روایت مصور 80 کیلومتر عاشقی

گاهی تصاویری از این شور و شعف حاضران در بزرگ‌ترین اجتماع شیعیان منتشر می‌شود که گویاتر از هزاران کلام خواهد بود. تصاویر ناگفته‌هایی است از روایتی عاشقانه که تنها با دل می‌توان آن را دید و شنید.

«پیاده آمده‌ام» از آن‌جمله کتاب‌هایی است که سعی دارد روایتی مصور از شور حسینی و نمایش عظمت حضور مشتاقان اباعبدالله‌الحسین در روزهای اربعین باشد. روایتی که مهیا کردن آن برای نقل آنچه در این روزها اتفاق می‌افتد بیش از شش سال زمان برده و نمایی هر چند کوچک از پیاده‌روی اربعین سال‌های 87 تا 92 را به تصویر کشیده است.

سید احسان باقری در دیباچه این کتاب آورده است: «توصیف زیارت اربعین محال است؛ نه با زبان، نه با عکس، نه با فیلم و نه با هیچ چیز دیگر. حضور در این رود متلاطم تا رسیدن به دریای کربلا سفری است که تا تجربه نکنی، دریافتی از آن نخواهی داشت و البته هر سفر با سفر قبل متفاوت است. دوربین در این سفر مبهوت است و بدرستی وظیفه‌اش را انجام نمی‌دهد. با علم به این حقیقت، حداقل زکات توفیق این سفر را برای خود، آوردن سوغات چند قطعه عکس و روایتگری سفر نورانی زیارت اربعین می‌دانستم.»

باقری که این روزها مدیریت خانه عکاسان ایران را نیز به عهده دارد درخصوص چگونگی شروع عکاسی در روزهای اربعین می‌گوید: «به واسطه فعالیت‌های فرهنگی که داشتم با کاروان‌های زائران عتبات عالیات همراه می‌شدم. احساس می‌کردم هر کس که در این فضا پا می‌گذارد وارد عرصه‌ای می‌شود که شاهد همبستگی و یکرنگی است. شاهد آن بودم که هر کس آنچه از دستش برمی‌آمد، انجام می‌داد تا گوشه‌ای از خدمات رسانی به زائران مرتفع شود. در این سفر، همه با هم همراه هستند. در آشپزی، پذیرایی، تمیزکاری و... من نیز به عنوان عکاس باید زکات سفرم را می‌دادم و زکات من به تصویر کشیدن حال و هوای این سفر و به اشتراک گذاشتن آن با دیگران بود.»

سوغاتی معنوی

این‌گونه بود که باقری، دوربین به دست گرفت و با سعی در به تصویر کشیدن ابعاد مختلف این مراسم، کتاب پیاده آمده‌ام را منتشر کرد، اما با وجود این او معتقد است: «هرچند هزاران عکس از این سفر گرفته‌ام، اما واقعیت آن است که عکس و هیچ اتفاق دیگری نمی‌تواند به اندازه حضور در این سفر حال و هوای این مراسم را انتقال دهد. حال و هوای این روزها تنها با تجربه قابل توصیف است و در هیچ قابی نمی‌گنجد.»

او ادامه می‌دهد: «تلاش خود را کردم تا آنچه را تجربه کرده بودم با دیگران به اشتراک بگذارم. هرچند احساس می‌کنم خیلی در این زمینه موفق نبوده‌ام و پیشنهاد می‌کنم همه به این سفر بروند و حس متفاوت بودن این سفر با سایر سفرها را درک کنند.»

باقری با تاکید بر آن که در ابتدای امر با آغاز عکاسی از زائران به فکر انتشار یک کتاب نبوده است، می‌گوید: «با ادامه یافتن عکاسی در سال‌های متمادی و افزوده شدن سوژه‌ها و تکمیل برخی بخش‌ها، تعداد عکس‌ها به اندازه‌ای شد که بتواند محتوای یک کتاب را تامین کند. این‌گونه بود که به فکر انتشار آنها در قالب یک کتاب افتادم.»

شاید به جرات بتوان از کتاب «پیاده آمده‌ام» به عنوان سوغاتی معنوی نام برد که عکاس از سفر کربلا برای عاشقانی آورده که تاکنون نتوانسته‌اند در این مراسم حضور یابند؛ سوغاتی از جنس عشق و نور که در قاب تصویر جا گرفته تا زاویه‌ای هرچند کوچک از نمایشی بزرگ را به تصویر کشد.

با وجود آن که تاکنون نمونه اینچنینی از راهپیمایی شیعیان در اربعین منتشر نشده، انتشار این کتاب می‌تواند آغازگر راهی برای شروع مطالعات درخصوص اتفاقاتی باشد که در این راه رقم می‌خورد. باقری، فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد روان‌شناسی‌که برای اولین‌بار در ایران پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود را با موضوع «بررسی اثربخشی عکس درمانی (phototherapy) برای افزایش خودپنداره‌ دانشجویان» ارائه کرده است، درباره آثار هنری و تاثیرات روانی آنها می‌گوید: ‌«‌ آثار هنری اثر درمانی و روانی دارد و می‌تواند هم به بهتر شدن احساس و روحیات انسان‌ها کمک کند و هم چیزهایی را از درون هنرمند به بیرون انتقال دهد. در واقع به چندوجه می‌توان آثار درمانی و روانشناختی عکس‌ها را بررسی کرد. وقتی خود هنرمند عکسی را خلق می‌کند بسیاری از درونیات خود را در آن عکس می‌تواند به نمایش و تحلیل بگذارد. ارتباط با عکس به عنوان یک مدیوم هنری می‌تواند تاثیر خوب و مثبت روحی بر افراد گذاشته و در آنها تخلیه هیجانی ایجاد کند. عکس، هم ابزاری است که می‌تواند از درون هنرمند سخن بگوید و هم می‌تواند ابزاری باشد برای این‌که دیگران از آن به عنوان یک ابزار فرافکن استفاده کنند.»

زمان ورق زدن کتابی که حدود 300 عکس را در خود جای داده، گاه کودکی را می‌بینی که بی‌ریا به سوی دریای عاشقان رهسپار شده و گاه به دستان پینه‌بسته‌ای می‌رسی که رو به آسمان بلند شده تا در دریای رحمت حق غرق شود.

عکاس این روایت معتقد است: «این اتفاق را با هیچ‌یک از اتفاقات دنیا نمی‌توان مقایسه کرد. در واقع تنها جایی است که مقصد همه مشترک است و همه عنوان‌ها و تعلقات رنگ می‌بازد و همه به سوی یک هدف مشترک حرکت می‌کنند. به دلیل اهمیتی که آن هدف دارد همه با یکدیگر مهربان هستند و به یکدیگر کمک می‌کنند. همه یک عنوان دارند و آن زائر امام حسین(ع) است.»

زائران امام حسین(ع) اعم از ایرانی و اروپایی، عرب و آسیایی همه افرادی که برای زیارت عتبات عالیات راهی مرقد امام حسین(ع) شده‌اند سوژه‌های عکس‌ها را در بر می‌گیرند. هر سال موضوعات جدیدی برای عکاسی به ذهن عکاس می‌رسد و در زمره سوژه‌ها قرار می‌گیرد. در این میان تلاش بر آن بوده تا حال و هوای معنوی زائران بر هم نخورد و لنز تله به داد عکاس رسیده است. آیین‌ها و رسوم مختلف نیز مورد توجه عکاس بوده و نگاه فرهنگی او در عکس‌ها مشهود است.

باقری درخصوص فصل‌های مختلف کتاب پیاده آمده‌ام می‌گوید: «این کتاب در بخش‌ها و فصل‌های مختلف به صورت موضوعی دسته‌بندی شده و از پذیرایی زائران گرفته تا ارتباط معنوی زائران را شامل می‌شود که در قاب‌های کوچک و بزرگ به تصویر کشیده شده است. عکس‌ها از چند صد کیلومتری کربلا آغاز و با پیش رفتن در صفحات بعد به کربلا می‌رسد. این طی مسیر در تمام بخش‌ها مشهود است و مخاطب دائم در بخش‌های مختلف مسیری چند صد کیلومتری را به سوی کربلا طی می‌کند.»

در بین این عکس‌ها، پرتره زائران جذاب‌ترین عکس‌ها را برای عکاس دربر می‌گیرد. به نظر او برخی عکس‌ها بهتر حال و هوای اربعین و زیارت را نشان می‌دهد و مخاطب بیشتر با آنها ارتباط برقرار می‌کند. از آن جمله می‌توان به عکس‌هایی اشاره کرد که‌ اواخر کتاب قرار داده شده‌ است و زائران اربعین را جلوی دوربین نشان می‌دهد که در پس‌زمینه و پشت سر آنها تصویری محو و کمرنگ از پیاده‌روی اربعین نشان داده شده است؛ تصاویری از ایمانی که در این سفر نهفته است.

لبیک یا حسین(ع)

ایمان، یعنی سیل خروشان جمعیتی که پهنه‌ای به وسعت بیش از 80 کیلومتر را تسخیر کرده‌اند و با گام‌های استوار خود مشق عشق و محبت می‌کنند. و تو زمانی که خود را در میان این سیل جمعیت رها شده می‌بینی و از هر گوشه فریاد «لبیک یا حسین» را می‌شنوی، احساس می‌کنی‌ دیگر حسین(ع) تنها نخواهد ماند و زیر لب زمزمه می‌کنی: «العجل یا منتقم».

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی خاموشی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی نیز در مراسم رونمایی از این کتاب گفته است: «خوب است انتشارات سوره مهر در کتاب پیاده آمده‌ام تنها عکس‌های اربعین حسینی و پیاده‌روی این روز را کار کرده است. این عکس‌ها برای ما حکایت‌های ساکت از اربعین حسینی دارد. البته مستندهای زیادی از اربعین حسینی ساخته‌ایم که هنوز خبر آنها را منتشر نکرده‌ایم.»

در واقع می‌توان گفت‌ مهم‌ترین ویژگی پیاده‌روی اربعین حسینی این است که تمام اتفاقات در سفر رخ می‌دهد و وقتی زائران به کربلا و حرم امام حسین(ع) می‌رسند سفر به پایان رسیده است. کسانی که هنوز به این سفر نرفته‌اند، برایشان مهم است که چند روز می‌خواهند در کربلا بمانند؛ در حالی که تمام اتفاقات در مسیر رخ می‌دهد. مسیری که راهپیمایان قطره‌ای از دریای بیکران عشق را تشکیل می‌دهند.

البته باقری در گفت‌وگو با رسانه‌ها از ثبت پانورامایی تصویری 80 کیلومتری از پیاده‌روی عظیم نجف اشرف تا کربلا را برای اولین بار در دنیا خبر داده است؛ طرحی که وی از آن به عنوان فعالیتی رسانه‌ای در جهت نشان دادن عظمت پیاده‌روی اربعین حسینی یاد می‌کند.

معصومه دیودار / جام‌جم