نیامده است.

برای رسیدن به منزل ماشاءا... قلی‌زاده که با پروژه مدیریت چند منظوره هیرکانی همکاری داشته است، باید از رودخانه بلیران عبور کنید. همان رودخانه‌ای که مردم می‌گویند آبش ولرم است و در سال‌هایی که هنوز خشکسالی در ایران حاکم نشده بود، جوش و خروشش در فصل بهار، آغاز کشت شالی را به مردمش نوید می‌داد. اما این روزها، رودخانه بلیران اگرچه آب دارد اما چندان عمیق و پرآب به نظر نمی‌رسد. قلی‌زاده طرح‌های ارائه شده توسط تسهیلگران پروژه مدیریت چند منظوره جنگل‌های هیرکانی را غیر اجرایی توصیف می‌کند.

او به جام‌جم می‌گوید: تمرکز عمده طرح روی توسعه گردشگری بود. باید در بخش‌هایی از جنگل، کلبه‌های چوبی اجرا شود. به این ترتیب علاوه بر حفظ جنگل، گردشگران هم به درآمدزایی مردم منطقه کمک می‌کنند.

درآمد حاصل از گردشگری صرف جمع‌آوری زباله می‌شود

به گفته این همکار پروژه مدیریت چند منظوره جنگل‌های هیرکانی، باید برای اجرای این پروژه کتابچه طرحی نوشته می‌شد اما حدود چهار سالی است که گذشته و هنوز مردم این کتابچه را ندیده‌اند؛ ضمن آن که برای ساخت کلبه‌های چوبی نیاز به منابع مالی است که مردم این منابع را در اختیار ندارند.

او عنوان می‌کند: مجریان طرح به ما گفتند که از سازمان جنگل‌ها بودجه می‌گیریم و برای مردم روستایی شرایط خوبی رقم خواهد خورد. ضمن آن‌که جنگل آسیب نخواهد دید؛ به همین دلیل با آنها همکاری کردیم اما تاکنون هیچ یک از وعده‌ها عملی نشده است.

آن طور که قلی‌زاده ‌توضیح می‌دهد در این پروژه هم مثل پروژه‌های قبلی که فقط پول‌های آمده را می‌خوردند و می‌رفتند، از آنها سوء‌استفاده شده است.

او درباره توقعات جامعه روستایی از پروژه می‌گوید: ما از دولت توقع حمایت داریم. حمایت کند اگر طرحی هست به روستایی و افراد ساکن در اینجا بدهند. در پروژه جف قرار بود چند تعاونی درست کنند همه را با هم به دعوا انداختند و رفتند.

به گفته این همکار پروژه چند منظوره، ‌اگر دولت حمایت مالی نمی‌کند باید چیزی در اختیار مردم بگذارد، مثلا زمین یا چوب‌های افتاده در جنگل را در اختیار مردم بگذارد.

او همچنین سلامت ماموران منابع طبیعی را امری مهم می‌داند و معتقد است گاهی برخی ماموران با قاچاقچی‌ها همکاری می‌کنند اما در حال حاضر ماموران خوبی در منطقه مستقر هستند.

قلی زاده می‌گوید: در روستای بلیران 50 خانوار ساکن هستند و مردم از منافع گردشگری استفاده نمی‌کنند. گردشگران فقط می‌آیند جنگل را تخریب می‌کنند و می‌روند. زباله‌هایشان هم برای ما می‌ماند.

به گفته او ورودی دریافتی از گردشگرانی که به منطقه می‌آیند، پول جمع‌آوری زباله‌هایشان هم نمی‌شود. زیرا در ایام مسافرپذیر سه تا چهار تن زباله تولید می‌شود که درآمدهای حاصل از ورودی‌ها، باید صرف حمل زباله شود. در مواقع عادی، مردم روستا حدود دو تن زباله تولید می‌کنند.

هنوز دفترچه‌های طرح آماده نیست

کرم کرم‌زاده، دیگر ساکن روستای بلیران در گفت‌وگو با جام‌جم، پروژه هیرکانی را پروژه‌ای موفق توصیف می‌کند. او می‌گوید: قرار بود به ساکنان محل یک پارسل (قطعه) جنگل را تحویل دهند و حفاظت آن به عهده روستاییان باشد. درختان شکسته و افتاده این منطقه از جنگل که در آن طرح جریان دارد متعلق به منابع طبیعی باشد و کارگری توسط مردم روستایی انجام شود. اما هنوز کتابچه تدوین شده توسط طرح مدیریت چند منظوره هیرکانی را ندیده‌ام.

او حفاظت از منابع طبیعی با مشارکت مردم روستایی را مناسب‌تر از شرایط فعلی توصیف می‌کند.

کرم‌زاده هم ساکن روستای بلیران است. او از طرح گردشگری صحبت می‌کند که قرار است با کلبه‌های چوبی، میزبان گردشگران باشد و تاکید می‌کند: گردشگران در مکان‌هایی که دام نیست، حضور خواهند یافت.

اعضای خانواده او با چوب، صنایع دستی تولید می‌کنند. پدر و دو برادرش قادرند با استفاده از چوب، اقلامی را تهیه کنند و به گردشگران بفروشند. کرم‌زاده در رابطه با چوب‌های مورد نیاز برای تولید صنایع دستی می‌گوید: این چوب‌ها از محل درختان شکسته و افتاده جنگل و با حضور ماموران منابع طبیعی تامین می‌شود و عموما از چوب ملج و افرا برای تولید صنایع دستی استفاده می‌شود.

ورود غیر بومیان به پروژه هیرکانی

منطقه بلیران طرح جنگلداری ندارد و چون درختان منطقه در قالب طرح‌های جنگلداری قطع نمی‌شوند، مردم بر خلاف مناطق دارای طرح، شکایت خاصی از نبود عایدی ناشی از تخریب جنگل توسط بخش دولتی ندارند. هدف پروژه چند منظوره هیرکانی در منطقه بلیران هم این بود که در قالب طرحی آزمایشی، جنگلداری اجتماعی را در این منطقه پیاده کند. این چندمین باری است که در ایران برای اجرای طرح‌های جنگلداری اجتماعی اقدام می‌شود اما به نتیجه مطلوب نمی‌رسیم. ابوالحسن آریا،سرجنگلبان پیشین منطقه بلیران در گفت‌وگو با «جام‌جم» پروژه مدیریت چند منظوره جنگل‌های هیرکانی را یک پروژه زود هنگام برای این منطقه توصیف می‌کند.

به گفته او، با آغاز اجرای این پروژه، افرادی جذب روستا شدند که در 12 سال فعالیت او در منطقه بلیران، هیچ گاه به عنوان ساکنان این روستا آنها را ندیده است. افرادی که احتمالا اصالتا متعلق به روستا بودند اما به شهرها کوچ کرده بودند؛ به جنگل به چشم طعمه نگاه می‌کردند و به همین دلیل، با آغاز طرح مدیریت چند منظوره، به منطقه بازگشتند؛ زیرا در این طرح بحث بهره‌برداری و فروش چوب و... مطرح شد.

آریا می‌گوید: بحث مشارکت مردمی در روستای بلیران مردم را به دو جناح تبدیل کرد که با هم سازش نداشتند. ما از 20 سال قبل تعاونی جنگل‌نشینان را تشکیل دادیم، ولی در عمل هیچ جا نتیجه نگرفتیم.

او تاکید می‌کند: از ابتدا اعلام کردم اگر قرار است درآمدی برای روستاییان ایجاد شود، از رودخانه موجود در منطقه که آب ولرم دارد و دوره رشد ماهی در طول سال خیلی زیاد است، برای درآمدزایی استفاده شود. اجازه زنبورداری به مردم داده شود اما بحث فروش چوب را مطرح نکنند.

سرجنگلبان سابق بلیران می‌گوید: در پروژه بلیران قصد این است که چوب بفروشند. همین که پای انسان به جنگل برسد؛ تخلف رخ می‌دهد.