چقدر گسل‌های ایران را می‌شناسیم؟

در سال‌های اخیر با بهره‌گیری از اطلاعات دقیق علمی ـ که بر فناوری‌های جدید مانند سن‌سنجی دقیق بر پایه استفاده از نیمه عمر مواد رادیواکتیو و همچنین استفاده از ترمولومینسانس در کاوش‌های دیرینه لرزه‌شناسی و همچنین استفاده از تابش الکترون مبتنی است ـ شناخت از گسل‌های ایران با توسعه چشمگیر و قابل توجهی همراه بوده است. براساس نقشه‌های موجود از گسل‌های فعال ایران، حدود 120 گسل مهم با طول بیش از 30 کیلومتر در ایران داریم، اما بر پایه فناوری‌هایی مانند سن‌سنجی و تغییر مکان‌سنجی، فقط از حدود 20 درصد این گسل‌ها اطلاعات دقیقی در اختیار است.

سازمان زمین‌شناسی آمریکا از سال 2007 برای کل کشور و برای گسل‌هایی که در یک میلیون و 600 هزار سال گذشته (در دوره چهارم زمین‌شناسی) با زلزله‌ای به بزرگای 6 یا بیشتر فعال شده‌اند، نقشه‌ای آماده کرده که به شکل برخط منتشر شده است. در این نقشه گسل‌هایی که طی یک میلیون و 600 هزار سال، 700 هزار سال، 130 هزار سال، 15 هزار سال و 150 سال اخیر با زلزله‌ای در محدوده بزرگای عنوان شده فعال شده‌اند، به تفکیک مشخص شده‌اند. در کشور ژاپن از سال 1995 تا 2004 در یک برنامه ده ساله، سازمان زمین‌شناسی ژاپن 98 گسل فعال ژاپن را به طور کامل شناسایی کرده است که در فاصله زمانی بین سال‌های 2005 تا 2007، 57 گسل از مجموع این گسل‌ها بار دیگر به طور دقیق ارزیابی شده‌اند. اکنون برای همه این پهنه گسل‌ها، شناسنامه دقیق علمی وجود دارد؛ به گونه‌ای که بر این اساس گسل‌هایی که در مدت زمان مشخصی، لرزه یا زلزله‌ای با بزرگای 6 یا بیشتر ثبت نشده و مدت زمان طولانی در سکوت لرزه‌ای بوده از نظر وجود پتانسیل رخداد مهم بعدی با دقت مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.

در کشور ما این شناخت در بعضی پهنه‌ها مانند بخش‌هایی از گسل‌های شمال تهران، مشا و شمال تبریز وجود دارد، اما باید توجه داشت این شناخت‌ها دقیق و مستند نیست. همچنین به دلیل نبود مطالعات دقیق در این زمینه برای همه گسل‌های فعال ایران با این تفکیک علمی دقیق مانند آنچه در کشورهای آمریکا و ژاپن به آن اشاره شد، چنین شناختی وجود ندارد؛ بنابراین با توجه به این موضوع مهم ضرورت دارد با سرعت و سرمایه‌گذاری نیروی انسانی و مالی مناسب این مشکل را در کشور برطرف کنیم.

دکتر مهدی زارع

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله