اوضاع کتاب خوب شده است، اما خوب نسبی

همین موضوع باعث شد تا دقایقی پای صحبت‌های مجید جلیسه مدیرعامل خانه کتاب بنشینیم تا او برای ما از وضعیت کتاب و کتابخوانی در کشور به روایت اعداد و ارقام بگوید. او دانش‌آموخته حوزه علمیه اصفهان و قم در سطوح مقدمات، سطوح و خارج فقه است،‌ پژوهشگر و کتابشناس مرکز احیاء نسخ خطی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در قم و پژوهشگاه عالی تاریخ ایران در فرانسه بوده است و این روزها مسئولیت شاید بتوان گفت مهم‌ترین مرکز اجرایی و سیاستگذاری حوزه کتاب و نشر را در دست دارد.

خانه کتاب مرجع اصلی ارائه آمار نشر کتاب در کشور است. این آمار چه کاربردی دارد و خود شما آیا آنالیزی روی این آمار انجام می‌دهید؟

آمار یکی از مهم‌ترین ابزارهای تحلیل فعالیت‌های انجام شده در یک حوزه برای بررسی نتایج فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی برای ادامه فعالیت‌هاست. در حوزه کتاب نیز این نیاز به وفور وجود دارد. مدیران و برنامه‌ریزان فرهنگی ما برای تحلیل آنچه در حوزه کتاب گذشته و برنامه‌ریزی برای آنچه باید بگذرد نیازی مبرم به دریافت و تحلیل آمار دارند و حتی ناشران، کتابفروشان و نویسندگان نیز از این قاعده مستثنا نیستند.

خانه کتاب تنها مرکزی است که دقیق‌ترین آمار درخصوص چاپ و نشر کتاب را به صورت به روز ارائه می‌دهد و صد البته بخشی از این آمار، آمار تحلیلی است. این آمار به صورت ماهانه برای مدیران و برنامه‌ریزان فرهنگی ارسال می‌شود. از باب نمونه تمام مدیران کل استان‌ها ازجمله اصلی‌ترین مخاطبان ما در این خصوص هستند و هر ماه اطلاعات آمار نشر استان‌ها به تفکیک برای آنان ارسال می‌شود تا در روند فعالیت‌های نشر استان خود قرار گرفته و نقاط قوت و ضعف هر استان مورد رصد قرار بگیرد.

اکنون این آمار به صورت ماهانه در کتاب‌شناسی ماه نیز منتشر می‌شود و از باب نمونه هر ناشر نیز می‌تواند فعالیت‌های خود طی یک ماه را بررسی نماید و این‌که چه تعداد اثر در چه موضوعاتی منتشر کرده و در چه جایگاهی در میان دیگران ناشران قرار دارد.

چقدر مدیران فرهنگی از این آمار در سیاستگذاری‌های خود استفاده کرده‌اند؟

ببینید اساسا کار خانه کتاب تولید و ارائه این آمار است و این‌که چگونه و چه مقدار مورد استفاده قرار می‌گیرد توسط خانه کتاب رصد نمی‌شود، اما کم و بیش طبق اطلاعاتی که داریم در بسیاری از مواضع مانند تخصیص بودجه و امکانات از این قبیل آمار استفاده می‌شود و بسیاری از مدیران و برنامه‌ریزان فرهنگی از آمارهای خانه کتاب برای تحلیل‌های خود در حوزه نشر بهره می‌برند.

با بررسی آمار نشر در سال 93 در مقایسه با سال 92 به این نتیجه می‌رسیم که تعداد عناوین کتاب‌ها افزایش داشته، اما شمارگان کتاب کاهش یافته است. شما دلیل این امر را در چه موضوعاتی می‌بینید؟

نشر و اقتصاد رابطه مستقیم باهم دارند و تورم نتیجه مستقیمی بر روند نشر داشته و دارد شمارگان کل متوسط کتاب در سال 93، 3 درصد کاهش نسبت به سال قبل داشته که در حقیقت زیاد نیست و البته باتوجه به افزایش 10 درصدی تعداد کتاب به هیچ وجه ما نمی‌توانیم این کاهش را زیاد دیده یا اصلا ببینیم.

سال 93 به دلیل ثبات سیاسی و اقتصادی که وجود داشته ناشران بیشتر تمایل به چاپ و انتشار کتاب پیدا کردند و حتی کتاب‌هایی که طی سال‌های قبل در دستشان مانده و میل به انتشارش نداشتند را به دست چاپ سپردند، لذا تنوع موضوعی و عناوین خود را افزایش دادند و در مقابل تا حد کمی نیز تیراژ کاهش پیدا کرده که به هیچ وجه نسبت به تغییرات سال‌های قبل از 92 محسوس نمی‌باشد.

به‌طور کلی طبق آمار نشر در سال 93 روند رو به رشدی داشته است.

صریحا بفرمایید آیا خانه کتاب به‌عنوان ارائه دهنده رسمی آمار نشر در کشور، در مواقع بحران برای آمارسازی تحت فشار قرار می‌گیرد یا خیر؟

به هیچ وجه چنین چیزی در دوره ما وجود نداشته، اساسا آمارهای خانه کتاب طی سال 93 بسیار شفاف بوده و هیچ مسئول یا ارگانی از ما نخواسته که آمار را تغییر دهیم، شفافیت تا حدی است که در بسیاری از مواقع در طول سال خود ما مشکلات و خلأها را زودتر از آنچه مسئولان یا مردم بخواهند بدانند اطلاع‌رسانی می‌کردیم و مثلا در حوزه کودک چند بار در طول سال اعلام کردیم که در بخش ترجمه شاهد افزایش هستیم و این از نظر حرفه‌ای مفید نیست یا مسائلی از این دست که بارها اعلام شده است.

شما به‌عنوان مدیر خانه کتاب نه، بلکه به‌عنوان یک کارشناس حوزه نشر چه پیشنهادی برای افزایش شمارگان کتاب و همچنین افزایش سرانه مطالعه دارید؟

در ابتدای صحبتم عرض کردم، اساسا نشر یک مقوله کاملا مرتبط با اقتصاد است و اقتصاد نیز کاملا با سیاست عجین شده است. خوشبختانه با توجه به فعالیت‌های مثبت دولت در ایجاد آرامش اقتصادی و سیاسی سال 93 سالی خوب برای جامعه نشر ما بوده است البته این خوب یک خوب نسبی است یعنی در مقایسه با سال‌های قبل اما قطع به یقین جایگاه نشر ما این نیست و هنوز تا رسیدن به جایگاه مطلوب فاصله زیادی وجود دارد. امسال با توجه به شعار رهبری و اراده ملت و دولت برای همدلی و همزبانی این امیدواری وجود دارد که شکوفایی اقتصادی بیشتری نسبت به سال 93 وجود داشته باشد و همین روند در توسعه فعالیت‌های نشر قطعا تاثیر خواهد گذاشت.

اما از مهم‌ترین راهکارها برای افزایش شمارگان تشویق مردم و ترویج مطالعه و کتابخوانی است که این نیاز به اراده جدی مدیران فرهنگی ما دارد. صدا و سیما، وزارت آموزش عالی، وزارت آموزش و پرورش و از همه مهم‌تر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید بسیار بیشتر از قبل به ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی بپردازند و در کنار آن ویترین کتاب توسعه پیدا کند امروزه اگر مطالعه نمایید تعداد کتابفروشی‌های ما و همچنین فضای ارائه کتاب ما نسبت به وسعت جغرافیایی و جمعیتی شهرها بسیار ناچیز است و این از جمله عواملی است که خود در دسترس قرار دادن کتاب تاثیر دارد. وقتی فرهنگ مطالعه باشد، مشکلات اقتصادی نباشد و کتاب در دسترس قرار گیرد صد البته خود مردم مضایقه نخواهند کرد و همین امر شمارگان و دفعات چاپ و نشر کتاب را توسعه خواهد داد. من پیش‌تر هم گفته‌ام امروزه آموزش و پرورش ما نقش پررنگی در توسعه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی ندارد و اگر ما به فرزندانمان یاد دهیم که کتاب چه جایگاه مهمی در زندگی‌شان دارد نسلی کتابخوان خواهیم داشت و متاسفانه در حال حاضر کتاب و کتابخانه جایگاه پررنگ و مطلوبی در آموزش و پرورش ما ندارد و من امیدوارم در دولت تدبیر و امید نگاه خاصی به مقوله کتاب در مدارس حاکم شود.