از خشونت‌های قجری تا کارت‌پستال‌های گل و بلبل

ماهی‌های قرمز تنگ شیشه‌ای بالای سرشان آسمان آبی دارند و چند تکه ابر سفید، چند برگ نعنا هم از بالای تنگ پرپر شده و تا پای آن رسیده و نمی‌دانم فلسفه برگ نعنا چیست.

تخم‌مرغ‌های رنگی، منظم کنار هم نشسته‌ و از روی سر یکی‌شان سبزه‌ای به شکل کاکل سبز شده است. سبزه با پروانه‌ای نشسته روی روبان دورش، سبزه در میان سفره هفت‌سین، درست جلوی آینه و زیر پای پرستوها، سبزه کنار سنبل و ظرف سرکه‌ای که شره کرده است. حاجی فیروز دایره زنگی می‌زند و بالای سرش حول حالنا نوشته است، موهای حاجی فیروز فرفری است و شال کوچک بسته شده به دور کمرش= بامزه.

بیشتر کارت‌پستال‌های نوروز 93 محتوایش همین است، ماهی پای ثابت کارت‌هاست؛ ماهی از بالا، ماهی از روبه‌رو، ماهی از پایین، ماهی از نیمرخ، ماهی واقعی، ماهی کارتونی، ماهی قرمز، ماهی سیاه و ماهی‌هایی که شکل هشت انگلیسی‌اند و روی مداری دایره شکل چرخ می‌زنند. اغلب ماهی‌ها درون تنگند، اما در بعضی کارت‌پستال‌ها، طراح آنها را درون کیسه نایلونی حبس کرده و به دست مردی داده که معلوم است ماهی‌ها را برای سفره هفت‌سین می‌خواهد؛ دلم از آن کیسه پلاستیکی و فضای تنگ می‌گیرد.

اما کارت‌پستال‌های نوروز با این که در بعضی‌هایش به ماهی‌ها ظلم شده است و طراحی برخی‌هایشان می‌توانست بهتر از این باشد، ولی همین که مثل کارت‌پستال‌های قجری دلگیر نیست، جای خوشحالی دارد.

کارت‌پستال را ناصرالدین‌شاه به ایران آورد، از همان سفرهای معروفش به فرنگ. البته شاید او اولین خریدار ایرانی کارت‌پستال نباشد، ولی نامش در تاریخ این گونه ثبت شده است. اسناد باقیمانده از آن دوران نشان می‌دهد که این شاه قجر در سرزمین فرنگ چند کارت‌پستال که چشمش را گرفته بود، خرید و از همان جا برای زن مورد علاقه‌اش، انیس‌الدوله، فرستاد. این که تصاویر درج شده روی کارت‌پستال‌ها چه بوده، مشخص نیست، اما بی‌شک آن‌قدر دلپذیر بوده که شاه سخت‌پسند قاجار را به وجد بیاورد.

حسن این اتفاق این بود که پای کارت‌پستال را به کشورمان باز کرد، مثل دوربین عکاسی که ناصرالدین‌شاه بانی آشنایی ایرانیان با آن بود. البته در حکومت قاجار بویژه در دوران مشروطه که وضع نابسامان اجتماع، دل و دماغ را از مردم گرفته بود، حتی بر کارت‌پستال‌های تولیدی کشور نیز غبار غم نشست، به طوری که کارت‌پستال‌های به جا مانده از آن دوران به جای این که شادی‌بخش باشد، موجی از دلهره را در دل می‌افکند؛ مثل صحنه به دار کشیده شدن، غل و زنجیرهای بسته به دست و پای مخالفان و معترضان، سلاخی یک مبارز و تشییع جنازه چهره‌های سرشناسی که روی دست مردم به سمت آرامگاه ابدی می‌روند.

اما این غم در دل تاریخ ماندگار نشد، چون با گذشت زمان و باز شدن فضای سیاسی و اجتماعی کشور، کارت‌پستال‌ها هم رنگ و لعاب بهتری پیدا کرد و پذیرای نقش‌های دلچسب‌تری شد مثل تصاویری از کوه دماوند، مناظر دیدنی طبیعی، جانوران خوش‌تراش و اماکن تاریخی.

کارت‌پستال‌های امروزی نتیجه‌ها و نبیره‌های آن کارت‌هاست که برخلاف اجداد خود با موجی از شادی به همراه می‌آورد و به دست گیرنده‌ها که می‌رسد، به جای حس ناخوشایند ترس، اضطراب و ناامیدی، پیام دوستی فرستنده را به او می‌رساند.

هر کارت‌پستالی که به دست ما می‌رسد یعنی در گوشه‌ای از این دنیا کسی یاد ماست، آدمی که تا پایان عمر با هر بار تماشای آن کارت به یادش می‌افتیم و دلمان برایش تنگ می‌شود و چه بهتر که کارت‌پستال‌هایی که حاجی فیروزها، پرستوها و سفره‌های هفت‌سین را روایت می‌کند، میان آدم‌های با محبت دست به دست شود و در میانه این رد و بدل عاطفه، آنهایی که از این بازار نان‌می‌خورند نیز نوروزی بی‌دغدغه داشته باشند.