پرورش سیاسی مناسب برای دانش‌آموزان

معمولا صاحبنظران در حوزه علوم تربیتی، آسیب‌های تربیتی پیش روی نوجوانان را محصول ناآگاهی می‌دانند. فقدان درک درست وقایع پیرامونی باعث می‌شود دانش‌آموزان در دام برخی شبهات، انحرافات و آسیب‌ها گرفتار شوند و اگر نظام آموزشی و خانواده‌ها فکری به‌حال این مشکلات نکنند، آینده چندان روبه‌راه نخواهد بود. یکی از این آسیب‌ها که کمتر توجهی به آن می‌شود و با این حال ممکن است آینده فکری و رفتاری نوجوانان را تحت‌تاثیر قرار دهد، فقدان آگاهی سیاسی و اثرپذیری از تبلیغات بیرونی است.

کودک و نوجوانی که امروز وارد مدرسه می‌شود، برخلاف نسل پیش از خود در معرض انبوهی از پیام‌های سیاسی قرار دارد. این پیام‌های سیاسی معمولا دسته‌بندی خاصی ندارد و برخلاف مفاهیم موجود در برخی حوزه‌های دیگر، بدون طبقه‌بندی روشن به مخاطب عرضه شده و همین امر گاهی دردسرساز می‌شود.

در فضای رسانه‌ای داخل کشور نیز هر ازگاهی این مساله مطرح می‌شود که خبرها و تحلیل‌های سیاسی باید دارای طبقه‌بندی باشد - نه از نظر میزان محرمانه بودن، بلکه به‌لحاظ درک بهتر متناسب با مقتضیات سنی ـ با وجود این اکنون شاهد آن هستیم که کودکان و نوجوانان بدون محدودیت می‌توانند به خبرها و تحلیل‌های روز دسترسی داشته باشند و همین امر می‌تواند مخاطب کودک و نوجوان خبرهای سیاسی را با پرسش‌هایی روبه‌رو کند که برای پاسخ به آن دارای زیرساخت‌های فکری مناسب نیست.

باوجود این‌که انتظار می‌رود خانواده‌ها با درک حساسیت‌های موجود در زمینه باورهای سیاسی نوجوانان، دسترسی آنها به خبرهای روز را مدیریت کرده و تنها به علاقه یا بی‌علاقگی کودک به اخبار روز سیاسی بسنده نکرده و او را از نظر فکری برای درک وقایع پیرامونی آماده کنند، اما ورای خانواده، نظام آموزشی نیز در این راستا نقش مهمی برعهده دارد. این درحالی است که برخی صاحبنظران نگرانند نظام آموزشی نتوانسته باشد همپای رشد ابزارهای ارتباطی و گسترش راه‌های خبررسانی، نسل جدید را برای فهم بهتر خبرها تربیت کند.

اکنون آموزش سیاسی دانش‌آموزان در مقاطع مختلف به ارائه برخی اطلاعات کلی درباره ساختار حاکمیت سیاسی کشور محدود شده و در حوزه تاریخ نیز گریزی به رویدادهای گذشته بدون اشاره مستقیم به برخی شبهاتی که امروزه مطرح می‌شود، زده می‌شود. همپای آن، ویژه‌برنامه‌های مناسبتی در مدارس برگزار می‌شود که عموما به انتقال اطلاعات کلیشه‌ای به دانش‌آموزان محدود مانده و معمولا قدرت ارتباط‌گیری با مخاطب و اثرگذاری بر او را ندارد. این درحالی است که دانش‌آموز امروز در معرض مستندهای سیاسی مختلف، طرح و کاریکاتورهای روز در شبکه‌های اینترنتی و خبرهای پراکنده و متفاوتی است که اگر ذهن این نوجوان آماده نباشد، دچار مشکل در فهم صحیح سیاسی می‌شود. هرچند برخی مدارس به سلیقه خود مبادرت به استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی برای انتقال ارزش‌های سیاسی مناسب نسل حاضر کرده‌اند، اما بخش بزرگی از نظام آموزشی عملا صورت‌مساله را پاک کرده و گویی برنامه‌ای برای آموزش سیاسی دانش‌آموزان متناسب با مسائل روز سیاسی کشور ندارد.

به عقیده صاحبنظران، پخش فیلم و مستندهای آموزنده متناسب با سن و سال نوجوانان، آموزش عملی سیاست‌ورزی با مشارکت بیشتر دانش‌آموزان در امور مدرسه، احترام‌گذاشتن به ایده‌های انتقادی نوجوانان و حتی برگزاری جلسات پرسش و پاسخ، ارتباط مستمر نظام آموزشی با والدین به‌منظور هماهنگ کردن اهداف تربیتی با آنچه در خانواده رخ می‌دهد، مطرح کردن محتاطانه شبهات روز برای دانش‌آموزان و برگزاری برنامه‌های جذاب از قبیل مسابقه، شب‌شعر و... با هدف ارتقای فهم سیاسی نوجوانان در مدارس، همه و همه ازجمله برنامه‌هایی است که می‌تواند پابه‌پای برنامه‌ریزی رسمی نظام آموزشی، نسل آینده را برای درک و فهم بسیاری از وقایع سیاسی روز آماده‌تر کند. معلمان و تصمیم‌گیرندگان در نظام آموزشی نباید از یاد ببرند که سکوت در برابر هجمه‌های تبلیغاتی به ذهن جوانان و نوجوانان و ممنوع کردن سخن گفتن از پرسش‌های سیاسی، راهکار مناسبی برای پرورش سیاسی دانش‌آموزان نیست و ارتقای فهم سیاسی دانش‌آموزان نیاز به خلاقیت و ایده‌پردازی هوشمندانه دارد.

متفکران سیاسی بر این باورند که برای داشتن فردایی همراه با صلح، مدارا و به‌دور از افراطی‌گری باید از سنین کودکی و نوجوانی، افراد را آماده پذیرش مسالمت‌آمیز اندیشه مخالف کرد و با ابزارهای هنری و آموزشی خلاقانه در آنها روحیه مشارکت و انتقاد سازنده و تعامل با مخالف را ساخت؛ چراکه همین کودکان و نوجوانان هستند که در آینده فرهنگ سیاسی کشور را شکل داده و نخبگان سیاسی کشور را ترغیب به کنش سیاسی همراه با «عقلانیت و تدبیر» یا «احساسات و تندروی» می‌کنند.

شاید اگر در گذشته، مدارس در عمل به وظایف پرورشی خود برای ارتقای فهم سیاسی دانش‌آموزان بهتر عمل می‌کردند، امروز دغدغه‌های کمتری درباره فضای سیاسی دانشگاه‌ها وجود می‌داشت. با وجود این هنوز دیر نشده و می‌شود با برنامه‌ریزی دقیق‌تر، فکری به حال آموزش دانش سیاسی به دانش‌آموزانی کرد که این روزها در برابر پیام‌های سیاسی پر زرق و برق، تنها و بی‌دفاع مانده‌اند.

محمود هرندی / جام‌جم