پاسکاری پسماندهای بیمارستانی

همزمان دست‌های مردی با لباس ژولیده، ظرف‌های یک بار مصرف غذا که در سطل ریخته را پی بازمانده محتوایشان می‌گردد، اما ظرف‌ها لابه‌لای ملحفه‌های خونی، گازهای استریل زردرنگ شده، سرنگ‌های استفاده شده و شیشه‌های شکسته آمپول گم شده است. اینها را که کنار می‌زند لباس‌های بیماری به چشم می‌خورد که ساعتی پیش غده‌ عفونی‌اش جراحی شده و زیر همه اینها ظرفی افتاده که اندکی از غذای دیروز درمانگاه هنوز در آن باقی‌مانده است.

این تصویر هنوز در بسیاری از شهرهای ایران غالب است. زباله‌های عفونی و پسماندهایی که ناقل بیماری‌های خطرناک هستند با زباله‌های خشک بازیافت‌پذیر و بازمانده غذا یکجا در خیابان‌ها ریخته یا در طبیعت رها می‌شود.

اگرچه چند سالی است که بسیاری از بیمارستان‌های ایران به فکر مدیریت پسماند‌های «ویژه» خود افتاده‌اند، اما همیشه متخلف‌هایی برای دور زدن قانون وجود دارند.

این در حالی است که معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست تصریح می‌کند: زباله بیمارستانی را نباید زباله عادی محسوب کنید و اطلاق عنوان زباله عادی به این نوع زباله‌ها خلاف دستورالعمل‌های بین‌المللی است.

علت چنین نگاهی، این است که زباله‌های بیمارستانی مخلوطی از زباله‌های مختلف همچون باندهای عفونی، اشیاء تیز و برنده و بافت‌های انسانی است که ممکن است بشدت به سلامت انسان‌ها آسیب بزند و حتی به گفته ابتکار، استفاده از دستگاه‌های اتوکلاو در بیمارستان‌ها هرگز نمی‌تواند پسماند‌های بیمارستانی را کاملا بی‌خطر و تبدیل به زباله‌های عادی کند.

او تاکید دارد که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی باید مسئولیت مدیریت پسماندهای خود را بپذیرند و طبق آن اقدام کنند، اما مشکل اینجاست که فقط بیمارستان‌ها نباید درباره پسماندهایشان فکر کنند بلکه بسیاری از درمانگاه‌ها و حتی مطب‌هایی ‌که جراحی‌های سرپایی انجام می‌دهند، هر شب حتی در خیابان‌های شمال پایتخت، پسماندهای خطرناک خود را در خیابان رها می‌کنند و زباله‌گردها و ماموران شهرداری را که باید آنها را جمع‌آوری کنند، در معرض خطر انتقال انواع بیماری‌ها قرار می‌دهند. برخی شهروندان حتی عکس‌هایی از این وضعیت را در روزهای اخیر برای جام‌جم ارسال کرده‌اند.

چرخه‌ای ناقص با محصولی خطرناک

سازمان بهداشت جهانی به کشورها هشدار داده است پسماندهای بیمارستانی به حدی خطرناک است که حتی وقتی از دستگاه اتوکلاو خارج می‌شود باید جداگانه حمل و نقل و دفن شود.

این نکته‌ای است که سعید متصدی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست به آن اشاره می‌کند و می‌گوید باید نوعی هماهنگی و همکاری میان دستگاه‌های مختلف برای مدیریت پسماندها وجود داشته باشد.محمد علیزاده نماینده کارگروه ملی پسماند نیز در این باره توضیح می‌دهد که بر اساس قانون بی‌خطرسازی پسماندها و تبدیل انواع عفونی آنها به غیرعفونی باید در محل تولید باشد.

این در حالی است که تجربه سال‌های اخیر و بررسی‌هایی که در صحن شورای شهر و در سطح کشور در سازمان حفاظت محیط‌زیست به صورت ملی برگزار شد نشان می‌دهد که سیستم‌های بی‌خطرساز در مراکز پزشکی و همچنین فرآیند جمع‌آوری پسماندهای بیمارستانی نقص دارد و فرآیندی قابل‌قبول نیست.مشکل آنجاست که مراکز به منظور مدیریت پسماندشان ناچارند برای بی‌خطرسازی زباله‌ها هزینه بپردازند و از تجهیزات مناسب استفاده کنند و دست آخر هم مطمئن شوند آیا بدرستی فرآیند بی‌خطرسازی پسماند را انجام داده‌اند یا نه؛ اما یا مراکز حاضر به پرداخت چنین هزینه‌ای نمی‌شوند یا سازمانی که به‌طور دقیق عملکردشان را مدیریت کند، وجود ندارد.

سرانجام نامعلوم پسماندها

از سوی دیگر سرانجام پسماندهای تفکیک شده، روشن نیست. پسماندهای تفکیک شده روی همان کامیون‌هایی بار می‌شود که پسماندهای عادی را این‌سو و آن‌سو می‌برند و به همان کوهی از زباله می‌پیوندند که بقیه زباله‌ها هم آنجا تخلیه می‌شوند و کودکان و افرادی که در میان زباله‌ها می‌گردند به همان اندازه به پسماندهای عفونی نیز دسترسی دارند و گاه حتی صحنه‌هایی غم‌انگیز از بازی کودکان با این زباله‌های خطرناک در فضای مجازی منتشر می‌شود.

البته برخی شهرها همچون تهران فرآیند اصلاح این روند نامطلوب را آغاز کرده‌اند. با وجود این هنوز در سراسر کشور مساله پسماندهای ویژه یک معضل بزرگ است و به همین علت مدتی است استان‌های دیگر برای بی‌خطرسازی زباله‌هایشان به تکاپو افتاده‌اند.

به عنوان نمونه، اسفند سال گذشته در استان لرستان سازمان نظام پزشکی تهدید کرد پس از پایان مهلتی ده روزه به پزشکان و بیمارستان‌ها برای جمع‌آوری زباله‌ها و پسماندهایشان با آنها برخورد قانونی خواهد کرد.

در استان کردستان هم مدتی است که بی‌خطرسازی پسماندها آغاز شده است؛ استانی که تولید سالانه پسماندهای عفونی‌اش به 913 تن می‌رسد. با این حال به گفته مسئولان این استان، جایگاه زباله در آن به محلی برای تلنبار زباله تبدیل شده و همین سوءمدیریت سبب شد چندی پیش مردم مریوان به این وضعیت اعتراض کنند.

قانون چه می‌گوید؟

همین تازگی موضوع پسماندهای بیمارستانی در جریان بررسی لایحه هوای پاک مطرح شد و به حکم قانون قرار شد هرگونه انباشت پسماندهای بیمارستانی، صنعتی و خانگی در معابر عمومی ممنوع شود و بیمارستان‌ها هم ملزم شدند پسماندهای عفونی‌شان را غیرعفونی کرده و تحویل شهرداری بدهند.

قانون همچنین می‌گوید برای مراکز درمانی متخلف، جریمه نقدی و حتی تعطیلی در نظر گرفته است؛ اما این در حالی است که گزارش‌های مردمی نشان می‌دهد بسیاری از بیمارستان‌ها بخصوص در استان‌های کوچک‌تر ‌که کمتر زیر ذره‌بین هستند، پسماندهای‌شان را داخل رودخانه‌ها می‌ریزند یا در طبیعت رها می‌کنند.

به هر ترتیب، در آخرین نشست بررسی وضعیت مدیریت پسماندهای پزشکی کشور که بهمن سال گذشته تشکیل شد، تعیین فرصت یکماهه برای رفع چالش‌های موجود در حوزه مدیریت صحیح و اصولی پسماندهای بیمارستانی از جمله مصوباتی بود که با زمان مشخص و موضوع مشخص، چشم‌اندازی امیدبخش پیش‌روی این معضل خطرناک کشور قرار می‌داد؛ اما اکنون آرام آرام از آن فرصت یکماهه، سه ماه می‌گذرد و هنوز در بسیاری از کوچه پس کوچه‌های شهر، گازهای استریل مصرف شده، سرنگ‌های آلوده و ملحفه‌های خونی خودنمایی می‌کند و همه اینها سوای فاضلاب آلوده و بسیار خطرناک‌تر بیمارستان‌هاست که اغلب سرانجامی جز پیوستن به رودخانه‌ها و تالاب‌ها و در بهترین حالت آب‌های زیرزمینی کشور ندارد.

گروه جامعه جام جم