بازاری با میلیون‌ها مشتری

لازم نیست کودک باشید؛ خیلی از بزرگ‌ترها هم هنوز با دیدن کتاب و دفتر یا با بوی خوش کاغذهای نو، به روزهای خوش کودکی برمی‌گردند و به ذوق می‌آیند و هوس می‌کنند چندتایی از آنها را برای خودشان بخرند.

بچه‌ها و دانش‌آموزان اما نه تنها خرید این لوازم را دوست دارند که باید برای شروع یک سال تحصیلی جدید آنها را به موقع و به تعداد مورد نیاز تهیه کنند. برای همین هم هرچه به روزهای اول مهر نزدیک‌تر می‌شویم، بازار خرید و فروش نوشت‌افزار هم داغ‌تر و پررونق‌تر می‌شود و خیلی‌ها در روزهای پایانی تابستان یا حتی ابتدای پاییز و پس از شروع مدارس، به فروشگاه‌ها و مغازه‌ها سر می‌زنند تا مایحتاج دانش‌آموزان را بموقع و با قیمتی مناسب فراهم کنند.

زمانی که خانواده‌ها در کوچه و خیابان می‌‌گردند تا بهترین دفتر و مداد و خودکار را برای فرزندشان بخرند، اولین چیزی که جلب توجه می‌کند طرح‌های متفاوت، رنگ‌های متنوع و قیمت‌های مختلف است؛ چیزی که شاید انتخاب را سخت‌تر از قبل کرده، اما در هر حال، این لوازم هم باید خریداری شود.

خانم صبوری که امسال برای اولین بار همراه دخترش که به پیش‌دبستانی می‌رود، برای خرید نوشت‌افزار آمده، می‌گوید: خرید لوازم مدرسه خیلی سخت است؛ چند مدل مختلف دفتر و مداد و پاک‌کن با قیمت‌هایی متفاوت، مسلما بچه‌ها دوست دارند زیباترین طرح و رنگ را انتخاب کنند و توجهی هم به قیمت آن ندارند و ما برعکس، می‌خواهیم مناسب‌ترین قیمت و بهترین کیفیت را بخریم و توجهی به طرح و رنگ نداریم. برای همین هم کار خیلی سخت می‌شود.

دیبای هفت ساله هم که امسال قرار است به کلاس اول برود، چند دفتر طرح‌دار را مقابلش چیده است و می‌خواهد از بین آنها چندتایی را انتخاب کند، ولی به نظر می‌رسد انتخاب برای او هم خیلی دشوار است و از طرف دیگر، حاضر نیست از هیچ کدام‌شان هم بگذرد.

به آنها حق انتخاب بدهید

سپهر هم یکی از دانش‌آموزانی است که برای خرید نوشت‌افزار آمده و با یک کیسه پر از دفتر و مداد و خودکار، آماده رفتن است. او که همراه پدر و مادرش به خرید آمده، اجازه دارد خودش لوازم مورد نیاز را انتخاب کند. پدر سپهر که سال‌هاست همین شیوه را در پیش گرفته، اعتقاد دارد بچه‌ها خودشان باید انتخاب کنند و مسئولیت آن را هم بپذیرند. البته او از قبل، فکر همه چیز را کرده است و بودجه‌ای هم برای این کار تعیین کرده؛ یعنی مبلغ محدودی برای سپهر در نظر گرفته و او را در انتخاب آزاد گذاشته است. پس سپهر می‌تواند سه دفتر گرانقیمت بخرد یا 5 دفتر ارزان‌تر؛ انتخاب با خودش است اما اگر بخواهد دفترهای گرانقیمت بخرد، خودش باید مسئولیت کم بودن تعدادشان را بپذیرد و مسلما او هم چنین چیزی را انتخاب نخواهد کرد.

البته آن طور که روان‌شناسان کودک می‌گویند، بچه‌ها در کل زندگی باید بتوانند آزادانه انتخاب کنند تا از این راه مهارت تصمیم‌گیری و پذیرش نتیجه آن را هم بیاموزند. مریم حلی‌ساز، روان‌شناس در گفت‌وگو با «جام‌جم» در این‌باره یادآور می‌شود: زمانی که می‌گوییم بچه‌ها باید حق انتخاب داشته باشند، نباید این موضوع را فقط به خرید نوشت‌افزار محدود کنیم. به این معنا که آنها از سنین خردسالی و قبل از شروع درس و مدرسه نیز باید در برابر انتخاب‌های مختلف قرار بگیرند تا این توانمندی متناسب با سن‌شان افزایش یابد.

بنابراین اگر هیچ وقت به فرزندتان اجازه ندهید انتخاب کند، در نوجوانی و جوانی هم نمی‌توانید انتظار انتخاب‌های درست و خوبی از او داشته باشید. از طرفی، خرید نوشت‌افزار هم می‌تواند یکی از بهترین شیوه‌ها برای تمرین انتخاب کردن و پذیرش نتیجه آن باشد.

مطابق نیازتان خرید کنید، نه خواسته‌ها

بچه‌ها که متوجه گرانی و ارزانی نمی‌شوند و نمی‌توانند فکر پول و مخارج زندگی را بکنند! آنها که زحمت نکشیده‌اند تا قدر پول را بدانند! و... پدر و مادرهایی که این چنین فکر می‌کنند، معمولا خودشان هم دست به کار می‌شوند و به جای فرزندشان انتخاب می‌کنند. آنها نگران انتخاب گران‌ترین‌ها هستند و از ترس این‌که هزینه‌های خانواده افزایش یابد، قدرت انتخاب را از فرزندشان می‌گیرند.

خانم الماسی که تمایلی به خرید لوازم گرانقیمت ندارد، همراه دختر یازده ساله‌اش به فروشگاهی رفته که نوشت‌افزار را با نرخ پایین‌تر به فروش می‌رساند. مبینا هم از خریدهایش راضی است و با کمترین هزینه تمام مایحتاجش را تهیه کرده است.

البته خیلی وقت‌ها هم قضیه به همین سادگی‌ها نیست. بیشتر بچه‌ها دفترهایی می‌خواهند که جلدش زرق و برق خاصی دارد و طرح‌های کارتونی مورد علاقه‌شان روی آن است، پاک‌کن‌هایی را می‌پسندند که عطر خوبی دارد و کیف‌های مارک‌دار را انتخاب می‌کنند و اینجاست که پدر و مادر نمی‌دانند چه باید کرد و چگونه می‌توان او را از خواسته‌هایش منصرف کرد؟

خانم متین که در یکی از فروشگاه‌ها مسئول فروش نوشت‌افزار است، می‌گوید: در بیشتر موارد، پدر و مادر بدون توجه به قیمت اجناس از فرزندشان می‌خواهند کالاهای مورد نیازش را انتخاب کند و زمانی که متوجه قیمت می‌شوند، تازه دردسر اصلی شروع می‌شود. حالا دیگر کودک حاضر نیست از آن بگذرد و پدر و مادر هم به هیچ وجه زیر بار خرید نمی‌روند. در حالی که خیلی‌وقت‌ها خود ما سعی می‌کنیم بچه‌ها را به سمت کالاهای ارزان‌تر ببریم و تشویق‌شان کنیم آنها را بخرند. مثلا خرید دفترهایی با نرخ دولتی برای بعضی از خانواده‌ها واقعا غیرقابل تصور است و اصلا نمی‌توانند فرزندشان را راضی کنند چنین دفترهایی بخرد، در حالی که خیلی‌ها فقط همین دفترها را می‌خرند و یک یا دو دفتر فانتزی و مطابق با سلیقه کودک هم تهیه می‌کنند تا به عنوان هدیه به فرزندشان بدهند.

حلی‌ساز در این‌باره می‌گوید: بیشتر بچه‌ها حدود شش سالگی هم معنا و ارزش پول را درک می‌کنند و متوجه تعیین بودجه‌ای خاص می‌شوند. بنابراین این وظیفه پدر و مادر است که اطلاعات لازم را در اختیارشان بگذارند و بودجه مشخصی برای خریدهایشان تعیین کنند تا آنها هم بهتر بتوانند میان خواسته و نیازشان تفاوت قائل شوند. بنابراین بسیار مهم است به بچه‌ها بیاموزیم نیاز انسان با خواسته‌اش تفاوت دارد و لازم نیست همیشه مطابق خواسته‌ها عمل شود.

همچنین خرید از فروشگاه‌هایی که قیمت اجناس آن با بودجه شما هماهنگی بیشتری دارد نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. فراموش نکنید قبل از خرید، درباره هزینه‌ها با کودک صحبت کنید و زمانی که به فروشگاه می‌روید از روی قیمت اجناس، مواردی را که مناسب به نظر می‌رسد، برای انتخاب به او پیشنهاد دهید. مطمئن باشید بچه‌ها از مدیریت کردن پولی که برای خرید به آنها می‌دهید، لذت می‌برند و احساس خوبی دارند و به همین دلیل خودشان به فکر انتخاب بهترین‌ها هستند. درست است که گرانی نوشت‌افزار و قیمت‌های متفاوتی که شاهد آن هستیم، پابرجاست اما با این شیوه‌ها دست‌کم می‌توان از کشمکش‌ها و بحث‌های خانوادگی کاست.

لازم نیست همه چیز نو شود

«سال تحصیلی جدید است و خرید کیف و کتاب نو!» خیلی‌ها این طور فکر می‌کنند و باور دارند اگر لوازم‌شان نو نشود، درس و مدرسه هم معنایی ندارد. بعضی‌ها هم که ایده‌های جالب‌تری دارند و می‌گویند خرید لوازم جدید یعنی موفقیت بیشتر در درس‌ها و کسب نمرات بهتر!

حرف این گروه صحیح نیست، اما فراموش نکنیم خرید نوشت‌افزار جدید هم برای بچه‌ها اهمیت و جذابیت زیادی دارد. آنها با شور و شوقی غیرقابل وصف آماده خرید می‌شوند و می‌خواهند مثل بقیه دوستان و هم‌کلاسی‌هایشان با کیف و دفتر نو به مدرسه بروند.

برای همین به نظر می‌رسد والدین باید به این مساله هم توجه داشته باشند. البته این موضوع اصلا به معنای خرید همه چیز و به تعداد زیاد نیست. حلی‌ساز در این‌باره توضیح می‌دهد: بچه‌ها از همان سنین کودکی باید بیاموزند براساس نیازشان خرید کنند، نه براساس میل و علاقه. پس دانش‌آموز باید بداند اگر لوازمی از سال قبل باقی مانده است، به هیچ عنوان نباید دور ریخته شود. البته نباید با آنها لجبازی کنید و فقط به دلیل این‌که هنوز دفتر یا مداد و خودکارشان از سال قبل باقی مانده، هیچ وسیله جدیدی نخرید، بلکه خوب است با خرید یک یا دو عدد از لوازمی که دوست دارند، حس خوبی به آنها ببخشید ولی لوازم قدیمی را هم برای استفاده در دسترسشان بگذارید.

این روان‌شناس ضمن بیان این مطالب، یادآور می‌شود: برای این‌که فرزندتان هرچه بهتر متوجه دلیل کارتان شود، می‌توانید به عنوان نمونه برایش توضیح دهید خرید هر دفتر به معنای نابودی درختان بیشتری است و برای درک بهتر این موضوع حتی می‌توانید از کتاب‌هایی استفاده کنید که در این زمینه نوشته شده و در بازار وجود دارد. مسلما چنین دلایلی موجب همراهی بیشتر و بهتر بچه‌ها می‌شود و آنها علت کارتان را بهتر درک می‌کنند.

این انگیزه نباید دائمی شود

وقتی کاری انجام می‌دهیم، ممکن است هم انگیزه بیرونی داشته باشیم و هم درونی. بچه‌ها هم همین طور هستند اما نمی‌توان از آنها خیلی انتظار داشت که کارهایشان را فقط با انگیزه‌های درونی انجام دهند. برای همین هم کمتر کودکی است که برای افزایش علم و آگاهی درس بخواند یا به مدرسه برود، اما تشویق و تحسین معلم و والدین می‌تواند برایش به انگیزه‌ای قوی تبدیل شود؛ انگیزه‌ای که او را وادار می‌کند، بهتر از قبل درس بخواند. مسلما چنین وضعیت می‌تواند درباره استفاده از یک مداد جدید یا دفتری زیبا هم مطرح شود ولی به گفته حلی‌ساز، این انگیزه‌ها نباید دائمی شود. به این معنا که اگر قرار است دانش‌آموز فقط به دلیل استفاده از مدادی زیبا، تکالیفش را انجام دهد، والدین هم باید برنامه‌ای داشته باشند تا او پس از مدتی به انجام تکالیف علاقه‌مند شود و این وضع خیلی ادامه نیابد. با این حال، استفاده از لوازم‌ جذاب و مورد علاقه کودک، می‌تواند برای شروع کار، موثر و مفید باشد.

وی توضیح می‌دهد: بی‌شک، هیچ پدر و مادری نمی‌خواهد فرزندش را به مصرف‌گرایی تشویق یا او را طوری تربیت کند که دائم به فکر خرید لوازم جدید و مختلف باشد. به همین دلیل، خوب است همه خانواده‌ها با یک حرکت فراگیر و مشخص در خرید نوشت‌افزار که بچه‌ها را حسابی درگیر می‌کند، آنها را به صرفه‌جویی تشویق و ترغیب کرده و با توضیح دادن دلیل، آنها را با خودشان همراه کنند.

نیلوفر اسعدی‌بیگی ‌/ ‌جام‌جم