افزایش بی‌اعتمادی به قدرت‌های بزرگ در گذر زمان

ریشه شکل‌گیری گروه نم از آنجا بود که کشورهای قدرتمند که عضو دائمی شورای امنیت بوده و با استفاده از حق وتو خواستار انحصار قدرت و فناوری بودند، اجازه پیوستن دیگر کشورها به باشگاه خود را نمی‌دادند و بنابراین سایر کشورها به فکر تشکیل سازمانی با عنوان جنبش عدم تعهد افتادند.

برخورد تبعیض‌آمیز با کشورها به‌طور طبیعی، ایجاد تنش و تقابل می‌کند و از متن این دوگانگی و تنش، خود به‌خود بی‌اعتمادی شکل می‌گیرد.

از منظر تاریخی، حداقل از جنگ‌جهانی دوم به این سو و چه در زمان جنگ سرد یا بعد از آن که نظم جدید بین‌المللی شکل نگرفته بود، شاهد بوده‌ایم که انحصار فناوری، سرمایه، سازمان‌های بین‌ المللی، شورای امنیت، مدیریت کارگزاری‌های وابسته و روندهای جهانی و مدیریت‌های بحران‌ های جهانی در اختیار کشورهای قدرتمند بوده است و افزون بر آن، این کشورها در تلاشند تا برای دنیا دستور کار تعریف کرده، هنجارسازی کنند و قاعده و فرمول ارائه دهند و حتی بر سازمان‌های متقابل خود، مدیریت کنند.

باید گفت وجود چنین رفتارهایی روند بی‌اعتمادی را افزایش داده به‌طوری‌که هر چه می‌گذرد، این شکاف عمیق‌تر می‌شود.

این‌که رئیس‌جمهور اسلامی ایران یا سران سایر کشورهای عضو «نم»، گفتمان بی‌اعتمادی نسبت به قدرت‌های بزرگ را برجسته می‌کنند، نشان از واقع‌نگری نسبت به این روند و فرآیند موجود دارد که سابقه تاریخی بی‌اعتمادی‌های سال‌های گذشته را بازگو می‌کند.

توماس هابز، متفکر انگلیسی، در کتاب لویاتان (اختاپوس وحشتناک دریایی)، ریشه تمام تقابل‌ها و تنش‌های بشری را در تقابل کشورهای قدرتمندی که نگران از دست دادن قدرت هستند، با کشورهایی می‌داند که قدرتی ندارند ولی می‌خواهند به این جایگاه برسند بنابراین می‌شود گفت منشأ جنگ و بحران در طول تاریخ، کشورهای بزرگ و قدرتمندی هستند که در سایه تقابل‌ها،‌ بی‌اعتمادی‌ها و منازعات، نگران از دست دادن انحصار خود هستند و به‌صورت طبیعی با ایجاد مانع، قصد حکومت دارند که در مقابل، عکس‌العمل‌هایی را از سوی دیگر کشورها دریافت می‌کنند.

البته اعتراضات کشورهای «ندار» در تقابل با قدرت‌های بزرگ، خیلی ساختاری و سازمان‌مند نبوده و به همین دلیل تاکنون نتوانسته‌اند تاثیرگذاری لازم را در این بخش داشته باشند. اما ایران با توجه به نداشتن اعتماد به حل‌وفصل ساختاری و بنیادی منازعات و تقابل‌ها و بی‌اعتمادی کشورهای در حال توسعه نسبت به قدرت‌های بزرگ بین‌المللی، با استفاده از ظرفیت جنبش عدم تعهد تلاش کرد تاثیرگذاری این سازمان را در مجامع بین‌المللی بالا ببرد.

بر این اساس جمهوری اسلامی ایران توانست در زمان ریاست خود بر این سازمان حداقل در حوزه هسته‌ای از بیانیه‌ها و حمایت‌های گروه نم استفاده قابل توجهی کرده و آن‌را در مذاکرات 1+5 و مذاکرات هسته‌ای بیان کند.

دکتر جهانبخش ایزدی - استاد دانشگاه