آش خیلی شور! آش خیلی بی‌نمک!

انگار اخلاق حلقه ضروری و مهم همه کسب وکارها اعم از کسب و کار عملی و کسب و کار فکری و فرهنگی است. سازمان‌های فرهنگی بخصوص آنجا که وجهه و نام دانشگاه عمومی را هم بر دوش خود حس می‌کنند، در زمینه اخلاق و رعایت موازین اخلاقی سرآمدند.

در موضوع یک برنامه تلویزیونی که در آن به شخصیتی، فکری یا حتی شرکت‌کننده در مسابقه‏ای بی‌احترامی شود ابتدا باید از منظر اخلاق به آن اتفاق نگاه کنیم. این‌گونه اتفاقات در بستر یک سلسله انتخاب‌ها، عادت‌ها و رفتارهای تدریجی شکل می‌گیرد نه به صورت ناگهانی و خلق‌الساعه. درچنین اتفاقی نباید عجولانه صرفا یکی از عوامل برنامه هدف حملات قرار گیرد؛ زیرا می‌دانیم در رسانه فقط یک عنصر تعیین‌کننده و تاثیرگذار نیست.

می‌پذیریم که واژگان، آرایش زبانی، لحن، حتی آهنگ صدای یک مجری تلویزیونی می‌تواند خوشایند یا ناخوشایند باشد. اما فراموش نکنیم که دکور برنامه، حرکت دوربین، نوع صدابرداری و موسیقی و حتی انتخاب عوامل مناسب برای یک برنامه هم می‌تواند به همان اندازه مخرب یا سازنده باشد. در رسانه با وجود انبوهی از گزینش‌کنندگان نیروی انسانی، تصویب‌کنندگان طرح یک برنامه پیشنهادی، تهیه‌کنندگان، ناظران تولید، ناظران پخش، بازبینان، مدیران گروه، مدیران شبکه و بقیه ناظران و مدیران باید احتمال خطای سهوی هم بسیار اندک باشد.

یک برنامه تلویزیونی از فیلترهای متعدد عبور می‌کند تا مبادا احساسات عمومی را جریحه‌دار کند، مبادا به نشر اکاذیب مبادرت کند، مبادا تشویش اذهان عمومی را سبب شود و برعکس به بالابردن دانش مخاطب، تقویت روحیه اجتماعی، همسویی و همبستگی ملی، افزایش غرور و سربلندی عمومی و مانند آن کمک کند.

رسانه راهی ندارد جز آن که از افراط و تفریط برحذر باشد. رسانه نمی‌تواند یک روز اکثر برنامه‌های خود را به طنز و فکاهه بیاراید و روز دیگر اکثر برنامه‌ها را از این دو عنصر مهم بری کند. از سوی دیگر طنز و فکاهه نیز همچون بقیه مولفه‌های برنامه‌سازی حدی و مقیاسی دارد. آن اندیشمند فکور مثال زیبایی می‌زد که هر برنامه مانند یک غذاست که مقدار نمک، فلفل، گوشت و نخود و نسبت آنها با هم آنقدر حساب شده است که فقط یک آشپز خوب یا مجموعه‌ای از آشپزهای خوب می‌توانند از پس پخت دلچسب آن برآیند والّا آش یا خیلی شور می‌شود یا خیلی بی‌نمک.

در زمان شور شدن آش باید اندیشید که چه کسی یا چه کسانی یا چه عواملی باید آن میزان نمک مصرفی را تعیین، اندازه‌گیری و مصرف می‌کرده است. در آن صورت است که هرکس به اندازه تقصیر خود مجازات می‌شود.

از سوی دیگر ذائقه مشتری هم یکی از عوامل مهم در تعیین شوری و بی‌نمکی است. آستانه پذیرش و رد مخاطبان هم در این زمینه مهم است. بیخود نبوده است که بزرگان و پیشکسوتان از قدیم گفته‏اند که «هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد» یا مقامی دارد.

اگر اخلاق رسانه تعریف شود، اگر اخلاق برنامه‌سازی، اخلاق اجرا، اخلاق نظارت و کنترل و بقیه اخلاقیات رسانه در استانداردی که در پژوهش‌های بومی رسانه‏ای ما هم تعیین و تعریف شده‏اند ملاک قرارگیرند و اگر از افراط و تفریط اجتناب شود و در نهایت اگر ملاک برنامه‌سازی خواست، سلیقه، انتظار و علائق عمومی مخاطبان قرار گیرد، احتمالا می‌توانیم برنامه‌ای در خور و معیار تقدیم مردمی بکنیم که هنوز هم ترجیح می‌دهند بیننده برنامه‌های تلویزیون خودی باشند.

علی‌اکبر عبدالرشیدی

مجری و کارشناس ارشد رسانه