توقف مذاکرات پاکستان – آمریکا

اعتراض گسترده پاکستانی‎ها به آمریکا

وزیر خارجه پاکستان هم با اعتراض به اظهارات اخیر رئیس‌جمهوری آمریکا گفت: راه حل بحران امنیتی افغانستان گزینه نظامی نیست، و پاکستان از آغاز نباید در جنگ افغانستان شرکت می‌کرد.

«خواجه محمد آصف» با اشاره به توطئه‎ها علیه پاکستان گفت: آمریکا در ذیل یک نقشه و برنامه از پیش تعیین شده «ملا منصور» رهبر طالبان را در داخل مرز پاکستان هدف قرار داد تا اسلام‌آباد را به حمایت از تروریسم محکوم کند.

به گزارش منابع پاکستانی کمیته امنیت ملی این کشور امروز در نشستی با حضور مقام‌های دولتی و نظامی این کشور موضوع تغییر سیاست پاکستان در سطوح محلی و بین‌المللی را بررسی می‌کند.

پیش از این هم نخست‌وزیر پاکستان، با رد اتهامات ترامپ، راهبرد وی در جنگ افغانستان را، مانند راهبرد اسلافش محکوم به شکست دانست و گفت: ما از روز اول به وضوح گفتیم که راهبرد نظامی در افغانستان کارآمد نیست و نخواهد بود.

شاهد خاقان عباسی مقابله با طالبان را وظیفه دولت افغانستان دانست و ضمن اعلام آمادگی برای کمک به دولت کابل در جنگ با تروریسم گفت: اسلام‌آباد به هیچ کشوری اجازه نخواهد داد تا نبرد افغانستان را در خاک پاکستان انجام دهد.

علاوه بر مقام‌های سیاسی و مذهبی پاکستان، گروه‌های مختلف مردمی هم ظرف یک هفته گذشته با تجمعات اعتراضی در شهرهای مختلف پاکستان به اظهارات ضدپاکستانی ترامپ اعتراض کرده و خواستار پایان دادن به همکاری‎های کشورشان با آمریکا در موارد مختلف سیاسی، نظامی و امنیتی از جمله در جنگ با تروریسم شدند.

رئیس‎جمهوری آمریکا اخیرا با اعلام راهبرد جدید کشورش در افغانستان، از پاکستان انتقاد کرد و گفت: دیگر نمی‌تواند در قبال حضور گروه‌هایی مانند طالبان در پاکستان ساکت بماند.

دونالد ترامپ گفت: «ما به پاکستان میلیاردها دلار پرداخت کرده‌ایم، ولی آنها به گروه‌هایی که عوامل بی‌نظمی و خشونت هستند، فضای امن داده‌اند. به سازمان‌هایی که هر روز تلاش می‌کنند مردم ما را بکشند و ما با آن‌ها در حال جنگ هستیم پناه داده‌اند. این وضع باید فورا تغییر کند. همکاری ما با کشوری که از شبه نظامیان و تروریست‌های ضد آمریکایی حمایت می‌کند، نمی‎تواند دوام بیاورد.»

یک روز پس از اعلام راهبرد جدید ترامپ در افغانستان، وزیر خارجه آمریکا هم گفت: روابط ما با پاکستان به کمک‌های اسلام‌آباد برای مقابله با تروریسم بستگی دارد. رکس تیلرسون افزود: آمریکا برای فشار بر پاکستان می‌تواند کمک‌های مالی و تسلیحاتی به اسلام آباد را قطع و یا جایگاه این کشور را به عنوان «یکی از متحدان مهم و بزرگ غیرناتو» تنزل دهد.

شراکت ناپایدار آمریکا و پاکستان در جنگ افغانستان

پاکستان از زمان شکل‌گیری ائتلاف ضدطالبان و حمله سال 2001 آمریکا به افغانستان به اصلی‌ترین متحد غیر ناتوی آمریکا در جنوب آسیا تبدیل شد و امکان استفاده ائتلاف آمریکایی از خاک کشورش را در این جنگ تسهیل کرد.

ایالات متحد در ازای این همکاری در 16 سال گذشته بیش از 19 میلیارد دلار کمک در اختیار دولت پاکستان قرار داده است، که اغلب آن به صورت تامین منابع مالی ارتش پاکستان و تجهیز آن به برخی از تسلیحات پیشرفته و مورد نیاز در جنگ با تروریسم بوده است.

با این حال توقعات بالای ارتش آمریکا از اسلام‎آباد، و ملاحظات داخلی پاکستان در همکاری با آمریکا بارها موجب بروز اختلاف و تنش‌ میان دو طرف در طول 16 سال گذشته شده است. به گونه‎ای که واشنگتن بارها از نحوه همکاری پاکستان در جنگ با تروریسم انتقاد کرده، و این کشور را به همکاری با تروریست‎ها در افغانستان متهم کرد.

از سوی دیگر اسلام‎آباد هم در موارد مختلف اقدام به کاهش سطح همکاری و ایجاد محدودیت در استفاده آمریکا از خاک کشورش برای عملیات علیه گروه‎های تروریستی در افغانستان کرد.

به عنوان مثال در طول سال‎های 2010 تا 2015 میلادی موضوع عملیات هواپیمای‌های بدون سرنشین آمریکا در خاک پاکستان به مساله‌ای تنش زا در روابط دو کشور تبدیل شد و مناسبات دو کشور را تا سر حد قطع روابط پیش برد.

در اوایل فروردین ماه سال 1389 (مارس 2010) چند سرباز پاکستانی در حمله پهپادی آمریکا به خطوط مرزی افغانستان و پاکستان در ایالت وزیرستان کشته شدند. در پی این رویداد اسلام‎آباد با بستن گذرگاه مرزی به افغانستان از تردد کاموین‏‎های حامل تدارکات ناتو به افغانستان جلوگیری کردند.

این تنش حدود یک ماه ادامه داشت تا اینکه سرانجام آمریکا با اعطای کمک نظامی 2 میلیارد دلاری به پاکستان، نظر اسلام‎آباد را درباره بازگشایی این گذرگاه تامین کرد.

در سال بعد هم حمله مرگبار نظامیان آمریکایی به یک پست ایست و بازرسی پاکستان منجربه کشته شدن 24 نظامی پاکستان شد. پاکستانی‌ها متعاقب این حمله بار دیگر مسیر تردد کامیون‎های تدارکات ناتو را مسدود کردند و خواستار خروج نظامیان آمریکایی از پایگاه نظامی خود در این منطقه شدند. امریکا هم در مقابل از توقف کمک 700 ملیون دلاری به پاکستان، خبر داد.

در سال 2011 میلادی ماجرای قتل و دو شهروند پاکستانی به دست ریموند دیویس، جاسوس آمریکایی و صدور حکم اعدام وی در دادگاه پاکستان بار دیگر تنش در روابط دو کشور را به اوج رساند، اما سرانجام مداخله سرویس جاسوسی ارتش پاکستان (آی.اس.آی.) در فراری دادن این جاسوس آمریکایی موجبات پایان این تنش را فراهم کرد.

بعلاوه آمریکا و افغانستان در طول 16 سال گذشته همواره پاکستان را به بازی دوگانه با برگ تروریسم در منطقه متهم کرده و این کشور را عامل شکست روند مبارزه با القاعده و طالبان معرفی کرده‎اند.

ارتباط سرویس جاسوسی ارتش پاکستان (آی.اس.آی.) با طالبان، گروه حقانی، و دیگر گروه‎های افراطی در مناطق قبایلی پاکستان از دیگر اتهاماتی است که همواره علیه اسلام‎آباد مطرح شده است.

به همین دلیل به موازات شراکت راهبردی آمریکا با پاکستان در جنگ افغانستان، اختلافات عمیقی هم از ابتدا بر این مشارکت راهبردی سایه افکنده و این موضوع را به یکی از علل شکست و ناکامی ائتلاف بین المللی تحت رهبری آمریکا در جنگ افغانستان تبدیل کرده است.

نیازهای متقابل آمریکا و پاکستان

به رغم اختلاف‌های جدی که در منافع منطقه‌ای و اولویت‎های امنیتی آمریکا و پاکستان در جنوب آسیا وجود دارد، دو کشور به دلایل مختلف ناگزیر به حفظ مناسبات دوجانبه و تامین نیازهای متقابل در راهبردهای منطقه‌ای هستند.

پاکستان در نظام دو قطبی و در طول جنگ سرد یکی از شرکای راهبردی آمریکا برای مقابله با نفوذ کمونیسم و سلطه اتحاد جماهیر شوروی سابق به شمار می‌آمد. این جایگاه پس از حمله ارتش سرخ شوروی به افغانستان در سال 1979 بیش از گذشته تثبیت شد، و پاکستان به مسیر انتقال کمک‎های تسلیحاتی، پشتیبانی و لجستیکی آمریکا برای مجاهدان افغان در برابر ارتش سرخ شوروی تبدیل شد.

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 و کاهش خطر کمونیسم، جایگاه پاکستان در راهبرد منطقه‌ای آمریکا تا حدودی تنزل یافت.

در بیش از یک دهه آینده که افغانستان شاهد دو حاکمیت مجاهدین افغان (از 1989 تا 1996) و حکومت طالبان (از 1996 تا 2001) بود، پاکستان همچنان فاقد جذابیت‎های راهبردی پیشین برای آمریکا در جنوب آسیا بود، و روابط دو کشور دوره‌ای از ثبات نسبی را طی کرد.

اما با وقوع حادثه تروریستی 11 سپتامبر سال 2001 میلادی در آمریکا و هشدارهای جنگی واشنگتن به طالبان افغانستان، بار دیگر پاکستان به پایگاه مهم سیاست منطقه‎ای و عملیاتی آمریکا در جنوب آسیا تبدیل شد، چنانکه مقامات آمریکایی بارها از پاکستان به عنوان اصلی‎ترین متحد غیر ناتوی آمریکا در جنگ افغانستان یاد کرده‎اند.

نظر به آنچه گفته شد می‎توان نیازهای متقابل آمریکا و پاکستان را بدین شرح تبیین کرد:

1- آمریکا از زمان شکل گیری کشور مستقل پاکستان، این کشور را به عنوان پایگاهی مناسب برای پیگیری و اجرای راهبردهای منطقه‌ای خود در بخش مهمی از آسیای مرکزی و جنوبی مورد توجه قرار داده و سطح مناسبات خود با این کشور را بر همین اساس تنظیم است.

مناسبات واشنگتن با اسلام‎آباد در دوره‎های مختلف با توجه به تغییر اولویت‎های آمریکا در منطقه، دستخوش تغییر شده است.

شرایط نظام دوقطبی و جنگ سرد میان آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی یکی از نخستین اولویت‎هایی بود از زمان شکل گیری پاکستان مستقل مبانی مناسبات نزدیک آمریکا با پاکستان را شکل داد و چنانکه گفته شد پاکستان را در کنار ایران و ترکیه - به عنوان کمربند مقابله با نفوذ کمونیسم - مورد توجه و حمایت آمریکا قرار داد.

مناسبات آمریکا با پاکستان از منظر تنظیم موازنه قدرت در شبه قاره هند هم همواره مورد توجه آمریکا قرار داشته است. در این چارچوب آمریکا همواره تلاش کرده است از تغییر قابل توجه موازنه قدرت میان پاکستان و هند و جلوگیری کند و به موازات نزدیکی و تعامل سیاسی – امنیتی هند با روسیه، از توان نظامی پاکستان حمایت کرده است.

عامل سوم در مناسبات آمریکا با پاکستان به موقعیت جغرافیایی و اسلامی پاکستان در مدیریت تحولات امنیتی منطقه از جمله روند مبارزه با تروریسم در افغانستان بر می‌گردد. در این چارچوب پاکستان به همان اندازه که در دوران جنگ شوروی علیه افغانستان به عنوان مسیر مهم ارسال تدارکات و حمایت‎ها نظامی و لجستیکی برای مجاهدان افغان مورد توجه آمریکا قرار گرفت، در دوران جنگ آمریکا علیه طالبان در افغانستان اهمیتی راهبردی برای آمریکا یافت.

2- مقامات پاکستان هم در طول تاریخ استقلال کشورشان همواره نگاه راهبردی ویژه‌ای به آمریکا داشته‌اند.

در این میان بهرمندی از حمایت آمریکا در برابر تهدیدهای همیشگی هند یکی از جلوه‎های غالب در مناسبات راهبردی اسلام‌آباد با واشنکتن به شمار می‎آید. امری که از دیرباز توان نظامی و امنیتی پاکستان را متکی به حمایت‎های آمریکا کرده و اسلام‎آباد را در پیمان‎های امنیتی منطقه‎ای نظیر پیمان سیتو (1954) سنتو (1955) و ائتلاف ضد طالبان (2001) در کنار آمریکا قرار داده است.

پاکستان علاوه بر نگاه امنیتی، در حوزه اقتصادی هم همواره متکی به حمایت‎های آمریکا بوده و در دوره‌‌های مختلف، به شیوه‎های گوناگون حمایت‌های مالی قابل توجهی را از آمریکا دریافت کرده است.

مطابق برخی آمارها پاکستان از سال 2001 میلادی تا کنون حدود 19 میلیارد دلار کمک مالی و نظامی درچارچوب تقویت نیروهای ائتلاف در مبارزه با تروریسم دریافت کرده است.

با اینهمه دولت پاکستان در سیاستی دوگانه در 16 سال گذشته، از یک سو شراکت راهبردی با امریکا را در جنگ با تروریسم حفظ کرده است، و از سوی دیگر از اهرم نفوذ خود در میان گروه‎های افراطی منطقه نظیر طالبان، القاعده و گروه حقانی برای تاثیرگذاری بر روند تحولات افغانستان بهره گرفته است.

چشم انداز مناسبات آمریکا و پاکستان

تنش در روابط آمریکا و پاکستان در سال‎های اخیر موضوعی تکراری است. اما این تنش هرگز به مرحله قطع مناسبات نرسیده و مشکلی در اصول کلی نیاز و تعامل دو کشور ایجاد نکرده است.

در شرایط کنونی مقامات آمریکایی می‎دانند که برای حفظ و تداوم حضور نظامی در افغانستان به مسیر انتقال تدارکات از خاک پاکستان نیاز دارند، و هیچ کشور دیگری در منطقه نمی‎تواند جایگزین این مسیر تدارکاتی شود.

بعلاوه برای دولتمردان آمریکایی روشن است که رهبران سیاسی مذهبی و فرماندهان نظامی پاکستان ارتباطات نزدیکی با سران گروه‎های افراطی و تروریستی در دو سوی مرز افغانستان و پاکستان و کل منطقه شبه قاره هند دارند و هرگونه مبارزه موثر با گروه‎های تروریستی در منطقه بدون همراهی و حمایت پاکستان به ثمر نخواهد نشست.

از سوی دیگر دولتمردان، فرماندهان نظامی و رهبران اجتماعی پاکستان به تجربه تاریخی می‎دانند که قطع و حتی کاهش روابط سیاسی – امنیتی با آمریکا هرگز به سود منافع حیاتی آنها در ابعاد داخلی و منطقه‌ای نیست.

نیاز به حمایت اقتصادی آمریکا، اتکا به حمایت‎های نظامی و امنیتی ایالات متحده در برقراری موازنه راهبردی با هند و ضرورت مدیریت بحران افراط گرایی و تروریسم در منطقه اولویت‎های مهمی پیش روی اسلام‌آباد است که نخبگان سیاسی، نظامی و اجتماعی پاکستان توافقی نانوشته درباره آن دارند، و بر این اساس از کشیده شدن سطح تنش با آمریکا به مراحل غیرقابل بازگشت جلوگیری می‎کنند.

با این فرض، این بار هم انتقادات صریح مقامات آمریکایی از پاکستان و تصمیم اسلام‎آباد برای توقف مذاکرات دوجانبه با آمریکا بیش از آنکه یک تقابل جدی باشد، نوعی تلاش سیاسی و رسانه‎ای برای تامین خواسته‎ها و تحمیل مطالبات از یک طرف بر طرف مقابل ارزیابی می‎شود، و طبعا در کوتاه مدت زمینه از سرگیری مذاکرات و توافقاتی جدید میان دو طرف را فراهم خواهد کرد.

البته باید توجه داشت که دولت پاکستان در دهه‌های اخیر تلاش معناداری برای استفاده از برگ چین جهت کاهش اتکا به آمریکا انجام داده است. در همین چارچوب روز گذشته وزیر خارجه پاکستان در دیدار با نماینده ویژه چین در امور افغانستان درباره راه‌های ایجاد صلح پایدار و ثبات در افغانستان گفت‌وگو کردد.

در حوزه اقتصادی هم دو کشور چین و پاکستان افق تازه‎ای را پیش روی خود ترسیم کرده‎اند که در آینده نزدیک چین را به جای آمریکا به اصلی ترین شریک تجاری پاکستان تبدیل خواهد کرد. در همین چارچوب پکن متعهد شده است که در راستای طرح «جاده ابریشم جدید» ۵۷ میلیارد دلار در پروژه‌های زیرساختی پاکستان سرمایه‎گذاری کند.

یوسف اسماعیلی/ جام جم آنلاین