شاخ غول 50 ساله چه وقت می‌شکند؟

تا آغاز سال تحصیلی 1342، هر دانشگاه با گرفتن امتحان ورودی خاص، اقدام به پذیرش دانشجو می‌کرد، اما سنجش و پذیرش دانشجویان برای سال تحصیلی 1342 بر عهده هیات مسابقات ورودی دانشگاه‌ها گذاشته شد؛‌ مسابقه‌ای که بعدها کنکور نام گرفت و هنوز هم می‌توان علاوه بر ایران در کشورهایی مانند چین، ترکیه، ژاپن و افغانستان شاهد برگزاری آن بود.

با این حال،‌ اولین طرح لغو کنکور در ایران هیچ گاه به نتیجه نرسید. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نخستین آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها در سال 1358 با تغییراتی نسبت به پیش از انقلاب برگزار شد. تا پیش از انقلاب، علاوه بر نتایج کنکور، معدل امتحانات نهایی ششم متوسطه و ضوابطی ازجمله نوع مدرک، سهمیه منطقه‌ای، جنسیت و وضعیت نظام وظیفه در قبولی داوطلبان تاثیر داشت، اما قبولی در اولین کنکور پس از انقلاب اسلامی، تنها براساس نتایج کنکور بود.

حذف کنکور با سابقه عادلانه تحصیلی

حذف کنکور برای دومین بار در تاریخ آموزش عالی ایران، در مجلس هفتم مطرح شد و طرح حذف کنکور در جلسه علنی روز یکشنبه 6 خرداد 86 به تصویب نهایی رسید.

روایت دکتر کارن خانلری،‌ عضو کنونی کمیسیون آموزش مجلس از آن روزها هم نشان می‌دهد که براساس این طرح، کنکور باید به تدریج حذف می‌شد و ملاک پذیرش دانشجویان برای ورود به دانشگاه‌ها، معدل سه امتحان نهایی سالانه و کشوری می‌بود؛ امتحان‌هایی که از سوی وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شد، اما این طرح چالش‌های مهمی پیش رو داشت. دکتر کارن خانلری به ما می‌گوید: لازمه این طرح، وجود نظام فراگیر در آموزش و پرورش است که براساس آن بتواند سابقه علمی و آموزشی تولید و به مجلس ارائه کند تا این مورد به جای کنکور ملاکی شود برای ورود به دانشگاه. عضو کمیسیون آموزش مجلس معتقد است، برای رسیدن به این نظام عادلانه چالش‌های بسیاری پیش روی مسئولان است چراکه زیرساخت لازم برای تهیه این نظام عادلانه وجود ندارد.

او می‌گوید: اجرای درست امتحانات سراسری، یکی از شاخصه‌های عدالت آموزشی است. می‌دانیم که اجرای درست این کار مربوط می‌شود به منابع انسانی. در این صورت ما باید میان تمام آموزگاران سراسر ایران از لحاظ کیفی استاندارد ثابتی داشته باشیم. این یکسان‌سازی‌ها منوط به زیرساخت‌هایی است و براحتی امکان‌پذیر نیست.

هرچند به باور دکتر خانلری اگر بتوان سابقه تحصیلی را در شرایطی عادلانه تهیه کرد، بحث کنکور خود به خود حل می‌شود.

او در حالی از سابقه تحصیلی عادلانه برای حذف کنکور سخن می‌گوید که معتقد است، شرط معدل هم نمی‌تواند در این راه اثرات لازم را داشته باشد. او می‌گوید:‌ اگر 100 نفر ظرفیت برای پزشکی داشته باشیم و از طرفی تقاضای 500 نفره برای این تعداد وجود داشته باشد، وقتی معدل دیپلم همه آنها 20 باشد، باید معیاری برای انتخاب آنها وجود داشته باشد. همین معتقدم سابقه تحصیلی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

مافیای کنکور، حامی کنکور

«احساس می‌کنم‌ پشت پرده این ماجرا مافیایی در جریان است که نمی‌گذارد کنکور حذف شود، چراکه قانون برای کمرنگ شدن کنکور وجود دارد، ولی گردش مالی میلیاردی بسیاری از موسسات کنکور و کتاب‌های مرتبط با آن انگار اجازه اجرای قانون را نمی‌دهد.» اینها گفته‌های علیرضا سلیمی، دبیر کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی است. به باور او، گردش مالی بالای این موسسات، یکی از موانع حذف کنکور است. گردش مالی‌ای که به گفته یکی دیگر از نمایندگان مجلس، تنها برای یکی از این موسسات به رقم 400 میلیارد تومان در یک سال هم رسیده است.

عده‌ای هم بر این باورند که حذف کنکور مافیای آن را از بین نمی‌برد چراکه تنها ظاهر مافیا را تغییر می‌دهد و چه‌بسا کلاس‌های درس مدارس به کلاس کنکور تبدیل شود و تضمین قبولی در کنکور، جای خود را به تضمین کسب معدل‌های بالا خواهد داد.

اما سوال اصلی علیرضا سلیمی این است که چرا با وجود قانون، شاهد حذف نشدن غول کنکور هستیم، سوالی که البته پاسخ‌هایی از سوی خود او به همراه دارد. آماده نبودن زیرساخت‌ها در آموزش و پرورش برای برگزاری امتحانات نهایی در سه سال دوره متوسطه، اعمال سلیقه توسط برخی مدارس برای دادن نمره به دانش‌آموزان و توانایی مالی برخی خانواده‌ها برای ثبت‌نام فرزندانشان در مدارس خاص و کسب نمرات بهتر توسط این دانش‌آموزان به‌دلیل عملکرد مناسب مدرسه ازجمله مسائلی است که به‌عنوان دلایل عدم حذف کامل کنکور و جایگزینی سوابق تحصیلی مطرح می‌شود.

دبیر کمیسیون آموزش مجلس در حالی معتقد است که هنوز نتوانسته‌ایم مسیر قانع‌کننده‌ای در راه حذف کنکور داشته باشیم که می‌گوید: اگر قرار است کنکور کمرنگ شود، باید در تمام مقاطع شاهد این موضوع باشیم. هم‌اکنون در مقطع دکترا به‌گونه‌ای عمل می‌شود و در مقطع کارشناسی و کاردانی به‌شیوه‌ای دیگر! یعنی دانشگاه‌ها به‌فراخور سلیقه خود عمل می‌کنند به‌گونه‌ای که در دوره دکترا سلیقه گروه‌های علمی در پذیرش نهایی دانشجوی دکترا تأثیرگذار است و این موضوع منشأ نوعی بی‌عدالتی در توزیع فرصت‌های برابر برای افراد داوطلب شده است.

جایگزین کنکور چیست

این همه تلاش برای حذف کنکور چه نتیجه‌ای می‌تواند داشته باشد؟‌ حتی اگر کنکور سراسری حذف شود، خود دانشگاه‌ها باید فیلتری بگذارند. این پاسخ عبدالرسول عمادی، رئیس سازمان سنجش وزارت آموزش و پرورش به این پرسش است.

او می‌گوید، پذیرش دانشجو براساس سوابق تحصیلی، تنها یکی از روش‌هایی است که قانون سنجش و پذیرش دانشجو مقرر کرده است که براساس آن در رشته‌هایی که ظرفیت، تقریبا متناسب با تعداد متقاضیان است، نیاز به کنکور نیست.

رئیس سازمان سنجش وزارت آموزش و پرورش معتقد است، کنکور کار فراگیری است که همه با یک استرس سنگین در آن شرکت می‌کنند، اما در عین حال به این نکته اشاره دارد که بسیاری از رشته‌های دانشگاهی هم وجود دارد که نیازی به کنکور ندارد. در حال حاضر، خیلی رشته‌های خالی در دانشگاه‌ها وجود دارد که متقاضی می‌تواند به گزینش برود و بعد هم پذیرش شود.

عمادی با اعلام این که بعضی رشته محل‌های دانشگاهی پرطرفدار مثل پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی یا بعضی رشته‌ها در یک سری دانشگاه‌های خاص متقاضیان بسیاری دارند، بیان کرد: غیر از سوابق تحصیلی به چیز دیگری نیز برای تفکیک و تمایز و انتخاب نفرات نیاز داریم. به طور مثال، همیشه برای رشته‌های مهندسی در دانشگاه صنعتی شریف متقاضی زیاد است. بنابراین دانشگاه شریف نمی‌تواند؛ بگوید من کنکور را حذف می‌کنم و شما با مدرک تحصیلی و کارنامه و نمرات دبیرستان بیایید و وارد شوید. در آن صورت کلی دانش‌آموخته متقاضی از سراسر کشور می‌آیند که همه هم نمراتشان 20 است. پس باید فیلتری برای متمایز کردن این افراد باشد.

عمادی در پاسخ این که کنکور سراسری پرهزینه و استرس‌زاست و باید برچیده شود، می‌گوید: این کنکور براساس قانون برداشته نمی‌شود؛ چراکه قانون سنجش و پذیرش دانشجو صراحتا بیان می‌کند که به سه شیوه می‌توان دانشجو گرفت؛ یکی براساس بررسی سوابق تحصیلی، دومی سوابق تحصیلی بعلاوه آزمون عمومی کنکور و سومی هم سوابق تحصیلی بعلاوه آزمون عمومی و تخصصی یعنی همین شکلی که الان وجود دارد.

افزایش سطح کیفی دانشگاه به جای حذف کنکور

عبور هرم جمعیتی متولدین دهه 60 از مرحله آموزش به مرحله اشتغال، ازدواج و مسکن باید از اعتبار غول کنکور کم می‌کرد، چراکه حضور میلیونی برای راهیابی به دانشگاه چند سالی است فروکش کرده، اما این اتفاق نیفتاد و با وجود چالش صندلی‌های خالی در دانشگاه‌ها همچنان کنکور معضلی برای خانواده‌های ایرانی است، چراکه کنکور این بار نه صرفا برای ورود به دانشگاه‌ها که نوع دانشگاه و رشته‌های تحصیلی محلی برای جولان کنکور است.

حضور 580 هزار نفر از 930 هزار متقاضی در کنکور امسال رشته علوم تجربی نشان‌دهنده این مورد است که کنکور تنها تغییر وضعیت داده و نوع رشته و دانشگاه محل تحصیل جایی برای مبارزه در کنکور است. دلایل نهفته دیگری هم برای کمرنگ نشدن نقش کنکور وجود دارد و یکی از آنها وضعیت اقتصادی خانواده‌هاست، چراکه اولویت اول آنها قبولی در دانشگاه‌های دولتی است، آن هم به خاطر وضعیت نه‌چندان مناسب معیشتی آنها و البته گرانی تحصیل در دانشگاه‌های آزاد. بدون شک، اولویت متقاضیان تحصیل در دانشگاه‌های مادر است وگرنه برای حضور در دانشگاه‌های علمی - کاربردی کمتر خانواده‌ای اضطراب دارد. برای همین به باور بسیاری از کارشناسان، یکی از راهکار‌ها بالابردن سطح کیفی دانشگاه‌هاست و البته ایجاد بازار کار برای فارغ‌التحصیلان تا بشود توازن معقولی میان رشته‌های تحصیلی ایجاد کرد.

میثم اسماعیلی

جامعه