گذار روابط از همسایگی همجواری به همسایگی در سطوح دوستی

موضوع همسایگی یکی از مباحث راهبردی و بنیادی در علم سیاست و علم جغرافیاست. کشورهای گوناگون در مناطق مختلف جهان همواره تلاششان آن است که برای ایجاد بقا و امنیت خود ابتدا با همسایگان خود در تعامل باشند، این اصل کلی و پذیرفته‌شدنی است. سیاست همسایگی بهره‌گیری از ظرفیت‌های سرزمینی کشور برای پیوند با همسایگان و همسایگان با هم از طریق ایران و همچنین همسایگان با دیگران است. سیاست همسایگی تضمین‌کننده حفظ وضع موجود، ثبات و امنیت مرزهاست. همسایگان باید به یک توافق بنیادی در خصوص سیاست‌ها برسند که ما تغییری در مرزها نخواهیم داشت. سیاست همسایگی کمربند استراتژیک پیرامون کشور است.

در این بین ملاک‌هایی برای ایجاد روابط همسایگی وجود دارد که در سطح سیاسی طبعا امروزه به دلیل مواجه بودن با چالش‌ها و مسائل مختلفی در جهان اسلام و غرب آسیا؛ ایجاد روابط همسایگی و گسترش این روابط بر مبنای نیازهای متقابل، شناخت روحیات و امکاناتی که همسایگان از هم دارند این پازل بحث همسایگی را تکمیل می‌کند.

در جمهوری اسلامی ایران به عنوان اصل کلی برای همه دولت‌های مختلف از ابتدای انقلاب تاکنون موضوع همسایگی مطرح بوده که باید همواره فضای تعاملی و گسترش روابط بر مبنای دوستی با همسایگان ایجاد کنیم. زمانی که روابط همسایگی بتواند شکل بگیرد، اعتماد‌سازی و افزایش تبادلات علمی و فرهنگی به دنبال خواهد داشت. روابط هر چقدر مردمی‌‌تر شده و ارتباطات گسترش یابد منجر به تقویت مناسبات همسایگی می‌شود.

البته باید توجه داشته باشیم تفاوتی بین مفهوم همسایه و همسایگی داریم، به این مفهوم که همسایه مفهومی جغرافیایی است که دو کشور کنار هم هستند و بناچار باید همدیگر را تحمل کنند، اما همسایگی فراتر از موضوع همسایه است؛ مفهومی است که هنجاری و اخلاقی و فراتر از بده بستان‌های رایج مادی است. امروز در مناسبات همسایگی باید تلاش شود روابط بعد از همسایگی همجواری به مساله همسایگی در سطوح دوستی تبدیل شود.

سیاست همسایگی بهره‌گیری از ظرفیت‌های سرزمینی کشور برای پیوند با همسایگان و همسایگان با هم از طریق ایران و همچنین همسایگان با دیگران است.

همسایگی زمینه‌ساز توسعه زیرساخت‌های همگرایی منطقه‌ای است. موفقیت سازمان‌های منطقه‌ای و تقویت جایگاه آنها در امنیت‌سازی و همکاری بین کشورها و بین مناطق، نیازمند تقویت سیاست همسایگی بین کشورهای آن منطقه است.

در ضمن باید به این نکته هم اشاره کنم یکی از دلایل ضعف همکاری‌های درون منطقه‌ای ضعف سیاست همسایگی بین کشورهای آن منطقه است. کشورهای همسایه برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های همجواری و ایجاد زمینه برای همگرایی منطقه‌ای باید نظمی را طراحی کنند که بر اساس آن مناسبات با همسایگان به شکل بارزی تابع قاعده بوده و در قالبی از رویکردهای همسایگی تعریف و پیگیری ‌شود. کشورهایی که از ظرفیت‌های بالاتر فرهنگی، اقتصادی و امنیتی برخوردار هستند از این سیاست بیشتر بهره‌مند می‌شوند. در حال حاضر، گرچه در بین همسایگان تهدیدهایی وجود دارد، اما لازم است از برجسته شدن آنها جلوگیری کرد. بنابراین ایران برای عبور از این چالش‌ها و دوران گذار باید بیشتر به همسایگان خود توجه کند و در این راستا به تقویت روابط خود با همسایگان و دولت‌های منطقه و ارتقای جایگاه ایران در افکار عمومی کشورهای همسایه اهمیت بیشتری بدهد.

دکتر محمدجعفر جوادی ارجمند/ استاد دانشگاه