مواضع روسیه و بحران قطر

گمانه‌زنی درباره حمایت احتمالی روسیه از قطر در حالی مطرح می‌شود که نه روابط تاریخی روسیه و قطر موید آن است، و نه موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی بحران قطر این فرصت را در اختیار روسیه قرار می‌دهد.

در تبیین این موضوع، توجه به سه نکته ضروری است:

1- پیوند امنیتی آمریکا - قطر

قطر به عنوان کشوری کوچک در حاشیه جنوبی خلیج فارس که تنش طولانی با عربستان را در خاطره تاریخ یک‌صد ساله خود دارد، همواره به عنوان متحد منطقه‌ای آمریکا عمل کرده است، و میزبان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه با حدود ۱۰ هزار نظامی آمریکایی است.

به همین دلیل مواضع ضد قطری دونالد ترامپ در آمریکا نگرانی‌های جدی را در آمریکا پی داشته است. «ایگناتیوس» یکی از تحلیل‌گران آمریکایی از تناقض سیاست‌های کاخ سفید در بحران قطر خبر داده و گفته است: رئیس‌جمهور ترامپ معتقد است که قطر در پشتیبانی از تروریسم دست دارد، و باید برای تغییر این رویکرد تحت فشار بیشتر قرار بگیرد. به گفته «ایگناتیوس» مشاور امنیت ملی کاخ ‏سفید و رئیس سازمان سیا از این سیاست حمایت می ‏کنند.

با این حال ‏وزیران خارجه و دفاع آمریکا نگران سرنوشت سربازان ‏آمریکایی در بزرگترین پایگاه نظامی در ‏خلیج فارس هستند، پایگاهی که برای جنگ با ‏داعش بسیار مهم است.

در همین چارچوب ژنرال ماتیس، وزیر دفاع آمریکا با حضور در کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان آمریکا تاکید کرده که محاصره قطر اوضاع را بسیار پیچیده کرد و باید یک نقطه مشترک برای حل این مساله پیدا شود.

بسیاری از مقامات حزبی جمهوری‎خواهان و دموکرات‌های آمریکا هم در موضوع قطر نظری متفاوت با ترامپ دارند.

در این میان به نظر می‌رسد مواضع ضد قطری رئیس‌جمهوری آمریکا بیش از آنکه به معنای تغییر رویکرد واشنگتن در قبال قطر به عنوان متحد آمریکا باشد، تلاشی است برای همراه کردن قطر با جریان منطقه‌ای سعودی – آمریکایی که در سفر اخیر ترامپ به ریاض شکل گرفته است.

2- روابط قطر با روسیه

بر عکس مناسبات تاریخی آمریکا و قطر، رابطه قطر با روسیه رابطه‌ای کاملا سیاسی و محدود است. ولادیمیر تیترنکو، سفیر سابق روسیه در دوحه با اشاره به حجم مبادلات تجاری و اقتصادی دو کشور که به زحمت به 100 میلیون دلار می‌رسد گفته است: هر دو کشور قطر و روسیه تولید کننده نفت و گاز هستند و صنعتی بسیار شبیه به هم دارند، به همین دلیل فرصت توسعه مناسبات دو کشور چنانکه باید توسعه نیافته است.

بعلاوه روسیه روابطی راهبردی و نزدیک با جمهوری اسلامی ایران به عنوان مهمترین کشور در منطقه خلیج فارس دارد. روابطی که می تواند به شکلی مناسب، منافع روسیه را در منطقه مهم و راهبردی خلیج فارس تامین کند. به همین دلیل مقامات مسکو نیازی به یافتن متحدی جدید در منطقه نمی‌بینند. اقدامی که می‌تواند ضمن برانگیختن دشمنی دیگر کشورهای منطقه، احتمال واکنش منفی آمریکا را هم برانگیزد.

به همین دلیل روسیه تا کنون ترجیح داده با تحفظ در بحران قطر، از حمایت صریح از دوحه پرهیز کند.
چنانکه سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در دیدار با شیخ محمد‌بن‌عبدالرحمن آل ثانی وزیر خارجه قطر – که روز شنبه ۲۰ خرداد به مسکو رفت - به روابط خوب مسکو با دو طرف نزاع در بحران قطر اشاره کرد و ضمن دعوت طرفین به گفتگو تاکید کرد: «روسیه در امور داخلی سایر کشورها یا روابط دو جانبه آنها دخالت نمی‌کند».

پس از این دیدار ویکتور اوزیرف، رئیس کمیته دفاع و امنیت مجلس فدرال روسیه هم تاکید کرد که هیچ تغییری در روابط بین روسیه و قطر روی نخواهد داد.

اتخاذ این دست مواضع از سوی مقامات روسیه نشان می‌دهد که مسکو بحران قطر را به مثابه فرصتی برای محکم کردن جای پای خود در منطقه خلیج فارس نمی‌داند، و برخلاف برخی گمانه‌زنی‌ها بنا ندارد، از این شرایط به عنوان فرصتی برای برقراری روابط راهبردی با دوحه حساب باز کند.

3- بحران قطر، نماد شکاف در ائتلاف سعودی - آمریکایی

بحران قطر همچنین نشانه آشکار شکاف در ائتلاف سعودی – آمریکایی است. ائتلاف جدیدی که در سفر دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به عربستان شکل گرفت و حاصل آن ایجاد مرکز بین المللی مبارزه با تروریسم در ریاض، و تشکیل ناتوی عربی برای پیشبرد رویکردهای نظامی و امنیتی آمریکا در منطقه بود.

این دو اقدام همزمان اگرچه بنا به اظهارات صریح مقامات سعودی و آمریکایی، ماهیتی ضد ایرانی داشته است، اما در عمل به ایران محدود نمی‌شود، و مجموعه کشورهای دارای منافع مختلف با آمریکا را در بر می‌گیرد. در این چارچوب روسیه به عنوان کشوری که در سیاست‌های خاورمیانه‌ای به ویژه در سوریه منافع متفاوتی با آمریکا دارد، ائتلاف جدید سعودی - آمریکایی را با منافع منطقه‌ای خود همسو نمی‌داند. ‌

از این منظر شکافی که با مواضع قطر در این ائتلاف ایجاد شده است، به عنوان فرصتی برای بی‌اعتبار کردن ائتلاف سعودی – آمریکایی ارزیابی می‌شود، که طبعا با منافع منطقه‌ای روسیه همخوانی دارد.

طبعا در چنین شرایطی اعلام موضع بی‌طرفانه، سیاستی مطلوب برای روسیه است. چنانکه علاوه بر وزیر خارجه روسیه، ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه هم در مصاحبه با اولیور استون، مستندسازی آمریکایی به آن اشاره کرد و گفت: روسیه بر خلاف بسیاری از شرکایش به هیچ وجه در روند سیاسی و امور داخلی کشورهای دیگر دخالت نمی‎کند.

یوسف اسماعیلی