از رنج قالی تا رنگ بوم

هنرمند ثابت گالری شیرین

نکته جالب درباره نمایشگاه تازه ننه‌حسن این است که هیچ‌کدام از آثار، شامل تابلوهای پیشتر به نمایش درآمده نیست. یعنی در این نمایشگاه مخاطب با آثاری از این هنرمند مواجه می‌شود که پیش از این به نمایش گذاشته نشده است. برگزار‌کنندگان این نمایشگاه، برپایی نمایشگاه جدید ننه‌حسن را از این رو ترتیب داده‌اند که این هنرمند جزو هنرمندان همکار گالری محسوب می‌شود و همه ساله نمایشگاهی برای او برپا می‌کنند.

آثار نمایشگاه ننه‌حسن قیمت‌های مختلفی دارد. این آثار که گاهی به مرز انتزاع، سمبلیسم و گاهی به مرز نقاشی‌های کودکان نزدیک می‌شود بین سه میلیون و 200 هزار تومان تا پنج میلیون تومان قیمت‌گذاری شده‌اند؛ نقاشی‌هایی که بین رئالیسم و انتزاع در نوسان هستند.

از روستا تا هنرمندی بین‌المللی

منور رمضانی، معروف به ننه‌حسن متولد 1316 خورشیدی در سهرورد و ساکن شهرستان خدابنده شهر قیدار از توابع استان زنجان، نقاشی خودآموخته‌ است. او از کودکی تا 70 سالگی به هنر قالیبافی و طراحی نقوش قالی مشغول بوده و در سالیان اخیر به نقاشی روی آورده است. ماجرا به زمانی برمی‌گردد که حدود هفت سال قبل، ننه‌حسن خودکار به دست گرفت و نقاشی را شروع کرد. شاید آن زمان خودش هم تصور نمی‌کرد نقاشی‌هایش محبوب شود و به فاصله کمتر از یک دهه، کارهایش فروش میلیونی داشته باشد و بتواند به عنوان هنرمند ثابت مهم‌ترین گالری‌های پایتخت فعالیت داشته باشد؛ اتفاقی که حالا برای این هنرمند رخ داده است. این تنها بخشی از موفقیت ننه‌حسن محسوب می‌شود. موفقیت او از مرزهای داخل کشور هم فراتر رفته و آثار او حتی به نمایشگاه‌ها و مجموعه‌هایی در خارج از کشور هم رفته است؛ ازجمله گالری سیحون در لس‌آنجلس و البته یک مجموعه هم در ونکوور کانادا. بعد از نمایشگاه اخیرش در گالری شیرین، قرار است نمایشگاه دیگری هم برای نمایش آثار او در خارج از کشور تدارک دیده شود.

معصومانگی نقاشی‌ها

نقاشی‌های ننه‌حسن رنگ دارند؛ رنگ‌هایی شاد و کودکانه که تخیل بیننده را وسعت می‌بخشد. نقاشی‌هایی که از یک جهان خیالی با شخصیت‌های خیالی تصویر ارائه می‌دهد، ولی در عین حال مصادیقی از زندگی خود هنرمند را روایت می‌کند. رنگ‌های سرزنده، آدم‌های یک چشم، نقوش بسیار نزدیک به طراحی‌های قالی و یک هنر ایرانیزه شده و در عین حال معصومانه که یادآور نقاشی‌های کودکانه است را در کارهای او می‌توان به‌وضوح مشاهده کرد.

آثار ننه‌حسن علاوه بر دارا بودن همه این وجوه از نظر ظرافت‌های اجرایی از نمونه‌های شاخص هنرخود آموخته است. ترکیب هنرمندانه عناصر در فضای اثر، تقسیمات فضایی بدیع و تاثیرگذاری نقاشی‌ها که با مینیاتور‌های ایرانی قرابت ویژه‌ای پیدا می‌کنند از مشخصه‌های بارز کارهای اوست. کارکردهای ویژه بصری مثل استفاده از خطوط کناره نما در نقاشی‌های این بانوی خودآموخته نشان از استعداد قابل توجه او در نقاشی دارد.

بیش از 3000 اتود

حسن رجبی، پسر ننه‌حسن که خود نقاش است، درباره نقاشی‌های مادرش می‌گوید: داستان‌ها و خاطرات دوران مختلف زندگی، اسطوره‌های ملی و بومی و خواب‌هایی که مادرم می‌بیند، بیشترین تاثیر را در نقاشی‌هایش دارد. مادرم از هفت سالگی قالی می‌بافت. نقش‌هایی که آنها را در قالی‌هایشان می‌بافت سینه به سینه منتقل شده و به او رسیده است و حالا او آنها را روی بوم می‌آورد. او برای قالیبافی خودش رنگ درست می‌کرد و همین باعث شد مادرم در زمینه رنگ استاد باشد و دنیای آنها را خوب بشناسد. کار مادرم کاملا تجربی بود. او پس از چند سال برای خودش یک سبک خاص دارد و کاملا خلاقانه کار می‌کند.

پسر ننه‌حسن یک حرف جالب دیگر هم درباره مادرش دارد: ننه‌حسن تاکنون برای نقاشی‌هایش بیش از سه هزار اتود زده است. حسن رجبی می‌گوید صحبت‌هایی با استاندار انجام داده تا یک خانه موزه از آثار ننه‌حسن برپا کند.

از قالیبافی تا نقاشی

منور رمضانی معروف به ننه‌حسن درباره پیشینه هنری کارهایش می‌گوید: کنار خانواده‌ام فرش می‌بافتم و نقوش فرش‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کردم. شیر و پلنگ و اسب می‌کشیدم و جیران و خاتون‌ها را رنگ آمیزی می‌کردم. بعد هم آن فرش‌ها را از روی نقش و نگارهایی که کشیده بودم، می‌بافتم و به پدر و خانواده تحویل می‌دادم تا بفروشند. من دوست داشتم کتاب‌های قدیمی را بخوانم. یادم می‌آید برایم کسی را آورده بودند تا به من آموزش و درس بدهد. مادرم دوست نداشت من نقاشی کنم و از درس عقب بمانم.

با این حال او نقاشی را خیلی دیر شروع کرد؛ در 70 سالگی. می‌گوید: هفت سال است که نقاشی را شروع کرده‌ام. همه کار‌هایم را کنار گذاشته‌ام و تنها نقاشی می‌کشم. هر چیزی را که به ذهنم می‌رسد، نقاشی می‌کنم. از کتاب‌های قدیمی، شمشیر‌ها و جنگ‌ها یا آداب و رسوم خانواده‌ها را دوست دارم نقاشی کنم. در بچگی‌ام کتاب‌ها و قصه‌ها را برایم می‌خواندند و آنها در ذهنم هنوز مانده است. از رستم و سهراب تا مراسم عروسی و عزا همه داستان‌ها در ذهنم نقش می‌بندد. از پنج سالگی فرش بافتم تا همین چند سال گذشته و در 9 سالگی ازدواج کردم. الان هم که سن‌ام شده 77 سال راضی‌ام و گاهی هنوز هم قالی می‌بافم و نان هم درست می‌کنم. ما قالی می‌بافتیم و برادر شوهرم آنها را می‌فروخت تا خرج زندگی‌مان در بیاید.

خواب‌ها و داستان‌ها بر بوم

می‌گویند سوژه و موضوع اصلی بسیاری از تابلوهای نقاشی ننه‌حسن، خواب‌هایی است که می‌بیند. او در این باره چنین توضیح می‌دهد: یک‌بار در خواب دیدم می‌خواهم برای زیارت به مکه بروم. من و پسرم در راه مکه بودیم که یک راه سفید را پسرم رفت و انتهای جاده ماه بود که به آنجا رسید، اما من از راهی رفتم که به مکه نرسیدم و برگشتم. در‌‌ همان لحظه از خواب بیدار شدم. خدا در این سن و سال به من ذهن داده است تا من نقاشی‌هایی بکشم. من که رفتنی هستم و اینها می‌ماند. من داستان‌هایی را می‌کشم که در ذهن‌ها باقی بماند. گاهی با نقاشی کردن تخلیه روحی می‌شوم یا اگر خدایی نکرده عزیزی را از دست می‌دهم، ترجیح می‌دهم در آن شرایط نقاشی بکشم. تنها راه فرار از فشار و غم در لحظه‌هایی برایم ترسیم نقاشی است.

جدای از خواب‌ها، داستان‌ها، قصه‌ها، افسانه‌ها و روایت‌ها نیز بخش دیگری از موضوعات کاری این هنرمند است. قصه‌هایی که همه ما را یاد مادر‌بزرگ‌ها و پدر‌بزرگ‌هایمان می‌اندازد. اما چطور ننه‌حسن این قصه را هنوز به یاد دارد: همه داستان‌ها را می‌دانم. داستان‌های قدیمی را شنیده‌ام. آنچه را که نمی‌دانم از پسرم می‌پرسم. در قدیم کنار کرسی برای بچه‌هایم داستان‌های قدیمی می‌خواندم. این نقاشی‌ها برگرفته از‌‌ همان داستان‌های قدیمی است. امروزه خورد و خوراک‌ها اصلا خوب نیست و ما برای نسلی هستیم که روغن حیوانی می‌خوردیم و به همین دلیل الان ذهنیت خوبی دارم که خواب‌ها در خاطرم می‌ماند و آنها را نقاشی می‌کنم. ما به سختی کار و کشاورزی می‌کردیم و غذای سالم می‌خوردیم، اما جوان‌های امروز توانایی کمی داشته و تغذیه مناسبی ندارند.

برای تماشای آثار این بانوی هنرمند می‌توانید تا 11 شهریور روزهای شنبه تا پنجشنبه (بجز دوشنبه‌ها) ساعت 11 تا 19 و جمعه‌ها ساعت 16 تا 20 به گالری شیرین واقع در خیابان کریمخان زند، خیابان سنایی، کوچه سیزدهم، پلاک 5 مراجعه کنید.

رنگ‌شناسی ننه‌حسن

ننه‌حسن به عنوان نقاشی خودآموخته، رنگ‌ها را بخوبی می‌شناسد. شاید پیشینه این موضوع به بیش از هفت دهه کار او با قالی بازمی‌گردد. او جدای از حس قوی رنگ‌شناسی، توانایی بالایی در کنار هم قرار دادن رنگ‌ها در نقاشی‌هایش دارد. کمپوزیسیون و ترکیب رنگ‌های او در تابلوها، خود گواه این مدعاست. او در نقاشی‌هایش با طراحی نقوشی شبیه نقش‌های قالی، حاشیه‌هایی تزئینی ایجاد کرده و دورتادور نقاشی‌ها را با این نقوش محصور می‌کند. هارمونی‌های رنگی او هم بی‌شباهت به رفتاری نیست که در رنگ‌بندی قالی‌ها می‌شود. از دیگر ویژگی‌های نقاشی‌های ننه‌حسن، استفاده از روایتگری، خاطرات، تاریخ اجتماعی، تصویرگری اعتقادات بومی و مذهبی و تخیلات و باورهای این زن روستایی است.

سجاد روشنی

فرهنگ و هنر