ریاض، شبه‌جزیره‌ای تنها

عربستان در حمایت از تروریست‌ها در حوزه میدانی دچار شکست شد و بازیکنانی که حامی‌ عربستان بودند نیز با این قضیه مواجه شدند و برعکس راهبردهای منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران به پیروزی رسید و می‌بینیم که عملا تغییر تاکتیکی در سیاست‌های عربستان در حال شکل‌گیری است. بعد از مراسم تحلیف دوازدهمین دوره ریاست جمهوری، که شرکت‌کننده‌هایی از سران کشورهای مختلف از جمله 27کشور اروپایی حضور پیدا کردند، عملا سیاست ایران‌هراسی با شکست مواجه شد و بعد از آن می‌بینیم که موضع‌گیری‌ها نسبت به ایران تلطیف شده و عربستان هم از این قاعده مستثنا نیست.

عربستانی‌ها به این نتیجه رسیدند که قطر تنها نیست و دیگر این‌که منطقه خاورمیانه و غرب آسیا منطقه‌ای نیست که یک بازیگر منطقه‌ای بخواهد یک‌جانبه عمل کند و بازیگرانی مثل ایران و ترکیه می‌توانند ارتباطات بین‌المللی را برای قطر شکل دهند و دیدیم که به این واسطه عملا عربستانی‌ها در تحریم قطر شکست خوردند.

در یمن و بحرین نیز اتفاقی افتاد و دیدیم که سیاست مشت آهنین عربستان پاسخ نداد و این سیاست کهنه‌ در منطقه پاسخ لازم را نگرفت. معتقدم که عربستانی‌ها الان منتظر یک راهکار دیپلماتیک هستند و با وجود این‌که سیاست عربستانی‌ها در این مدت بشدت انتحاری و منفی بر علیه کشور جمهوری اسلامی ایران بود اما معتقدم که لازمه دنیای اسلام و منطقه این است که بخشی از دغدغه‌های عربستان را مدنظر قرار داد و وارد تنش‌زدایی با این کشور شد. عربستانی‌ها به طور تاکتیکی وارد تنش‌زدایی با ایران شده‌اند ولی هنوز راهبردی برای تنش‌زدایی ندارند. معتقدم تحولات منطقه در مسیری خلاف نظر عربستانی‌ها سمت و سو می‌گیرد و به همان میزان عربستان مجبور است به سمت راهبرد تنش‌زدایانه حرکت کند ضمن این‌که جمهوری اسلامی ایران هم رسما اعلام کرده که سیاست تنش‌زدایی در عرصه منطقه‌ای را دنبال می‌کند.

همچنین در عراق و سوریه خیلی از دوستان عربستان غافلگیر شدند و وزیر خارجه‌ عربستان نیز اعلام کرد که بشار اسد واقعیتی است که معارضان باید با آن کنار بیایند، این سخنان یعنی عربستانی‌ها، سیاست گروه‌گرایی و فرقه‌گرایی را به دلیل شکست در حوزه میدانی مجبورند کنار بگذارند و به سمت دولتگرایی گام بردارند و با دولت‌های منطقه وارد مذاکره شوند. سوریه هم یکی از این بازیگران منطقه‌ای است اما سرآغاز شروع کار با این دولت، کار پیچیده است چون خیلی از پل‌ها خراب شده و باید ترمیم شود. عربستانی‌ها در حوزه نظامی سیاست بشدت منفی را در پیش گرفتند لذا به صورت طبیعی در حوزه سیاسی به‌راحتی صاحب سهم نخواهند شد چون مردم و دولت سوریه و عراق به‌راحتی اطمینانی به عربستانی‌ها نخواهند داشت و اگر عربستانی‌ها بخواهند واقعیت منطقه را بپذیرند باید قدری سیاست‌های خود را تغییر دهند.

سفر مقتدی صدر به عربستان در نوع خود گام مهمی بود که خلاف سیاست‌های سلفی‌گرایانه یک رهبر شیعه با رهبر اهل سنت گفت‌وگو کند، اما این‌که مقتدی صدر در بازگشت به عراق خواسته سعودی را مبنی بر خلع سلاح حشد الشعبی مطرح کند این یعنی نادیده گرفتن واقعیات داخل عراق و معتقدم هرچه بیشتر عربستان واقعیات منطقه را درنظر بگیرد و هرچقدر ایران بیشتر ملاحظات و دغدغه‌های عربستان را در معادلات راهبردی خودش مورد تعمق قرار بدهد آن موقع امکان نزدیکی بین ایران و عربستان فراهم خواهد شد.

در این میان بی‌اعتمادی غربی‌ها به آل‌سعود را هم نباید فراموش کرد. بی‌اعتماد از این نظر که عربستان یک پایگاه پولی قوی است و غربی‌ها خیلی دوست دارند با عربستان کار کنند ولی چیزی که الان اعتماد به عربستان را کاهش داده بیشتر بی‌ثباتی سیاست‌ها در ساختار سیاسی عربستان و خالی شدن اطراف عربستانی‌هاست، ضمن این‌که در چند سال اخیر سازمان‌های بین‌المللی، نقدهای بی‌سابقه‌ای به عربستان برای حضورش در یمن و بحرین داشتند. نقدهایی که در سازمان‌ ملل شکل گرفته است باعث شده که این کشور چند بار نسبت به رفتارش در یمن و بحرین محکوم شود وحتی زمینه‌های سیاسی‌راهبردی ارتباطات عربستان با کشورهای غربی و سازمان‌های بین‌المللی و پارلمان اروپایی دچار نوسان شود.

در چنین شرایطی رفتار آمریکایی‌ها تا حدی تحت‌الشعاع قرارداد نظامی که ترامپ با عربستان بسته است قرار دارد. عربستانی‌ها علاوه بر توافقات نظامی اعلام کردند 250 میلیارد دلار در حوزه زیربنایی در آمریکا سرمایه‌گذاری می‌کنند که ترامپ روی این قضیه حساب باز کرده، ولی آمریکایی‌ها هر چقدر عربستان در حوزه منطقه‌ای دچار شکست می‌شود، بیشتر نسبت به عملی شدن توافق 500 میلیارد دلاری خود با ریاض دچار شک و تردید می‌شوند.

واقعیت این است که دموکراسی در دنیای امروز یک امر برگشت‌ناپذیر است و مهم‌ترین شاخص ثبات دموکراسی است، ایرانی‌ها بدون این‌که ریالی هزینه کنند به پشتوانه چهل و چند میلیون رای توانستند ایران‌هراسی را در انتخابات اخیر شکست دهند ولی عربستانی‌ها از چنین پشتوانه‌ای برخوردار نیستند و قراردادهای نظامی و اقتصادی که می‌بندند نشان از جایگاه تضعیف شده منطقه‌ای عربستان دارد و مشخص می‌کند که جایگاه باثباتی در عرصه بین‌المللی برای این کشور وجود ندارد.

دکتر حشمت‌الله فلاحت‌پیشه / استاد دانشگاه و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس