شرکای اجتماعی اثرگذار بر سرمایه اجتماعی نظام سلامت

سرمایه اجتماعی از اواخر قرن 19 از اقتصاد وارد علوم سیاسی و اجتماعی شده و بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، در تعریف این مفهوم معتقد است که سرمایه اجتماعی از تعهدات و وظایف و مسوولیت‌های اجتماعی (پیوندها و روابط اجتماعی) تشکیل می‌شود که تحت شرایط خاص قابل تبدیل شدن به سرمایه اقتصادی است.

وی سرمایه اجتماعی را شبکه نسبتا بادوامی از روابط کمابیش نهادینه‌شده توام با شناخت و تعهدات از جمله اعتماد متقابل تعریف می‌کند که به عنوان منابع بالفعل و یا بالقوه موجبات تسهیل کنش‌های فردی و جمعی کنشگران را فراهم می‌سازد و هدف آن رسیدن به سرمایه اقتصادی است.

از سوی دیگر کلمن سرمایه اجتماعی را نوعی فرصت پدیدآمده از طریق کارکردش می‌داند که دولت (وزارت بهداشت) می‌تواند از کاربست سرمایه اجتماعی، چهارچوبی فرابخشی و تسهیل‌کننده کنش‌های جمعی برای پیش‌برد استراتژی‌ها و راه‌بردهای اساسی نظام (وزارت بهداشت) متصور شود. هم‌چنین بر اساس تحقیقات یک پژوهشگر دینی، سرمایه اجتماعی در اندیشه امام علی (ع) شامل نظام اعتماد و مجموعه‌ای از ابعاد مختلف از جمله اخلاق‌گرایی، رضایت عمومی، بستگی متقابل و روابط اجتماعی است.

بیشینه کارآیی سرمایه اجتماعی با هم‌سوسازی الویت‌های نظام حاکم (وزارت بهداشت)، خیرین و مردم شکل می‌گیرد و این موضوع جزء الویت‌های راه‌بردی مدیریت ارشد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تاسیس معاونت اجتماعی بوده است.

اکنون در بسیاری از رشته‌های علمی از سرمایه اجتماعی سخن گفته می‌شود و هم‌چنین در سازمان‌های بین‌المللی و بنگاه‌های اقتصادی و اجتماعی مردم‌مدار نیز در کنار سرمایه اولیه (طبیعی)، دارایی‌های تولیدشده و منابع انسانی، سرمایه اجتماعی به عنوان چهارمین مولفه بررسی سطح کلان و توفیقات سازمان‌ها محاسبه و به کار می‌آید. واژه سرمایه نیز تاکید بر این دارد که سرمایه اجتماعی مثل سرمایه انسانی یا مالی مولد است. این سرمایه شما را قادر می سازد تا ارزش به وجود آورید، کاری انجام دهید و به هدفی نایل شوید و ....

سرمایه اجتماعی، مفهومی پیش‌برنده و کاتالیزور برای تحقق اهداف دولت (وزارت بهداشت)، مردم و خیرین محسوب می‌شود که وزارت بهداشت در دوره کنونی فعالیت خود و هم‌زمان با اجرای طرح تحول سلامت با برنامه‌ریزی مناسب در جهت سرمایه اجتماعی حداکثری در حال اوج است و توانسته مشکلات حاد اجرایی و هجمه‌های برون‌سازمانی را با این سرمایه به نحو احسن مدیریت و پشت سر بگذارد. دکتر روحانی، رییس جمهور، نیز در همین راستا خطاب به دکتر هاشمی، وزیر بهداشت، بر پایه شناخت و اعتماد راسخ خود به ایشان و طرح تحول در نظام سلامت گفته است: «طرح تحول نظام سلامت صرفا مربوط به وزارت بهداشت نیست. مشروعیت اقدامات دولت در بخش یارانه‌ها به موفقیت این طرح بستگی دارد و این یکی از طرح‌های اصلی دولت است».

هم‌چنین مقام معظم رهبری خطاب به دکتر هاشمی، نیز تاکید کردند: «لازم است از طرح تحول نظام سلامت صیانت شود. آسیب به این طرح، تنها متوجه دولت نیست؛ آسیب به نظام و کشور است. مردم هم به ادامه این خدمات امیدوارند و این مسیر باید ادامه یابد».

اما اجزای سرمایه اجتماعی در راستای پی‌گیری و تقویت این سرمایه سازمانی (وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی) با مشارکت و حضور شرکای اجتماعی (مردم و خیرین) دارای دو مولفه است.

الف) پیوندهای عینی افراد (مردم، خیرین و وزارت بهداشت) که نوعی ساختار شبکه‌ای می‌بایست برقرارکننده ارتباط بین افراد (سه ضلع اصلی نظام سلامت) باشد و به نظر می‌رسد ایده شکل‌گیری و تاسیس معاونت اجتماعی در دوران وزارت دکتر هاشمی و تقویت معاونت اجتماعی در این راستا قابل ارزیابی است.

ب) پیوند ذهنی شرکاء و وزارت بهداشت که بر اساس آن می‌بایست دارای ماهیت متقابل مبتنی بر اعتماد و دارای هیجانات مثبت باشد و برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری مسیر کنونی وزارت بهداشت با همین نیت صورت گرفته و با هدف ارتقای سرمایه اجتماعی که در سال‌هایی از الویت‌های راه‌بردی وزارت‌خانه و هم‌چنین دولت‌مردان کنار گذاشته شده بود، مجدداً مورد نظر سیاست‌گذاران بدنه اجرایی و قانون‌گذاری کشور قرار گرفته است؛ به ویژه که در تحلیل محتوی سخنان کاندیداها در مناظرات انتخابات اخیر ریاست جمهوری، عمده تکیه و نگاه‌داشت اهمیت نظام سلامت از زبان یک نفر جاری می‌شد و آن شخص دکتر روحانی بود.

روند فعالیت جاری وزارت‌خانه نویدبخش اعتماد دوسویه تشکل‌های غیردولتی، موسسات خیریه و مجموعه وزارت بهداشت به عنوان یک نهاد اجتماعی و مردم‌مدار است که مدیران حافظ منافع شرکای اجتماعی خود یعنی مردم و خیرین هستند. بر همین اساس نیاز است در مرحله هدف‌گذاری مجموعه ستاد و دانشگاه‌ها، در برنامه استراتژیک (عملیاتی) اعتماد بین شرکاء و وزارت بهداشت که شاید در مرحله اولیه آن محدود به اعتماد بین افراد خاص است به اعتماد انتزاعی و دربرگیرنده آگاهی از مخاطرات و تکالیف قانونی طرفین و نهادی توسعه یابد و ابلاغیه وزیر در راه‌اندازی موسسات خیریه در هر بیمارستان دولتی در همین راستا قابل ارزیابی است.

با توجه به نقشه راه، چنان‌چه اعتماد اجتماعی شرکاء و مدیران که با هم‌دلی و هم‌زبانی زمینه‌ساز توسعه سرمایه اجتماعی می‌شود، تحقق عینی‌تر یابد و بر اساس نظریه آدام اسمیت که اعتماد و سرمایه اجتماعی را روان‌کننده حرکت اقتصادی بازار (بنگاه اقتصادی مشتری‌مدار) می‌داند، دور از ذهن نخواهد بود که وزارت بهداشت در بسترهای اقتصادی خود نیز بهتر از گذشته به مسیر توسعه‌ای خود ادامه می‌دهد و رابطه ذیل در سازمان نیز عملیاتی می‌شود: {اعتماد اجتماعی * فعالیت داوطلبانه = سرمایه اجتماعی}.

دکتر حمیدرضا اشراقی

رییس اداره موسسات خیریه معاونت اجتماعی وزارت بهداشت