نزدیک‌شدن به مرزهای علوم زیستی

از عجایب روزگار ما تأکید روزافزون بر لزوم غلبه مسأله محوری در حوزه پژوهش‌های علمی و تأکید بر فایده‌مندی به عنوان غایت علم‌ورزی است. چنین تأکیداتی گرچه در ظاهر درست می‌نمایند، اما در نگاهی دقیق‌تر خلاف جهت طبیعی روش علمی است؛ زیرا آتش علم‌ورزی با کنجکاوی انسان برافروخته می‌شود و فقط پس از کاشت و پرورش این درخت است که می‌توان انتظار ثمره‌های آن را داشت. چنین رویکردی در حوزه‌های پژوهشی، به رشد کمی مقالات پژوهشی، بدون درنظر گرفتن ارزش علمی آنها، به مثابه تولید علم انجامیده است.

کد خبر: ۱۱۰۶۸۵۶

نشستن پای صحبت پژوهشگران علوم پایه چنین نگرشی را آشکار می‌کند، چراکه تولید علم زمانی ارزشمند است که به تولید ایده علمی منجر شود. بدون تولید ایده‌های علمی، علم‌ورزی به کاری روزمره بدل می‌شود که نیاز به انسان‌های آموزش‌دیده و متفکر نداشته و الگوریتم‌های بی‌روح نیز از پس آن بر خواهند آمد.

برای علم‌ورزی به معنای تولید ایده‌های علمی و حرکت بر لبه پدیده‌های علمی مکشوف، نیازی به بخشنامه و دستور برای بهبود شیوه رایج تولید مقالات علمی در کشور نیست. قدم اول شکل‌گیری جامعه علمی به عنوان واقعی آن است: مجموعه‌ای پویا از علم‌ورزان، از دانشجویان نوپا تا استادان کهنه‌کار که نقادانه ایده‌های یکدیگر را بررسی کرده و روش علمی یگانه متر و معیارشان در این بررسی است. شکل‌گیری چنین جامعه‌ای به خودی خود به تولید ایده‌های بهتر و پژوهش‌های بدیع‌تر منجر می‌شود، زیرا اعضای آن مدت‌ها پیش از انتشار ایده‌ها و پژوهش‌ها، آنان را به باد انتقاد گرفته و تنها ایده‌هایی که از چنین صافی سختی عبور کنند به انتشار می‌رسند؛ فرآیندی که به نوعی انتخاب مصنوعی افکار علمی است.

در راستای چنین غایتی، چندی پیش رئیس پژوهشکده علوم زیستی در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (IPM)، دکتر مهدی صادقی پیشنهاد برگزاری همایش مرزهای علوم زیستی را داد. همایشی برای گردهم آوردن محققان برجسته ایرانی، از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داخلی و خارجی، با حضور دانشجویان و پژوهشگران که تشنه شنیدن پژوهش‌های نو در علوم‌زیستی هستند. بخشی از علوم که همچنان با آهنگی شتابناک به رشد خود ادامه می‌دهد، اما هدف فقط شنیدن نیست؛ بلکه فراهم آوردن فضایی برای بحث، تبادل نظر و جدال علمی شاید حتی اهمیتی بسیار بیشتر از انتشار یافته‌های تازه دارد. چنین قدم‌هایی شاید جامعه پژوهشگران حوزه علوم‌ زیستی را بیشتر و بیشتر به علم ورزی و نه تولید متاع‌گونه علم سوق دهد. آنها از دوشنبه چهارم دی 1396 در قالب همایش مرزهای علوم زیستی در محل ساختمان پژوهشکده علوم زیستی در فرمانیه تهران گرد هم آمده‌اند تا مسیری راکه پیش رو دارند کنار یکدیگر با دقت بیشتری مرور کنند. این همایش، هفتم دی پایان می‌یابد.

دکتر عطا کالیراد

پژوهشگر زیست‌شناسی تکاملی در پژوهشکده علوم‌زیستی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (IPM)