کاوش در اعماق خلیج فارس

در این گشت، اندازه‌گیری‌های میدانی از 24 نقطه آب‌های خلیج فارس و تنگه هرمز برای انجام آزمایش‌های مختلف حوزه علوم و فنون دریایی و اقیانوسی انجام شده است.

هدف از انجام این گشت تحقیقاتی، بوم‌شناسی کفزیان و پلانکتون‌های منطقه، اعتبارسنجی داده‌های ماهواره‌ای با مشاهدات همزمان میدانی، بررسی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آب و رسوبات تنگه هرمز و مطالعات مربوط به تنگه هرمز به عنوان رابط آبی خلیج فارس و دریای عمان عنوان شده است. اکنون کاوشگر برای گشت‌های طولانی‌تر و انجام آزمایش‌های تحقیقاتی دیگر آماده می‌شود.

مشخصات کاوشگر اقیانوس‌پیما

وزن این کشتی تحقیقاتی 900 تن بوده و طول و عرض و ارتفاع آن به ترتیب 50، 10 و 12 متر است. ارتفاع عرشه کشتی نیز 5/4 متر است. کاوشگر خلیج فارس در صورت داشتن سوخت کامل، می‌تواند تا 45 روز حدود 3000 مایل دریایی را در محدوده خلیج فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند بپیماید و به انجام تحقیقات میدانی بپردازد. کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس سرعتی حدود 15 گره دریایی (هر گره دریایی معادل سرعت 1/8 کیلومتر در ساعت) دارد و برای نمونه‌برداری تا عمق 3000 متر زیر سطح دریا از رسوبات کف دریاها قابل استفاده است. در حال حاضر این کاوشگر ظرفیت پذیرش 16 محقق و 11 نفر را در بخش خدمات دارد.

کاوشگر خلیج فارس به سامانه تثبیت موقعیت دینامیکی، آزمایشگاه‌تر، خشک، انبار، سردخانه زیر صفر درجه (منفی 20 درجه سانتی‌گراد)، سردخانه بالای صفر درجه (4 درجه سانتی‌گراد) و کمپرسور برای ابزارهای بادی مجهز است. با تجهیزات موجود در شناور می توان توپوگرافی بستر دریا را تعیین کرد و نقشه‌برداری دریایی انجام داد. در زمینه زیست دریا با انواع تورهایی که در کاوشگر وجود دارد، نمونه‌های مختلف جانوران دریایی چه در بستر دریا، چه از طریق نمونه‌گیری در بستر دریا یا از طریق کشیدن تور به‌دنبال شناور، نمونه‌برداری از پلانکتون‌ها و سایر موجودات دریایی انجام می‌شود. با تجهیزات، نمونه‌گیری‌های آب را در اعماق مختلف می توان انجام و مورد تجزیه و تحلیل شیمیایی قرار داد و انواع آلودگی‌ها را مطالعه کرد. در مجموع، شناور خلیج فارس یک شناور مدرن تحقیقاتی با استانداردهای مدرن جهانی است که نقش مهمی در برنامه‌ریزی و پژوهش‌های ملی ایفا خواهد کرد. یکی از کارهای مهم دیگری که این کاوشگر انجام خواهد داد، نصب دستگاه‌ها داخل محیط دریایی است.

فرآیند ساخت این کشتی چهار سال طول کشید و با هزینه‌ای بالغ بر 27 میلیارد تومان ساخته شد تا توان تحقیقاتی ایران را در آب‌های کشور، منطقه و آب‌های اقیانوسی جهان بالا ببرد. در اختیار داشتن شناور تحقیقاتی برای هر کشور به منظور انجام مطالعات و آزمایش‌های میدانی در سطح و زیر دریا، زمینه‌ساز پیشرفت در حوزه تحقیقاتی و بهره‌مندی از مزایای آن در صنعت و حفظ محیط‌زیست است. حضور فعال ایران در کاوش‌های دریایی مثل پایش و اکتشاف در اقیانوس‌ها زمینه‌ساز نقش‌آفرینی بیشتر کشور در فعالیت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خواهد بود.

به سوی قطب جنوب در آینده نزدیک

یکی دیگر از فعالیت‌های پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی در سطح بین‌المللی در رابطه با منطقه جنوبگان است. جنوبگان، منطقه وسیعی از کره زمین است که مالکیت خاصی ندارد و از طرفی بیشتر کشورها در حال حاضر آنجا حضور دارند تا به نحوی منافع ملی خود را حفظ کنند و در آینده از منافع حضور در آن منطقه بهره‌مند شوند.

امروز کشورهای مختلف امکان استقرار در این منطقه و انجام پژوهش‌های مختلف زمین‌شناسی و اقیانوس‌شناسی را پیدا کرده‌اند.

در حال حاضر کاوشگر خلیج فارس امکان سفر تا قطب جنوب را ندارد، اما کشور ما می‌تواند از پتانسیل‌های این منطقه استفاده و به شکل مناسب توانایی آموزشی و تحقیقاتی در جنوبگان را کسب کند.

رئیس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی در این باره می‌گوید: در حال حاضر حضور کشورها در منطقه جنوبگان عمدتا حضور غیرنظامی، تحقیقاتی و علمی است. ما هم باید این توانایی‌ها را کسب کنیم تا افراد آموزش دیده برای حضور در شرایط منطقه قطبی داشته باشیم و بتدریج اول در پایگاه‌های سایر کشورها حضور پیدا کنیم و بعد خودمان پایگاهی مستقل داشته باشیم.

اکنون برنامه‌ای با جزئیات در مورد مراحل مختلف با توجه به تجربیات سایر کشورها و رایزنی‌ها آماده است و امیدواریم بعد از تامین بودجه مورد نیاز، برنامه‌های آینده بسرعت آغاز شود.

تحقیقات در مرز خلیج فارس و دریای عمان

بهره‌برداری در شرایط مناسب از دریاها نقش موثری در توسعه اقتصادی و افزایش توان دفاعی کشور خواهد داشت. این بهره‌برداری بر پایه انجام تحقیقات علمی می‌تواند به‌صورت پایدار و بدون آسیب به محیط‌زیست دریایی انجام شود. یکی از اهداف اصلی ساخت کاوشگر تحقیقاتی خلیج فارس، تسهیل پروژه‌ها در حوزه فعالیت‌های دریایی و امکان دستیابی به داده‌های جدید و به روز است. دکتر ناصر حاجی‌زاده ذاکر، رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، درباره ماموریت این کاوشگر در منطقه تنگه هرمز به جام‌جم می‌گوید: اولین گشت عملیاتی کاوشگر خلیج فارس، سفری شش روزه به نیمه شمالی تنگه هرمز در مجاورت ایران بود. در این گشت تحقیقاتی، اندازه‌گیری‌هایی در زمینه فیزیک دریا، شیمی دریا، زمین‌شناسی، زیست دریا و علوم جوی با مشارکت 12 نفر از محققان این حوزه‌ها از بندر عباس، چابهار و تهران انجام شد.

دکتر حاجی‌زاده، علت انجام نخستین ماموریت کاوشگر در این منطقه را اهمیت تنگه هرمز عنوان می‌کند و می‌افزاید: تنگه هرمز منطقه بسیار وسیعی برای کاوش است که به لحاظ اکوسیستم، علوم دریایی و اقیانوسی اهمیت دارد، زیرا این منطقه، مرز دو اکوسیستم متفاوت خلیج فارس و دریای عمان است. این تنگه از طرفی تحت تاثیر دریای عمان و از سمت دیگر درگیر اکوسیستم خلیج فارس با آب شورتر و عمق کمتر است. همچنین تنگه هرمز تحت تاثیر دو میدان بادی متفاوت قرار گرفته است که همواره خصوصیات فیزیکی آن را پیچیده می‌کند. انجام اندازه‌گیری‌های میدانی دقیق‌تر به شناسایی بهتر ویژگی‌های این محیط کمک می‌کند. به همین علت، این گشت به منظور شناخت بیشتر تنگه هرمز و محیط‌زیست دریایی منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرفی تنگه هرمز، مرز خلیج فارس با آب‌های آزاد است و کاوش در این منطقه به مدل‌سازی‌هایی که در خلیج فارس انجام می‌شود نیز کمک می‌کند. این گشت به لحاظ بررسی محیط‌زیست دریایی و اطلاعات در زمینه بهره‌برداری از آب‌های منطقه نیز اهمیت دارد.

نخستین ماموریت، یک سال بعد از تحویل کاوشگر

به گفته رئیس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی، علت این که کاوشگر خلیج فارس یک سال بعد از تحویل و رونمایی اولین گشت خود را آغاز کرد، اختصاص دادن زمان برای انجام آزمون‌های لازم و کنترل بخش‌های مختلف کاوشگر بود. کاوشگر خلیج فارس در ایران ساخته شده است و هنگامی که شرکت سازنده آن را برای انجام اصلاحاتی از آب بیرون کشید، قسمتی از سامانه بالاکشیدن کشتی هنگام بیرون کشیدن آن صدمه دید. به همین علت، زمان زیادی صرف اصلاح این سامانه و به آب انداختن کشتی شد.

اکنون این کاوشگر، توانایی زیادی برای مطالعه محیط‌زیست دریایی دارد و شناوری با این توانایی‌ها و هزینه ساخت باید فعالیت مداوم در سال داشته باشد. به همین علت، پژوهشگاه برنامه‌های طولانی مدتی برای انجام عملیات کاوشگر در بیشتر روزهای سال در خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند دارد.

معمولا کشتی‌های تحقیقاتی، برنامه‌ریزی دو ساله دارند که مشخص می‌کند در هر فصل، کاوشگر چه ماموریت‌هایی در کدام منطقه داشته باشد. بخشی از این پژوهش‌ها به مطالعات مراکز تحقیقاتی، پژوهشی و دانشگاه‌ها اختصاص خواهد داشت و بخشی به نیازهای تحقیقاتی صنعت (برای مثال در صنعت اکتشاف و انتقال نفت) مربوط می‌شود. همچنین این کاوشگر قرار است در کاوش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیز حضور داشته باشد و در برنامه‌های اکتشافی بین‌المللی شرکت کند. برای مثال شرکت در گشت‌های مشترک تحقیقاتی با کشورهای دیگر مثل هندوستان و استرالیا از برنامه‌های پیش روی این کاوشگر است.