میرزابنویس‌های بهارستان

«آقای رئیس‌جمهور! وقتی متولی احترام امامزاده را نداشته باشد از دیگران چه انتظار؟ شما اخیرا منتقدین خود را (ترسو، بزدل سیاسی، وقتی حرف مذاکره به میان می‌آید می‌لرزند و...) اینها سخنان شماست. سپس قضاوت را به تاریخ سپرده‌اید.»1

هدفون بزرگی روی گوشش است و عبارت های بالا را به سرعت تایپ می‌کند. هر پاراگراف که تمام می‌شود، با چشم‌های ریز شده نگاهی به آن می اندازد و عبارت جدید را آغاز می‌کند. به شعرها که می‌رسد، لبخند بر لبانش می‌نشیند و «دیکتافون» را عقب و جلو می‌کند، «آن کس که چو منصور زند لاف انالحق؛ از طعنه نامحرم اسرار نترسد/ من عاشق شمع رخ یارم چه غم از نار/ پروانه دل سوخته از نار نترسد.»

طبقه دوم ضلع غربی ساختمان اصلی مجلس، اتاق کوچکی هست که شاید کمتر کسی ـ حتی از اهالی مجلس ـ آن را بشناسند. جایی که خیلی آرام و بی‌سروصدا، مشروح کل مذاکرات جلسات مجلس را ثبت ‌و ضبط می‌کنند و آن را به بایگانی تاریخ می‌سپارند. نطق‌های آتشین، مصوبات پرسرو صدا، ماده و تبصره‌های پرچالش، تذکرات نیش‌دار و پرطعنه، یکی‌به‌دو کردن‌های نمایندگان با هیات رئیسه، متلک گفتن‌ها و یقه‌گیری نمایندگان با یکدیگر، رای اعتماد و استیضاح‌ها و... .

صحن علنی مجلس پر از صندلی‌های سبز خالی است، راهروها از قدم‌ها و لابی‌گری‌های نمایندگان خالی است، از دفاتر کمیسیون‌ها صدای قیل‌وقالی بیرون نمی‌آید و همه اینها یعنی مجلس در تعطیلات تابستانی به سر می‌برد، اما در این اتاق صدای نماینده‌ها در هدفون‌ها می‌پیچد و روی صفحه‌های مانیتور به سرعت جا خوش می‌کند؛ اینجا اداره تدوین مذاکرات مجلس است.

«ما اینجا تمام صحبت‌های نمایندگان در صحن علنی مجلس را ضبط و تدوین و بعد در روزنامه رسمی چاپ می‌کنیم. هر آنچه در پشت تریبون رسمی نمایندگان و هیات‌رئیسه نطق می‌شود به علاوه اتفاقاتی که در حاشیه مجلس رخ می‌دهد.» ابوالفضل الموتیان، معاون قوانین مجلس این را می‌گوید و اضافه می‌کند که اداره تدوین مذاکرات از قدیمی‌ترین ادارات مجلس است که از اولین مجلس شورای ملی با عنوان «اداره تندنویسی» فعالیت خود را آغاز کرده است.

تندنویس‌های مجلس و تندنویسی

«در اولین دوره مجلس شورای ملی ایران، دو گروه چهار نفره با عنوان تندنویس در صحن علنی حضور داشتند که زیر نظر فردی به عنوان مقطع (راهنما) تمام صحبت‌های ناطقین در مجلس را می‌نوشتند، به این شکل که وقتی نماینده‌ای شروع به صحبت می‌کرد، مقطع به یکی از تندنویس‌ها اشاره می‌کرد که بنویس! و بسته به نوع سخنرانی ادامه آن را به تندنویس دیگری می‌سپرد تا فرد قبلی خسته نشود. تندنویس‌ها کار خیلی سختی داشتند چون دائم در حال نوشتن بودند و وسیله‌ای برای ضبط صدا نداشتند و اگر جلسه تا ساعت‌ها طول می‌کشید فشار کار خیلی روی آنها بالا می‌رفت چرا که باید با دقت همه نطق‌ها را گوش می‌دادند و اگر حواسشان پرت می‌شد ممکن بود نکته‌ای از قلم بیفتد، اشتباه کنند و باعث دردسر شود، بنابراین تندنویس‌ها از بین افراد تحصیلکرده و اهل ادبیات انتخاب می‌شدند.»

تندنویس‌ها هر آنچه را که در صحن علنی عنوان می‌شد بدون دخل و تصرف نگارش کرده و بعد از تدوین و ویرایش نهایی در روزنامه رسمی مجلس چاپ می‌کردند. الموتیان در این باره می‌گوید: «اگر مشاجره‌ای بین نمایندگان شکل می‌گرفت، فحش و ناسزایی بینشان ردوبدل می‌شد، حتی اگر با هم گلاویز می‌شدند و داد و بیداد به راه می‌افتاد، در مشروح مذاکرات بدون هیچ حذف و اضافه‌ای نوشته می‌شد. اصلا حاشیه‌نویسی جزء لاینفک تندنویسی است.»

آقای باباخانی جزو اولین تند‌نویس‌های مجلس بعد از انقلاب اسلامی است. او از اولین مجلس شورای اسلامی کار تندنویسی را در صحن علنی آغاز کرده و ‌اکنون نیز در معاونت قوانین مجلس فعالیت می‌کند. «من نزدیک 33 سال پیش وارد مجلس شدم و با فاصله کمی به اداره تندنویسی آمدم. قبل از ما کار تندنویسی خیلی دشوار بود، اما با ورود ضبط‌صوت کمی از سختی کار کاسته شد. اوایل کار، تمام مذاکرات مجلس در نوارهای صوتی ضبط و بین تندنویس‌ها تقسیم می‌شد. مثلا یک جلسه علنی چهارساعته، هشت نوار کاست نیم‌ساعته می‌شد. ما تندنویس‌ها باید به دقت گوش می‌دادیم و تمام مذاکرات را می‌نوشتیم. یک جلسه علنی نزدیک به ده بار بازخوانی می‌شد تا برای چاپ در روزنامه رسمی ارسال شود. به غیر از تندنویس‌ها، یک صحن‌نگار هم همیشه در مجلس حضور داشت که اسامی ناطقین را یادداشت می‌کرد و حاشیه‌های مجلس مثل دعواها و مشاجرات و یکی‌به‌دو کردن‌های نمایندگان را می‌نوشت و به مذاکرات اضافه می‌کرد. البته الان هم صحن‌نگار در مجلس حضور دارد اما مثل قدیم نیست که تندنویس‌ها در صحن علنی بنشینند و تندتند مکالمات را بنویسند.»

بخش تند‌نویسی مجلس یا همان اداره تدوین مذاکرات مانند هر دستگاه و سازمان دیگری با پیشرفت تکنولوژی و فناوری‌های روز، دچار تغییر و تحولات در روند کاری می‌شود و تندنویس‌ها را از استرس و اضطراب جا ماندن از نطق‌های پی‌درپی نمایندگان نجات می‌دهد.

«فکر می‌کنم مجلس ششم بود که آقای کروبی یک سفر به خارج از کشور داشتند، در بازدید از مجلس آن کشور که یادم نیست کجا بود، دستگاه‌های دیکتافون که ژاپنی بود را دیده و برای اداره تندنویسی خریده بودند. این دیکتافون‌ها که با پدال پا کار می‌کرد خیلی برای ما خوب بود و در تسریع کارمان موثر بود. دائم نباید با دستمان کاست را نگه می‌داشتیم، دیکتافون‌ها هنوز هم استفاده می‌شود.»

مراجعه به المعجم برای رمزگشایی نطق نمایندگان

همه اینها لایه سطحی کار تندنویس‌های مجلس است. آنها باید سخنرانی و نطق نمایندگانی را پیاده و در اسناد تاریخی ثبت ‌و ضبط کنند که هر کدام بیان و کلام خاص و منحصربه‌فردی دارند. استفاده از اصطلاحات خاص علمی و محلی را هم نباید در میان 290 نماینده نادیده گرفت.

«مثلا نمایندگان مجلس اول اغلب از علمای طراز اول بودند که از احادیث، آیات و روایات سنگین و جملات فقهی و حقوقی استفاده می‌کردند که ما باید خیلی دقت می‌کردیم. گاهی می‌رفتیم سراغ منبع احادیث تا مطمئن شویم درست پیاده کردیم یا نه. حتی ممکن بود برویم سراغ آن نماینده و بپرسیم این حدیث یا روایت که گفتی را دوباره برایمان تکرار کن؛ تحصیلکرده‌های دانشمند هم زیاد در مجلس بودند که نکات فنی ‌و ‌تخصصی می‌گفتند که ما را به دردسر می‌انداخت. یادم هست یک کتاب المعجم داشتیم که هر جا گیر می‌افتادیم سریع به آن مراجعه می‌کردیم. واقعا پیاده کردن مذاکرات مجالس اول انقلاب کار خیلی دشواری بود.»

ماجرای دولقوز آباد

یکی دیگر از مسائل جالبی که کارشناسان تندنویسی در هر دوره‌ای با آن مواجه بوده و هستند هم به لهجه و گویش نمایندگان برمی‌گردد. نمایندگانی که از استان‌ها و مناطق گوناگون کشور آمده و گویش‌شان در نطق‌هایشان کاملا عیان است. البته این جدا از سخنرانی مهمانان گوناگون مجلس همچون وزیران و روسای جمهور است. «نماینده‌ می‌رود پشت تریبون، شعر ترکی می‌خواند، ضرب‌المثل کردی می‌گوید، به لری طعنه می‌زند، نماینده داشتیم که من اسم نمی‌آورم، اما بنده خدا وقتی صحبت می‌کرد ما همه با ناراحتی می‌خندیدیم که ای خدا! این چرا دوباره می‌خواهد حرف بزند؟ آنقدر که تند، ناشمرده و تکه تکه حرف می‌زد. اصلا جملاتش فعل و فاعل نداشت. واقعا معلوم نبود چه می‌گوید یا بعضی نماینده‌ها خودشان تند صحبت می‌کردند، وقتشان هم کم بود می‌خواستند سریع‌تر همه نکاتشان را بگویند، بعد می‌دیدی سخنرانی 10‌دقیقه‌ای‌شان، پنج شش صفحه می‌شد.

یک بار آقای عبدالعلی‌زاده وزیر مسکن آمده بود مجلس، پاسخ یکی از نمایندگان را بدهد در میان حرف‌هایش با عصبانیت گفت ما که نباید در هر دولقوز‌آبادی خانه بسازیم. موقع پیاده‌کردن مذاکرات، ما با کلمه دولقوزآباد دچار مشکل شدیم و با مشورت هیات‌ر‌ئیسه آن را تبدیل به ناکجاآباد کردیم. بعد که روزنامه رسمی چاپ شد، نماینده آن شهر آمد و اعتراض که چرا به روستای حوزه انتخابی من گفتید ناکجاآباد؟! ما تا مدت‌ها درگیر این ماجرا بودیم. این دردسرها کم‌وبیش وجود دارد. بعضی موقع‌ها هم خودمان اشتباهات به اصطلاح لپُی داریم. مثلا یک بار عبارت «دفتر حضرت امام» در حروفچینی شده بود «دختر حضرت امام» که اشتباه بزرگی بود.»

آقای ایزدی فوت کردند... لیکن پدرشان

جدا از نمایندگان و مهمانان ناطق، هیات‌رئیسه که در راس مجلس هست نیز در هر دوره دارای ویژگی‌های کلامی و گفتاری است که باید تندنویس‌ها نسبت به آن تبحر و تجربه لازم را کسب کنند و بتوانند تمام نطق‌های آنان را کامل ثبت و ضبط کنند.

«نحوه اداره جلسه هر رئیس مجلس با آن دیگری خیلی متفاوت است و همین در کار ما تاثیر دارد. به طور نمونه آقای لاریجانی وقتی صحبت می‌کند باید یک فرهنگ لغت برای پیاده کردن صحبت‌هایشان کنار دستت بگذاری. آقای حداد عادل خیلی شمرده شمرده حرف می‌زد که خوب بود ولی ایشان هم اصطلاحات خاصی در اداره مجلس داشتند که با توجه به تاکیدشان روی دایره واژگان فارسی کار ما را سخت می‌کرد یا آقای کروبی اصلا پیشوند و پسوند را رعایت نمی‌کردند. یادم هست یک بار در صحن گفت که «به آقای ایزدی تسلیت می‌گوییم، ایشان فوت کردند! یکباره کل مجلس به هم ریخت و همه شوکه شدند، بنده خدا صبح در صحن بود. بعد آقای کروبی وقتی واکنش‌ها را دید، متوجه اشتباهش شد، سریع یک نگاهی کرد و گفت: «لیکن پدرشان!» تمام این موارد را ما سعی می‌کنیم با علامت‌گذاری درست ثبت کنیم که مخاطب بتواند حال‌وهوای صحن را در ذهن مجسم کند.»

ثبت وقایع مهم مجلس هم یکی دیگر از وظایف اداره تدوین مذاکرات است. کارشناسان این دفتر بویژه صحن‌نگاران باید بتوانند تمام اتفاقات مهم را درست ببینند و گوش دهند و به متن مذاکرات اصلی اضافه کنند. آقای اسماعیل‌زاده، یکی دیگر از کارمندان همین بخش است که به تازگی بازنشسته شده و در جمع ما حضور دارد، در این باره می‌گوید: «آن روزی که آقای احمدی‌نژاد درباره موضوع آقای مرتضوی به مجلس آمده بود خیلی روز عجیبی بود، باید تمام اتفاقات درست و جامع تدوین می‌شد به این علت که این موارد تاریخ مجلس هستند. تلاش شد که تمام مکالمات بدون هیچ دخل و تصرفی تدوین و منتشر شود، اما مثلا در مورد فیلمی که پخش شد در پرانتز آورده شد که یک فیلم با چنین مضمونی پخش شد.»

تند‌نویس‌های مجلس که حالا اسمشان «کارشناسان اداره تدوین مذاکرات» شده، کسانی که آرام و بی‌هیاهو در اتاق کوچکی در طبقه دوم بخش اداری مجلس، مذاکرات نمایندگان را پیاده و تدوین می‌کنند و تاریخ مجلس را می‌نویسند، انباشته‌ای از خاطرات ناب و بی‌بدیل‌اند که با سه چهار ساعت گفت‌وگو با آنها راه به جایی نمی‌بری.

«از فوت حضرت امام خمینی(ره) و معرفی رهبر معظم انقلاب تا رای اعتماد به کابینه رجایی، تحصن نمایندگان مجلس ششم، انتشار فیلم از سوی احمدی‌نژاد برای دفاع از مرتضوی در صحن علنی و...، همه اینها به شکل تصویری و مو به مو در ذهن ما هست، اما همیشه تلاش کردیم بدون هیچ غرض سیاسی و تنها با دید یک تاریخ‌نگار حرفه‌ای آنها را در تاریخ ایران ثبت کنیم.»

پانوشت: 1 ـ مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، جلسه دویست و سی و چهارم. (ضمیمه چمدان)

فهیمه‌سادات طباطبایی(جام جم)