دردسرهای آلودگی آب‌های جاری

آب ضامن حیات است و برای توسعه کشاورزی و تولید غذا، انرژی، صنعت، اکوسیستم و حیات موجودات زنده و انسان ضروری است. مقدار و نوع آب برای حیات موجودات آبزی از اهمیت خاصی برخوردار است. برخی از آبزیان نمی‌توانند در آب‌های شیرین به مدت طولانی زندگی کنند و برخی از آبزیان آب‌های شیرین در دریاها دوام نمی‌آورند. از طرفی آب شور دریاها نه‌تنها برای نوشیدن مناسب نیست بلکه به دلیل خاصیت فرسایشی نمک، به درد ساخت و ساز هم نمی‌خورد. تمام این مقدمه به این منظور آورده شد که خطر آلودگی آب و توجه به این معضل گوشزد شود.

آب آلوده چیست؟

هر نوع تغییر در خواص بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی آب که برای موجودات زنده عواقب زیان‌آوری داشته باشد، آلودگی آب نامیده می‌شود. وقتی مواد شیمیایی که عمدتا به وسیله فعالیت‌های انسانی تولید شده به طور مستقیم یا غیرمستقیم وارد آب‌ می‌شود، آن را آلوده می‌کند و این آب آلوده اثرات بسیار منفی و مخربی روی زندگی موجودات زنده دارد.

خوشبختانه انسان به اهمیت آب پاکیزه پی برده است و سازمان‌ها و انجمن‌های بسیاری در زمینه آموزش، حفاظت و بهبود مسیر‌های آبی فعال شده و مردم را به حفظ آب پاکیزه تشویق می‌کنند.

آبها چگونه آلوده می‌شوند؟

از آنجا که آب از منابع متفاوتی جاری است، به روش‌های مختلف دچار آلودگی می‌شود.

1-‌ آلودگی به وسیله مواد مغذی: برخی از فاضلاب‌ها، کودها و هرزآب‌ها حاوی میزان بالایی مواد مغذی است. وقتی این مواد به رودخانه‌ها می‌ریزد، موجب رشد بی‌رویه جلبک‌ها و علف‌های هرز درون آب‌ها می‌شود ودر نتیجه آب غیرقابل شرب شده و حتی امکان تصفیه آن نیز از بین می‌رود. از طرفی وجود جمعیت بسیار زیاد جلبک‌ها تمام اکسیژن درون آب را مصرف می‌کند و در نتیجه موجودات زنده دیگر درون آب از کمبود اکسیژن می‌میرند.

آب‌های سطح زمین مانند رودخانه، دریاچه، تالاب و اقیانوس‌ به صورت طبیعی به وجود می‌آید و وقتی با مواد خطرناک ناشی از فعالیت‌های انسان تماس پیدا کند، این مواد با آنها مخلوط یا درون آنها حل و آب‌ها آلوده می‌شود.

2- تخلیه آب از اکسیژن: آب حاوی جانوران کوچک و میکروسکوپی هوازی و غیرهوازی است. وقتی ذرات تجزیه پذیر بسیاری وارد آب شود، رشد این موجودات میکروسکوپی به شدت افزایش می‌یابد و بخش اعظمی از اکسیژن مصرف می‌شود. زمانی که آب از اکسیژن کاملا تخلیه شود، موجودات هوازی نابود شده و موجودات غیرهوازی بیشتری رشد می‌کنند و در انتها این موجودات، سمومی چون آمونیاک و سولفید تولید می‌کنند.

زمانی که آفت‌کش‌ها و دیگر مواد شیمیایی به درون خاک ریخته می‌شود، این مواد به وسیله باران شسته شده و به آب‌های زیرزمینی می‌رسد و آنها را آلوده می‌کند. به همین دلیل، چاه‌های آب هنگام استفاده باید از نظر آلودگی بررسی شود.

3- میکروب:در بسیاری از جوامع دنیا، مردم با برداشت مستقیم آب از رودخانه یا نهرها، از آب تصفیه نشده می‌نوشند. گاهی اوقات آب‌ به طور طبیعی و به وسیله وجود میکروب‌هایی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و تک‌یاختگان آلوده می‌شود. این آلودگی، ماهیان و دیگر آبزیان را از بین برده و موجب بیماری افرادی که از آن آب‌ها می‌نوشند می‌شود.

4- مواد معلق: برخی از آلوده‌کننده‌ها، مانند اجسام، ذرات و مواد شیمیایی - که مواد ذره‌ای نام دارد - براحتی درون آب حل نمی‌شود و به صورت معلق باقی می‌ماند و باعث مرگ آبزیان می‌شود.

5- آلوده‌کننده‌های شیمیایی: مواد شیمیایی به کار رفته در فعالیت‌های کشاورزی و صنایع در انتها به درون آب‌ها ریخته و موجب آلودگی می‌شود. این مواد شیمیایی معمولا دربرگیرنده موادی است که جلوی رشد علف‌های هرز، حشرات و آفت‌های گیاهان را می‌گیرد. همچنین فلزات و حلال‌های موجود در مصارف صنعتی آب‌ها را آلوده می‌کند. این مواد سمی موجب کم شدن جمعیت آبزیان، عقیم‌شدن و ازبین رفتن آنها می‌شود.

6- نشت نفت: نشت نفت معمولا موجب آلودگی موضعی آب دریا می‌شود و گاه تا کیلومترها را دربرمی‌گیرد و حیات وحش را به خطر می‌اندازد. نفت موجب مرگ بسیاری از ماهی‌ها شده و با آلوده کردن پرهای پرندگان دریایی، توانایی پرواز را از آنها می‌گیرد.

7- فاضلاب و هرزآب: بسیاری از فعالیت‌های روزمره انسان‌ها مانند شست‌وشو، آشپزی، مصارف بهداشتی و ... نیاز به آب دارد. در کشورهای پیشرفته این آب‌ها که به فاضلاب می‌ریزد، تصفیه شده و اگرچه دیگر قابل شرب نخواهد شد اما بدون وجود آلوده کننده در آنها به رودخانه‌ها یا دریاها ریخته می‌شود. اما در برخی از کشورها به این موضوع توجهی نمی‌شود و فاضلاب بدون تصفیه وارد رودخانه‌ها و دریاها می‌شود. این آب‌ها محیط‌زیست را آلوده کرده و موجب ابتلای انسان به انواع بیماری‌های گوناگون می‌شود.

8- زباله‌ها: زباله‌ها از جمله کاغذ، پسمانده‌های غذا، پلاستیک، مواد زائد آلومینیومی و فلزی، هرروز در اثر فعالیت‌های انسان به وجود می‌آید. تجزیه این زباله‌ها بسته به نوع آن متفاوت اما زمانبر است. مثلا کاغذ 6 هفته و آلومینیوم 200 سال زمان برای تجزیه لازم دارد.متاسفانه در برخی از کشورها این زباله‌ها به دریا ریخته می‌شود و موجبات مرگ جانداران دریایی را فراهم می‌کند.

9- ذخیره‌های زیرزمینی: بسیاری از محصولات مایع مانند نفت خام، در زیر زمین و درون لوله‌های فلزی و فولادی ذخیره می‌شوند. برخی از سیستم‌های فاضلابی نیز درون لوله‌های کار شده داخل زمین جابه‌جا می‌شوند. لوله‌ها به مرور زمان فرسوده شده وشروع به نشت می‌کند و مواد درون آنها بتدریج به خاک نفوذ کرده و سرانجام وارد آب‌های نزدیک خود می‌شود.

10- آلودگی جوی: آلودگی هوا نیز موجب آلودگی آب‌ها می‌شود. وقتی هوا به دی‌اکسید سولفور و اکسید نیتروژن آلوده می‌شود، این مواد با ذرات آب موجود در هوا ترکیب شده و تشکیل نوعی ماده سمی می‌دهد. سپس این ماده به وسیله باران‌های اسیدی به زمین ریخته و وارد آب‌ها شده و آنها را آلوده می‌کند.

اثرات مخرب آلودگی آب

آلودگی آب برای انسان، حیوانات و حیات آبزیان بسیار مضر است و بسته به نوع آلودگی گاهی اوقات فاجعه بار است. بسیاری از آب‌های نزدیک نواحی شهری به دلیل ریخته شدن زباله‌ها و مواد شیمیایی خطرناک، قانونی یا غیرقانونی، توسط افراد عادی یا کارخانه‌دارها، مراکز بهداشتی و بازارها بشدت آلوده است. برخی از اثرات آلودگی آب در زیر آورده شده است:

الف: مرگ حیوانات آبزی و از بین رفتن زنجیره غذایی: ماهی‌ها و موجوداتی که حیات شان به آب وابسته است از بین می‌روند. در ضمن زنجیره غذایی نیز نابود می‌شود. حیوانات ریز از مواد سمی مانند سرب و کادمیم موجود در آب آلوده تغذیه کرده و سپس خود، خوراک ماهی‌ها و نرم تنان صدف دار می‌شوند و این زنجیره تا سطوح بالاتر پیش رفته و در انتها به انسان می‌رسد. انسان تحت تاثیر این فرآیند قرار گرفته و ممکن است بر اثر مصرف غذاهای دریایی مسموم و مبتلا به بیماری‌هایی مانند هپاتیت شود. در کشورهای بسیار فقیر وبا و بیماری‌های ناشی از آب‌های آلوده بسیار رواج دارد.

ب: هزینه اقتصادی گزاف: برای تمیز کردن آب از این آلودگی‌ها، دولت مجبور به صرف هزینه‌های گزافی است. از طرفی هم آلوده شدن ماهی‌ها، تقاضا برای ماهی را به دلیل نگرانی از مصرف، به حد چشمگیری پایین می‌آورد و صنعت ماهیگیری به خطر می‌افتد.

پیشگیری از آلوده شدن آب‌ها

تصمیمات فردی: هرگز به درون آب‌ها زباله نریزید. اگر سطل زباله‌ای در دسترس ندارید، زباله‌هایتان را با خود برده و درون سطل زباله‌ای که می‌بینید، بریزید. این موضوع شامل مکان‌هایی مانند ساحل دریا و رودخانه‌ها نیز می‌شود.

از مصرف بی‌رویه آب در شست‌و‌شوها پرهیز کنید و مصرف‌تان بهینه باشد.

مواد شیمیایی، نفت، رنگ و داروها را به درون سینک ظرفشویی یا دستشویی نریزید.

از شوینده‌هایی که به محیط‌زیست ضرر کمتری می‌رساند، استفاده کنید.

تصمیمات دولتی: دولت باید با وضع قوانین سخت آلوده‌سازی آب به وسیله صنایع، بیمارستان‌ها، مدارس و بازارها را به حداقل برساند. همچنین با سرمایه‌گذاری‌های مناسب بهترین راه‌حل برای کاهش آلودگی آب را بیابد و به مردم آموزش دهد.

منبع: enviropo

آمارهایی از آلودگی آب‌ها در دنیا

هر سال تقریبا 75000 لیتر مواد شوینده و 12000 کیلوگرم آشغال به رودها، دریاچه‌ها و سواحل شهر ساحلی نورث نیوزیلند به وسیله مردمی که خودروهایشان را در جاده می‌شویند، می‌ریزد.

در مدت یک هفته، یک کشتی کروز، 795900 لیتر فاضلاب، 3.8 میلیون لیتر آب کثیف ناشی از حمام، سینک‌ها، ماشین‌های ظرفشویی و لباسشویی تولید می‌کند و 149230 لیتر آب آلوده به روغن و بیش از 8128 کیلوگرم زباله خشک و سمی به درون آب می‌ریزد.

ساحل گوانابارو واقع در شهر ریو دو ژانیرو برزیل، از دیرباز چشم‌انداز خیره‌کننده‌ای داشته است. اما اکنون این منطقه بشدت آلوده شده است و ملوانان نیز با ریختن زباله به درون آب‌ها به این آلودگی دامن می‌زنند. از طرفی دولت هم فقط 34 درصد فاضلاب شهر را تصفیه می‌کند و بقیه، بدون تصفیه به درون این آب‌ها ریخته می‌شود.

40 درصد از رودخانه‌ها و 46 درصد از دریاچه‌های آمریکا چنان آلوده است که حیات آبزیان در آنجا به طور کل نابود شده است.

صنعت گردشگری آمریکا هرساله چیزی حدود یک میلیارد دلار برای بهبود وضع آب‌های آلوده و آماده سازی آنها برای فعالیت‌های ورزشی هزینه می‌کند.

آب‌های آلوده مشکل حدود نیمی از جمعیت جهان است و هرساله 250 میلیون نفر به بیماری‌های مربوط به آب آلوده مبتلا می‌شوند و تقریبا 5 تا 10 میلیون نفر می‌میرند.

70 درصد از آب شیرین به مصرف کشاورزی، 22 درصد صنعتی و 8 درصد به مصارف خانگی می‌رسد.

آوریل 2010،پس از انفجار سکوی نفتی تحت مسئولیت بریتانیا در خلیج مکزیک، علاوه بر کشته شدن 11 نفر از کارگران، یک لکه نفتی بزرگ از نشت چاه نفتی دریایی به وجود آمد. ابعاد این لکه 112 کیلومتر در 209 کیلومتر تخمین زده شد. این فاجعه به یکی از بزرگ‌ترین فاجعه زیست‌محیطی در تاریخ آمریکا تبدیل شد.

نادیا زکالوند / جام‌جم