ریاض در بن‌بست

کم نبودند آنها که می‌گفتند شکست‌های سلمان کوچک در منطقه، باعث شده آل‌سعود در پی جبران گذشته و بهبود رابطه با کشورهای قدرتمندی چون ایران بیفتد.

دکتر سیدهادی سیدافقهی، کارشناس مسائل غرب آسیا بر این نظر است که رفتار عربستان عقب‌نشینی از اصولی است که مدت‌ها به خاطر آن منطقه را دچار آشوب کرده است. وی در گفت‌وگو با جام سیاست در این زمینه به سوالاتمان پاسخ داده که می‌خوانید.

با توجه به تحولات اخیر در منطقه، ارزیابی شما از نرمش‌های ریاض در قبال تحولات منطقه چیست؟

من نمی‌دانم می‌شود اسم این عقب‌نشینی‌ها که در نتیجه شکست سیاست‌های ماجراجویانه محمد بن سلمان صورت گرفته را نرمش بگذاریم یا عقب‌نشینی؛ چون نرمش با عقب‌نشینی فرق دارد. اسم چنین موضعگیری که از زبان عادال‌الجبیر که در عمل دیده می‌شود، عقب‌نشینی‌هایی است که صورت گرفته اما در بحث یمن همچنان شاهد رفتار‌های ناشایست عربستان هستیم و متاسفانه بمباران‌های وحشیانه این کشور نسبت به مردم یمن همچنان به قوت خود باقی است، لذا نه در اظهارات و نه در عملکرد شاهد نرمشی نیستیم. در بحث سفر حجاج به مکه بعد از فاجعه منا که حدود 400نفر از حجاج ایرانی به شهادت رسیدند، ‌سفر حج از طرف مقامات ایرانی‌ها قطع شد، چون عربستان با شرایط منطقی جمهوری اسلامی ایران کنار نیامد که این اقدام برای عربستان هزینه‌های سنگینی دربر داشت. عربستان سعودی طبق احکام الهی حق بستن راه حج یا به اصطلاح قرآنی «سد عن سبیل‌الله» را ندارد و عدم سفر حجاج به این کشور، در جهان اسلام بشدت وجهه عربستان سعودی، که تظاهر به حراست و حمایت از حرمین شریفین و پذیرایی از حجاج بیت‌الله الحرام را یدک می‌کشید، ناشایست نشان داد و برای عربستان ایجاد فشار دینی و سیاسی‌کرد. هم‌اکنون عربستان سعودی به شکل بسیار ناجوانمردانه و غیرانسانی مردم شیعه ساکن منطقه العوامیه را مانند شرایط جنگی بمباران می‌کند و با خمپاره و هلیکوپتر حتی در اتوبان‌ها با آرپی‌جی به مناطق مسکونی آنان حمله و آنان را بمباران می‌کند، اما درخصوص اظهارات آقای عادل‌الجبیر یک‌سری مسائل کلی را می‌توان بیان کرد، عادل‌الجبیر تاکنون می‌گفت بشار اسد باید حتما برود، چون در راس برنامه‌های این کشور حکومت و رژیمی در سوریه، باید جایگزین می‌شد که بشار اسد در آن جایگاهی نداشت، اما حالا عادل الجبیر به صورت کلی گفته که فعلا اولویت این کشور رفتن بشار اسد نبوده و این موضع سعودی‌ها نیست. پیروزی‌های چشمگیر و شکست داعش در عراق و سوریه و پیروزی حزب‌الله در مناطق مختلف با کمک ارتش لبنان، عربستان را وادار کرده تسلیم شود و به شکست طرح‌هایش اذعان کند. الان عربستان سعودی کاملا در موضع ضعف قرار دارد، چون بیش از دو سال است در یمن حضور دارد و این زخم خون چکانی که هزینه روی دست عربستان گذاشته شوخی نیست. جنگ تمام‌عیار علیه یک کشور با جمعیت بیست و سه میلیونی بصورت شبانه‌روزی و اجیر کردن سربازان مزدور از سراسر دنیا یا حرکت بمب‌افکن‌ها علیه مردم هزینه‌های دلاری فراوانی دارد. ترامپ اخیرا 460میلیون دلار، عربستانی‌ها را دوشید و وضعیت اقتصادی این کشور به قدری وخیم شده که برخی از کارکنان شرکت‌ها و بانک‌های این کشور دو الی سه ماه است حقوق دریافت نکرده‌اند. شرایط وخیم مالی داخلی عربستان به گونه‌ای است که مهاجران، کارمندان و کارگران خارجی درحال اخراج شدن هستند. لذا برحسب شرایطی که برای عربستان به وجود آمده ضروری شده که این کشور در سیاست‌های جنگ‌طلبانه خود تجدیدنظر کند تا اقتصاد عربستان روبه تحلیل نرود، همان‌گونه که ترامپ گفت اگر اقتصاد عربستان سعودی روبه تحلیل برود (که الان نشانه‌هایش مشخص شده) یا به قولی هروقت شیرشان خشک شد، باید سرشان را ببریم را شاهدیم که این شرایط بستر تجزیه شدن عربستان را فراهم خواهد کرد. البته هم‌اکنون در داخل خاندان سلطنت علیه پادشاهی ملک سلمان موضعگیری‌هایی وجود دارد و در داخل شهرهای شیعه‌نشین و برخی شهرهای سنی‌نشین مثل ریاض و جده، اعتراضاتی چه در فضای عادی یا مجازی علیه آل‌سعود شکل گرفته که شرایط مقامات این کشور را سخت کرده است. عربستان در مباحث حقوق بشر، جنایات جنگی در یمن، متهم بودن در حوادث یازده سپتامبر و...، با لایه‌های تراکمی به صورت بحران‌ و چالش‌هایی که روی دوش این کشور است، روبه‌رو شده و اگر یک پادشاه جوان بی‌تجربه و خودشیفته بخواهد عربستان را مدیریت کند، قطعا این کشور زمین خواهد خورد. لذا مسیر عربستان با سیاست‌های ماجراجویانه محمد بن سلمان و ناپختگی‌اش قطعا مسیر نزولی و نه صعودی‌ خواهد بود.

به نظر شما سعی این پادشاه جوان برای حفظ ثبات داخلی و تلاش برای حفظ ثبات منطقه در عرصه بین‌الملل ناکام خواهد ماند؟

قطعا با سیاست‌های جنگ‌طلبانه علیه کشور و باعظمت ایران که از کشورهای ابرقدرت منطقه محسوب می‌شود، عربستان سیر نزولی خود را طی خواهد کرد. وقتی محمد بن سلمان، این جوان ناپخته می‌گوید که قبل از این‌که ایران جنگ را به داخل عربستان بکشاند، ما جنگ را به داخل ایران خواهیم کشاند، امرای عربستان به او تشر زدند که چه حرفی است که راجع به کشور بزرگ و مقتدری مثل ایران می‌زند. با این سخنان معلوم می‌شود که محمد بن سلمان آلت دست افرادی در داخل و خارج عربستان است که او را تحریک می‌کنند تا سیاست رادیکالی و جنگ‌افروزانه داشته باشد. چنانچه عربستان دست از سیاست‌های خود برندارد و بازتعریفی از سیاست‌ها و دیپلماسی رفتار با شهروندانش نداشته باشد، قطعا سیر قهقرایی را در پیش خواهد گرفت.

آیا سیاست‌های ایران در مهندسی تحولات منطقه می‌تواند تاثیری بر حوزه تنش‌آمیز منطقه بگذارد و می‌تواند عربستان را تغییر دهد؟

ایران مجبور نیست که عربستان را تغییر دهد، بلکه می‌تواند تعامل منطقی و عقلانی با عربستان داشته باشد. همان‌طور که دکتر ظریف در دیدار با عادل‌الجبیر مصافحه و روبوسی کرد، باید گفت که ما مشکل جدی با عربستان نداریم و اگر این کشور حاضر باشد که تجدیدنظر در رفتارش نماید و دست از خصومت با ایران بردارد؛ جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با عربستان پای یک میز بنشیند و مسائل را با عربستان حل و فصل کند، اما می‌دانیم که عربستان اختیارش به‌طور کامل در دست خودش نیست و آمریکا و انگلیس نیز در امور این کشور دخالت می‌کنند، عربستان روابط صمیمی با رژیم صهیونیستی دارد که اظهرمن‌الشمس است. ژنرال انور عشقی، مشاور امنیتی عربستان چند بار به تل‌آویو سفر کرده و ترکی‌الفیصل نیز با مقامات صهیونیستی در آمریکا و مناطق دیگر نشست و برخاست و حتی اعلام کرده که دشمن مشترک این کشور‌ها ایران است، لذا با این وضع نمی‌شود گفت که در مواضع عربستان تغییری ایجاد شده است. البته اگر احساس شود که عربستان درحال تجدیدنظر در موضعگیری و رفتارش است، مطمئنا اگر آنها یک گام به سمت ایران بردارند، ایران ده گام به سمت آنها برخواهد داشت؛ چون این ارتباط به نفع مردم منطقه بوده و از درگیری و تنش در منطقه که آمریکا، اسرائیل و ابرقدرت‌ها سودش را می‌برند، جلوگیری می‌کند. جنگ به نفع اسرائیل است، اما اگر عربستان احساس کند این جنگ کشورش را متلاشی می‌کند پس بهتر است گوش به حرف امرای بزرگ‌تر و باتجربه‌تر بدهد و ایران هم کاملا آمادگی دارد که در گفت‌وگوی سیاسی و تعاملی با کشورهایی مثل عربستان و بحرین و امارات مشکلاتش را حل کند.

گفت‌وگو: فاطمه امیری