بی‌میلی مراکز ترک به درمان معتادان شیشه‌ای

این دلایل ترس از مصرف شیشه را در کشور ریخته. مصرف‌کنندگان این ماده محرک به گمان لذت سرشار و بعد هم ترک آسان و بی‌دردسر، بی‌نگرانی شیشه مصرف می‌کنند و هر بار مقدار مصرف را بیشتر می‌کنند چون به غلط شنیده‌اند که ترک شیشه دو سه روز بیشتر طول نمی‌کشد.

اما این اطلاعات اشتباه، حالا خیلی‌ها را به دردسر انداخته. پیگیری‌های ما نشان می‌دهد بسیاری از درمانگران اعتیاد حاضر به پذیرش معتادان شیشه‌ای در مراکز ترک اعتیاد نیستند و به درمان این افراد نه می‌گویند.

این بی میلی به علت دشواری‌های درمان معتادان به شیشه است به این دلیل که ماده محرک شیشه گرچه در ماه‌های اول مصرف، توانی نامحدود شبیه سوپرمن‌ به مصرف‌کننده می‌دهد، اما باد این سوپرمن پوشالی زود می‌خوابد و آن وقت است که عوارض شیشه در شدیدترین حالت خود را نشان می‌دهد.

هولناک‌ترین اثری که شیشه بر بدن می‌گذارد در ناحیه مغز است، در نقطه‌ای که قدرت تشخیص خوب از بد و تفکر منطقی را به آدم‌ها می‌دهد.

در معتادان شیشه‌ای این مرکز بشدت تخریب می‌شود، به همین علت قانع کردن این افراد برای درمان، کار بسیار دشواری است و نگه‌داشتن آنها در فرآیند درمان، کاری دشوارتر.

زمانبر بودن درمان معتادان به شیشه نیز یکی دیگر از این دشواری‌هاست. درمان اعتیاد به شیشه، دارو ندارد و داروهایی که به بیماران در حال ترک داده می‌شود نیز اغلب داروهای اعصاب و آرامبخش برای کنترل اضطراب، افسردگی و توهم است بنابراین برای درمان این معتادان فقط یک الگو به نام ماتریکس وجود دارد که مبتنی بر روان درمانی است و چون درمان روان مخدوش معتادان شیشه‌ای کاری سخت،‌ طولانی مدت و هزینه بر است، بسیاری از درمانگران اعتیاد در کشورعطای این درمان را به لقایش بخشیده‌اند.

نتیجه این وضع این شده که معتادان به شیشه اگر قصد ترک کنند و یا با فشار خانواده مجبور به ترک شوند، ممکن است با در بسته مراکز ترک اعتیاد روبه رو شوند، یا اگر در مراکز پذیرش شوند به علت کمبود نیروی متخصص و مسلط به اجرای ماتریکس، به نتیجه مطلوب نرسند و درمان را رها کنند. به این مشکل باید آگاهی اندک خانواده‌ها و همراهی ضعیف آنها با فرآیند درمان را نیز اضافه کرد که همه با هم سبب شده تا آمار مصرف‌کنندگان شیشه روز به روز بیشتر شوند و در عوض، میل به درمان آنها روز به روز کاهش یابد.

جای خالی پروتکل درمانی

گرچه شانس درمان پایدار معتادان به هر نوع ماده اعتیادآور و حذف قطعی وسوسه مصرف در آنها، زیاد بالا نیست، اما درمان معتادان نمی‌تواند بر زمین بماند، بخصوص در مورد معتادان به شیشه که جمعیتی قابل توجه و رو به رشد دارند.

قائم‌مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر در آخرین نشست خبری خود با خبرنگاران که در ماه آذر برگزار شد، اعلام کرد که 26 درصد معتادان کشور شیشه مصرف می‌کنند که این آمار البته بر اساس سرشماری سه سال قبل بود و اکنون این رقم حتما بالاتر است اما اگر حتی این آمار 26 درصدی را ملاک قرار دهیم، حقیقت جامعه ایران است که از هر چهار معتاد یک نفرشان شیشه مصرف می‌کنند که البته این غیر از معتادان به مواد مخدر دیگر است که به مجموعه‌ای از چند ماده اعتیادآور معتادند.

اینها یعنی درمان اعتیاد به شیشه به یک برنامه مدون و عملی نیاز دارد تا درمانگران دقیقا بدانند برای بازگرداندن فرد شیشه‌ای به زندگی سالم و تغییر سبک زندگی او باید چه کار کنند. اما با وجود این نیاز، هنوز در کشور پروتکلی برای درمان معتادان شیشه‌ای وجود ندارد و این دغدغه ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز هست. درمانگران و کارشناسان درمان اعتیاد هم به این جای خالی پروتکل درمانی نقد دارند و خواستار تدوین آن هستند.

به گزارش ایرنا، علیرضا جزینی، قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر در آخرین نشست خبری خود اعلام کرده بود: مصرف توامان موادمخدر یکی از معضلات جدی است، اما افرادی که اعتیاد دارند، باید بدانند که شیشه پروتکل درمانی ندارد و این یکی از خطرات بالقوه است، بر این اساس در راستای پیشگیری از این موضوع باید اقدامات جدی‌تری صورت بگیرد.

منصوره کوهی‌کار، روان درمان اعتیاد از جمله این افراد است که چند سال پیش به همراه جمعی از استادان حوزه اعتیاد پروتکلی برای درمان شیشه نوشته که در آن نقشه راه درمان شیشه با همه جزئیات، حتی هزینه‌های آن و ویژگی‌های مکانی که باید این درمان در آن انجام شود، قید شده بود. اما او می‌گوید بعد از گذشت دو سال از تحویل این پروتکل پیشنهادی به مسئولان از سرانجام آن خبری در دست نیست.

او با این حال وجود چنین پروتکلی را ضروری می‌داند تا همه درمانگران کشور طبق یک نسخه واحد به درمان معتادان شیشه‌ای بپردازند، نه این که هر مرکزی به خواست خود روش‌های درمانی را دست کاری کند و از بخشی از خدمات بکاهد.

شهرام سیف‌الدینی، درمانگر اعتیاد هم خواستار تدوین پروتکل است و معتقد است درمان اعتیاد به شیشه فعلا زمینگیر است. او علت را در سختی درمان این معتادان و هزینه‌های زیاد آن می‌داند که دست‌کم برای 36 جلسه روان‌درمانی به بیش از 1.5 میلیون تومان می‌رسد. از نگاه او مجموعه این عوامل سبب شده تا بسیاری از درمانگران اعتیاد خود را در وادی درمان شیشه وارد نکنند و خود را با معتادان به این ماده محرک درنیندازند.

مرتضی خوش‌گفتار، یکی دیگر از درمانگران اعتیاد نیز همین را می‌گوید و تائید می‌کند که درمان شیشه به علت سخت بودن و نبود پروتکل جامع برای آن از فهرست کاری بسیاری از مراکز ترک اعتیاد خارج شده است.

او البته نبود نیروهای متخصص برای درمان به روش ماتریکس را نیز در این پدیده دخیل می‌داند و می‌گوید چون هم مردم تصور می‌کنند که ترک شیشه کار آسانی است و هم درمانگران نابلد گمان می‌کنند که با 40 جلسه روان درمانی همه چیز حل می‌شود، بازگشت به اعتیاد شیشه امری رایج است. این درمانگر، علت را در این می‌داند که وسوسه مصرف شیشه همیشه چند هفته بعد از آخرین مصرف آغاز می‌شود، یعنی در روزهایی که هم معتاد و هم خانواده‌اش تصور کرده‌اند که او پاک شده است.

پس کاهش تمایل گروهی از درمانگران اعتیاد نسبت به پذیرش معتادان شیشه‌ای را می‌شود در چند موضوع خلاصه کرد. اول نبود پروتکل درمانی برای شیشه و دوم وجود مدل ماتریکس که اجرای آن دشوار است و حتی به گفته مرتضی خوش‌گفتار اگر همه عوامل برای پیاده شدن این روش مهیا نیز باشد (مثل همکاری فرد معتاد و همراهی صمیمانه خانواده او در فرآیند درمان) شانس موفقیت آن تا 30 درصد است.

به این دو موضوع باید کمبود نیروی متخصص را نیز اضافه کرد که به گفته منصوره کوهی‌کار، این کمبود بشدت احساس می‌شود و بسیاری از کسانی که در درمان به روش ماتریکس فعالیت می‌کنند، تسلط کافی و صبر لازم را ندارند. پس تا این مشکلات هست تعجبی نیست که درمان اعتیاد به شیشه این روزها با چالش جدی روبه رو شده است.

ماتریکس خوب اجرا نمی‌شود

ماتریکس، معروف‌ترین روش درمانی غیردارویی برای حذف وابستگی به مصرف شیشه در جهان است، یک مدل آمریکایی که در سراسر دنیا ملاک درمان اعتیاد به مواد محرک است. پس کشور ما نیز چاره‌ای جز بهره‌گیری از این مدل مبتنی بر روان‌درمانی ندارد و اگر قرارباشد پروتکلی برای درمان شیشه نیز نوشته شود، پایه آن باید اصول ماتریکسی باشد.

در الگوی ماتریکس مبنا بر تغییر نگرش فرد معتاد و عوض کردن سبک زندگی اوست، در واقع باید عادت‌های رفتاری او تغییر کند تا دیگر به سمت این ماده اعتیادآور گرایش نداشته باشد و با آموختن مهارت‌های زندگی سالم، دغدغه‌های روحی‌اش را اصلاح کند.

ماتریکس مدل‌های مختلفی نیز دارد که به شکل فردی یا گروهی انجام می‌شود و نقش خانواده در پیشبرد برنامه‌های اصلاحی، قطعی است. اما بررسی‌ها ما نشان می‌دهد ماتریکسی که در برخی از مراکز درمان اعتیاد اجرا می‌شود با ماتریکس واقعی فاصله دارد یا به دلیل تمایل اندک معتادان، امکان اجرای ماتریکس گروهی (روان‌درمانی گروهی) ضعیف است. این را منصوره کوهی‌کار به ما می‌گوید و توضیح می‌دهد که ماتریکس گروهی نتیجه بهتری دارد، اما چون لازمه اجرای این روش، ثبت‌نام حداقل سه نفر است تا پیدا کردن نفر سوم، ممکن است دو نفر قبلی انصراف دهند. در واقع نگه‌داشتن معتادان شیشه‌ای در مراکز ترک با دشواری‌هایی همراه است و بناچار ماتریکس فردی اجرا می‌شود که تاثیرش کمتر از شیوه گروهی است.

اما در کنار این مشکل، سعید کفراشی، کارشناس ماتریکس به ما می‌گوید، ماتریکسی که در ایران اجرا می‌شود با ماتریکس واقعی تفاوت‌های زیادی دارد، به طوری که می‌شود گفت ماتریکس ایرانی اصلا ماتریکس نیست. او توضیح می‌دهد که در ایران 36 جلسه روان درمانی برای فرد معتاد به شیشه انجام می‌شود و بعد به گمان درمان کامل، همه چیز تمام می‌شود در حالی که درست در همین زمان است که بیمار به درمان نیاز دارد ولی سیستم درمانی او را رها می‌کند. شاید به همین دلیل است که شهرام سیف‌الدینی، کارشناس درمان اعتیاد به ما گفت برای درمان شیشه باید مراکز بازتوانی تاسیس شود تا بیماران طولانی مدت در آن اقامت داشته باشند.

اما مشکل دیگری که از نگاه سعید کفراشی، اجرای ماتریکس را دچار مشکل کرده، این است در اغلب مراکز ترک اعتیاد در جلسات روان درمانی از معتاد بهبودیافته استفاده نمی‌کنند تا او تجربیات خود را در اختیار بیماران در حال ترک قرار دهد. به گفته او که در بحث آموزش خانواده و حمایت اجتماعی نیز در کشور ضعیف عمل می‌شود که مجموع این نقص‌ها درمان اعتیاد به شیشه را زمینگیر کرده است.

با این حال این کارشناس ماتریکس معتقد است اگر پروتکل درمانی برای شیشه نوشته شود امید به اصلاح وضع موجود، وجود دارد؛ البته به گفته او، پروتکلی واقعی و قابل اجرا، نه آرمانگرا و نشدنی که از سوی کسانی نیز نوشته شده باشد که سال‌ها در حوزه درمان اعتیاد کار کرده‌اند و چم و خم کار را بلدند، نه کسانی که از دور فقط اسم شیشه و اعتیاد به آن را شنیده‌اند.

منصوره کوهی‌کار، روان درمان اعتیاد هم برای پایان دادن به بی‌میلی مراکز ترک اعتیاد به درمان معتادان شیشه‌ای یک پیشنهاد دارد و آن تاسیس مراکز ویژه ترک شیشه است که در آن یک تیم درمانی متخصص تمرکز خود را فقط بر درمان اعتیاد به محرک‌ها بگذارند.

می‌شود درباره این پیشنهادها فکر کرد؛ روند رو به رشد گرایش به شیشه و درمان نشدن مصرف‌کنندگان واقعا نگران‌کننده است.

مریم خباز - گروه جامعه