زلزله جدایی، چگونه اروپا را به هراس انداخت؟

14 پیامد «نه» انگلیسی

احتمال سقوط جایگاه علمی انگلیس

مردم بریتانیا در اقدامی تاریخی، به خروج این کشور از اتحادیه اروپا رأی دادند تا زمینه‌سازی برای وقوع یکی از مهم‌ترین تحولات اجتماعی و سیاسی قاره سبز در دو‌دهه گذشته رقم خورده باشد. در این میان نگرانی‌های زیادی درباره آینده برنامه‌های علمی این کشور مطرح می‌شود.

کد خبر: ۹۲۰۸۰۰

با خروج انگلیس از حوزه یورو، ارتباط علمی این کشور با دیگر اعضا و مهم‌تر از آن بهره‌مندی از پروژه‌ها و بودجه‌های تحقیقاتی این بلوک دگرگون خواهد شد.

این دگرگونی تا آن حد جدی عنوان شده که بسیاری از صاحب‌نظران علمی در اروپا و حتی جهان به عنوان چالشی جدی در آینده پیش رو به آن نگاه می‌کنند. در ادامه خواهید دید داستان از چه قرار است.

یک نتیجه غیرمترقبه

تصمیم‌گیری برای جدایی یا ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا رویداد چندان غافلگیرکننده‌ای نبود؛ از ماه‌ها پیش تدارک برگزاری همه‌پرسی دیده شده بود. اما نتیجه به دست آمده چیزی نبود که پیش‌بینی می‌شد. برای درک بهتر نگرانی جامعه علمی بریتانیا از نتیجه این همه‌پرسی باید کمی به عقب بازگردیم. نشریه نیچر در نظرسنجی جامعی که اوایل امسال انجام داد، خواسته‌ای متفاوت از آنچه که حالا به دست آمده را نشان داده بود. در آن نظرسنجی 83 درصد محققانی که در بریتانیا فعالیت دارند خواستار باقی‌ماندن این کشور در اتحادیه اروپا بودند، در حالی که پنج درصد نظری در این باره نداشتند و فقط 12 درصد به خروج بریتانیا از حوزه یورو رأی داده بودند. اما در نهایت زور موافقان این جدایی با 52 درصد به مخالفانی چربید که 48 درصد آرا را به دست آوردند. حالا بریتانیا مانده و دگرگونی‌های عمیق اجتماعی و البته علمی که در هفته‌ها و ماه‌های پیش رو رقم خواهند خورد.

شمار زیادی از محققان شرکت کننده در نظرسنجی نیچر اعلام کرده بودند که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا «بسیار مضر» خواهد بود. آنها این ضرر را نه تنها برای بریتانیا و جایگاه این کشور به عنوان یکی از قدرت‌های علمی دنیا، بلکه خسرانی برای کل جهان برشمرده و گفته بودند سایر کشورها که همکاری‌های مختلف علمی و فناوری با بریتانیا دارند نیز از این جدایی متضرر خواهند شد.

وابستگی بریتانیا به کمک‌های تحقیقاتی

بخش مهمی از بودجه تحقیقاتی بریتانیا از طریق کمک‌های اتحادیه اروپا تأمین می‌شود. در حقیقت باید گفت این کشور یکی از اصلی‌ترین دریافت‌کننده‌های کمک‌های تحقیقاتی از این اتحادیه به شمار می‌آید. برای درک هرچه بهتر این وابستگی باید به آمارها توجه کرد: بریتانیا در فاصله سال‌‍‌های 2007 تا 2013 در مجموع ده میلیارد دلار کمک تحقیقاتی از حوزه یورو دریافت کرده است. این آمار مستندی است که از سوی انجمن سلطنتی بریتانیا به عنوان نهاد علمی مستقل در لندن منتشر شده و گویای بسیاری از واقعیت‌هاست. حالا بریتانیا در شرایط دشواری قرار گرفته است؛ زیرا همان طور که پاول دریسون وزیر علوم سابق بریتانیا می‌گوید، «بعید است بریتانیا به توافقی برای ادامه چنین همکاری‌هایی با اتحادیه اروپا دست یابد.»

بریتانیا از اتحادیه اروپا جدا شد تا بسیاری از واقعیت‌های اجتماعی این کشور روشن‌تر از گذشته شود. اگر از تفاوت قابل توجه دیدگاه‌ها در این کشور نسبت به بسیاری از مسائل اجتماعی بگذریم، اتکای عمیق بریتانیا به کمک‌های مالی اتحادیه اروپا برای پیشبرد بسیاری از برنامه‌های کلان این کشور، اکنون نمایان‌تر از هر زمان دیگری شده است.

بر‌اساس گزارشی که نشریه وال‌استریت ژورنال منتشر کرده است، حدود 10 درصد از کل بودجه تحقیقاتی دانشگاه‌های سراسر بریتانیا از بروکسل در مقر اتحادیه اروپا می‌رسد. اما بزودی دیگر خبری از چنین کمک‌هایی نخواهد بود و این یعنی در ابهام قرار گرفتن وضعیت بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی و دانشگاهی این کشور. حالا بسیاری از دانشمندان بریتانیا از به صدا درآمدن زنگ خطر سخن می‌گویند و معتقدند و باید استراتژی جدیدی برای حفظ جایگاه علمی این کشور تبیین شود.

معضل کوچ دانش‌بنیان‌ها

واقعیت دیگری که با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا نباید از آن چشم پوشید، آغاز فرآیندی موسوم به کوچ شرکت‌های دانش‌بنیان شاخص در عرصه تحقیقات نوآورانه از بریتانیاست. بسیاری از شرکت‌های متخصص در عرصه فناوری‌های نوظهور در بریتانیا پایگاه دارند، اما حالا که شرایط سیاسی در این کشور دستخوش تغییر شده باید به فکر انتقال مراکز خود به کشورهای دیگر باشند. تا پیش از این وقتی از آنها پرسیده می‌شد اصولا چه نگاهی به بریتانیا دارند، می‌گفتند «بریتانیا به واسطه غنی بودن پایگاه‌های علمی برایمان از ارزش زیادی برخوردار است.» اما حالا با پیش آمدن اوضاع فعلی، آنها ناگزیر از کوچ شده‌اند.

بریتانیا در سه دهه گذشته همواره در حال استحکام بخشیدن به جایگاه خود به عنوان یکی از رهبران علمی جهان بوده است. این کشور با داشتن کمتر از یک درصد جمعیت دنیا، محل زندگی و فعالیت 3/3 درصد از محققان سراسر جهان است. مهم‌تر آن که تقریبا 7 درصد تولیدات علمی و 15 درصد از مقالات شاخص علمی و تحقیقاتی دنیا در این کشور تولید می‌شود. اما این جایگاه صرفا با همکاری جامعه علمی این کشور با نهادهای بین‌المللی و مراکز تحقیقاتی دیگر کشورهای جهان و از جمله اتحادیه اروپا به دست آمده و اکنون که بریتانیا به نوعی در اروپا تنها می‌شود همگان چشم انداز نه چندان روشنی را برای آینده علمی آن تصور می‌کنند.

واکنش جامعه علمی جهان به خروج انگلیس از اتحادیه اروپا

رأی مردم بریتانیا به خروج این کشور از بلوک کشورهای عضو اتحادیه اروپا واکنش قابل توجه دانشمندان و چهره‌های برجسته علمی دنیا را به همراه داشته است. در این میان اظهار نظر استفن هاوکینگ، فیزیکدان و نظریه پرداز برجسته بریتانیایی که گفته بود این اقدام دست کمی از یک فاجعه ندارد، بیش از سایر واکنش‌ها مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است.

این دانشمند تنها به بیان این عبارت اکتفا نکرده و ابعاد مختلف این خروج را در دو بخش مورد بررسی قرار داده است. هاوکینگ می‌گوید: «جذب نیروهای نخبه و محققان برجسته به بدنه علمی بریتانیا ارزش بسیاری دارد که حالا با اتفاقاتی که روی داده باید منتظر روند دیگری باشیم. از آن گذشته بریتانیا از بابت حضور در اتحادیه اروپا کمک‌های مالی و تحقیقاتی قابل توجهی دریافت می‌کرد اما از این پس دیگر خبری از این بودجه‌ها نخواهد بود.»

در همین حال پل بویل، رئیس دانشگاه لستر انگلیس می‌گوید: «این یک روز سیاه برای جامعه علمی بریتانیا به حساب می‌آید. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که دولت چه برنامه‌ای برای ادامه همکاری‌های تحقیقاتی با بدنه اتحادیه اروپا دارد؟ و این که دولت چگونه می‌تواند تبعات این خسارت را جبران کند؟»