آلبومی ملودی محور

خالق اثر موسیقی ایرانی تنها از راه تجارب اندوخته شده خود، با خلق یک نغمه یا نغمات (که در واقع نیمی از آفرینش در موسیقی ایرانی است) دانش و آگاهی‌های علمی و تجربی خود را به گوش مخاطب خود می‌رساند که این مهم تنها در رابطه با خلق یک نغمه (ملودی) خود مستلزم دستیابی همه‌جانبه خالق اثر به ویژگی‌ها، چگونگی خلق آثار موسیقایی ایرانی از دید افقی، یعنی همان علم ساختار در موسیقی ایران است.

موسیقی ایرانی هم اصلا دارای ساختاری درونی و فکری است و از این حیث تجریدی است. در آثار ارائه شده در موسیقی ایران که بیشتر بر ساختار عرفانی و روایتگری و کلاسیک (وابسته به علم عروض) بود کمتر شاهد اجرایی بر حسب تجربه بودیم که می‌توان گفت تا چیزی حادث نشده باشد عمل تامل و اندیشیدن بر آن مقدور نیست. در این میان می‌توان به کار تازه منتشر شده‌ای به نام «دستاس» اشاره کرد.

دستاس کاری از گروه موسیقی راه با طرحی از پیام جهانمانی است؛ هنرمندی که سال گذشته در فرهنگسرای نیاوران به اجرای موسیقی پرداخت. دستاس متشکل از ترکیب دو واژه «دست» و «آس» است که همان آسیاب قدیمی است که از دو سنگ رو هم تشکیل شده است که حول یک محور می‌چرخد و به گفته جهانمانی ملودی‌های این اجرا مانند دانه‌های گندم کاملا خرد شده و در هم تنیده‌اند چنین نامی را انتخاب کرده است.

دستاس یک سه نوازی (تریو) تار است که بافت این موسیقی همانند سه نوازی موسیقی غربی نیست که هارمونیک باشد و آنچه این تریو را کاملا متمایز می‌سازد کاملا کنترپوانیک (هر یک از نت‌هایی که با هم نواخته می‌شوند دارای ریتم و تم مستقل از هم هستند) و ملودی محور بودن آن است. به شکلی که ملودی‌ها بین نوازندگان اثر در حال چرخش است به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌شوند و باید گفت اساس موسیقی این گروه نوعی از موسیقی اکسپریمنتال است و کاملا بر پایه آزمون و خطا شکل گرفته که موسیقی تجربی است.

جهانمانی سرچشمه و سرآغاز شکل‌گیری این آلبوم را کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی خود و همدوره‌های خود می‌داند که نوعی فضای بداهه به وجود آورده است با این توضیح که چارچوب کار مشخص است که در جاهای مختلف تغییر می‌کند و نوازنده در همان چارچوب به نوازندگی می‌پردازد.

این سه نوازی تار بر اساس ایده‌ای از جهانمانی به همراه کیارش روزبهانی و امیرحسین نجفی به انجام رسیده است و باز به گفته خالق اثر «این طرح در عین بداهه بودن اما پردازش‌هایی همسو و دیدگاه‌ها و استنتاج‌های موسیقایی یکسان دارد که این همسو نگری‌ها حاصل همنشینی و مراوده‌هایی طولانی‌مدت ما بین بنده و این دوستان هنرمند بوده است. مصاحبت‌ها و تبادل نظراتی که طی برگزاری دوره‌های آموزشی و پرداختن به بداهه‌نوازی (چه آموزش بداهه‌نوازی و چه تدریس آن) در این کلاس‌ها صورت می‌گرفته و به نظر بنده بدون این اتفاقات، رسیدن به دیدگاه‌های اجرایی مشابه و قرابت‌های پردازشی در موسیقی به سختی اتفاق می‌افتاد و شاید امکان‌پذیر هم نمی‌بود. ضمن این‌که این آلبوم بر اساس توانایی‌های فردی هر کدام از نوازندگان و چیدمان این توانایی‌ها متبلور شده، شکل گرفته و به اجرا در آمده است.»

دستاس شامل قطعاتی به نام کلاته (در سه بخش)، گردون و فلک است که همه این قطعات اجرا شده بر پایه موسیقی ایرانی و بیشتر در پرده‌های شور، دشتی، ماهور و اصفهان است و در بعضی از قطعات نیز گوشه‌ای از همان فضای دستگاهی در میان مضراب‌های چرخیده شده بین اعضا اجرا می‌شود بیشتر به چشم می‌آید. برخی مواقع در اجرای این قطعات می‌توان صدای ضرب بر پوست تار را احساس کرد که جهانمانی و همراهانش از پوست، خرک و کاسه‌ساز برای ایجاد حس ساز کوبه‌ای بهره جسته که شاید در اجراهای دیگر کمتر شاهد این نوع حرکت باشیم. همچنین شیرین‌نوازی گاه‌گاه در میان قطعات در اوج گردش ملودی گوش مخاطب را نوازش می‌دهد که این مهم را می‌توان حاصل در «آن» بودن هنرمند برای خلق اثرش دانست.

جهانمانی با اجرای این کار و کارهای پیشین خود بیشتر به دنبال فضایی مختص به نوازندگی خود بوده که مخاطب خاص خود را دارد و همین کار را در قالب کنسرتی در جشنواره (سی امین) موسیقی فجر امسال نیز در فرهنگسرای ارسباران روی صحنه برد.

حمید فرید ‌/‌ جام‌جم