چرخش‌های تازه در خاورمیانه

در عراق آمریکا توانست ائتلافی را بدون رویارویی با یک قدرت بزرگ رهبری و راه را برای ضربات سنگین بر داعش آماده کند؛ اما در سوریه این آمریکاست که با لجاجت بحران را به قتلگاه سوری‌ها تبدیل کرده در حالی که قرائن حکایت از تقویت نیروهای طرفدار دولت سوریه دارد، اما نبرد حلب که خیلی‌ها آن را به نبرد استالینگراد تشبیه می‌کنند، سرنوشت‌ساز است. پایداری در جنگ هم البته عاملی است که نمی‌توان نادیده گرفت. علاوه بر آن، طبق اخبار واصله، مصر هم با اعزام چند مستشار به کمک نیروهای دولت سوریه آمده است و این چرخش در نگاه مصر به خاورمیانه اگر استمرار یابد می‌تواند پیامدهای جدی در بر داشته باشد. معنی دیگر این چرخش اختلافاتی است که بین قاهره و ریاض بروز کرده و این خود می‌تواند به دوستی‌ها و دشمنی‌های تازه‌ای در منطقه منجر شود. لبنان هم در نهایت رئیس‌جمهوری پیدا کرد که مورد قبول حزب‌الله و ایران است و نخست‌وزیری که ظاهرا متوجه شده هیچ متحدی بهتر، قوی‌تر و مطمئن‌تر از ایران پیدا نخواهد کرد.

از سوی دیگر، اخباری به گوش می‌رسد که حکایت از دست پنهان عربستان، این متحد مرموز و چموش آمریکا در بسیاری حوادث و فجایع ازجمله ترور رفیق حریری دارد که پیش از این سعی داشتند آنها را به حساب ایران بگذارند. تحولات منطقه شکی باقی نمی‌گذارد که از این پس دیگر روابط آمریکا و عربستان بر مدار سابق نخواهد چرخید. عربستان که دیگر اعتماد سابق را به آمریکا ندارد به دنبال استقلال نظامی خویش است بدون آن که از امکانات لازم برخوردار باشد. درست است که هنوز دو کشور خدماتی به یکدیگر می‌دهند، اما از حمایت بی‌چون و چرای آمریکا دیگر خبری نیست. بیشترین دلخوری عربستان از پرهیز آمریکا در جلوگیری از افزایش قدرت ایران در خلیج فارس است.

دوری آمریکا و عربستان از یکدیگر شاه جدید عربستان را به سوی کنش‌های مستقل از آمریکا واداشته است و این امر در میان مدت به ضعف عربستان و در نتیجه دوری متحدان فرصت‌طلبی مانند ترکیه از این کشور و در نهایت به نابودی آن می‌انجامد، در حالی که مواضع سنجیده ایران روز به روز بر اعتبار و جایگاه این کشور در منطقه می‌افزاید. پاداشی را که ایران از صبر و متانت خود می‌برد می‌توان در تغییر موضع بعضی کشورهای منطقه نظیر ترکیه و مصر و تحولات لبنان مشاهده کرد. در حالی که سیاست‌های عربستان سبب بیزاری مردم منطقه بویژه یمنی‌ها و عراقی‌ها از این کشور شده و سیاست‌های فرصت‌طلبانه ترکیه هم علاوه بر بی‌اعتباری سیاستمداران این کشور باعث درگیری‌های بیهوده و تزلزل در جایگاه منطقه‌ای آن شده است. در حال حاضر همه معادلات در گرو نبرد حلب است.

اگر نیروهای سوریه بتوانند به کمک ایران و روسیه حلب را آزاد کنند همه طرف‌های درگیر مجبور به قبول واقعیت خواهند شد. طبیعی است این مسأله به تقویت موضع روسیه در خاورمیانه و نفوذ ایران خواهد انجامید. به همین دلیل آمریکا به هر قیمتی ازجمله مرگ هزاران کودک و نابودی خانه و کاشانه سوری‌ها آنچه در توان دارد به کار می‌گیرد تا چنین اتفاقی نیفتد. مخاطب من جوانانی هستند که به دلیل ناآگاهی از الزامات سیاست و روابط بین‌الملل، زبان به نقد از حضور ما در سوریه و عراق می‌گشایند.

دکتر احمد نقیب‌زاده

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران