گزارش آژانس درباره برنامه‌ هسته‌ای ایران

به گزارش فارس، «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بین‌المللی اتمی گزارش جدید خود درباره برنامه هسته‌ای ایران را در بین اعضای شورای حکام آژانس توزیع کرد که متن کامل آن به شرح زیر است:

A. مقدمه

1. این گزارش مدیرکل به شورای حکام و به موازات آن به شورای امنیت بوده که درباره اجرای توافقنامه پادمان‌های ان‌پی‌تی و مفاد مربوطه قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل در جمهوری اسلامی ایران است.

2. شورای امنیت تایید کرده است که گام‌های تعیین شده توسط شورای حکام در قطعنامه‌هایش، برای ایران الزام‌آور هستند. مفاد مربوطه به قطعنامه‌های مزبور شورای امنیت طی فصل هفتم منشور سازمان ملل تصویب شده و بر اساس شرایط این قطعنامه‌ها اجباری است.

3. این گزارش تحولات روی داده پس از گزارش قبلی مدیر کل GOV/2013/27 (بیست‌وهفتم مه 2013) و همچنین موضوعاتی که همچنان باقی مانده را مورد بررسی قرار می‌دهد. این گزارش بر زمینه‌هایی که ایران به تعهدات الزام آور خود به طور کامل پایبند نبوده تمرکز کرده است، تعهداتی که اجرای کامل آن‌ها برای ایجاد اطمینان بین‌المللی درباره ماهیت کاملا صلح‌ میز برنامه هسته‌ای ایران ضروری است.

B. تشریح موضوعات حل نشده

4. در نوامبر 2011، شورای حکام قطعنامه  GOV/2011/69 به تصویب درآورد که در میان دیگر موضوعات، تاکید کرده است که ایران و آژانس باید گفت‌وگوها برای حل تمامی موضوعات اساسی باقی مانده را افزایش دهند. این مذاکرات باید با هدف ارائه توضیحاتی درباره موضوعاتی نظیر دسترسی به تمامی اطلاعات مربوطه، اسناد، سایت‌ها، ‌مواد و افراد در ایران باشد. در این قطعنامه، شورای حکام ایران را فراخوانده است تا به طور جدی و بدون پیش شرط در گفت‌گوها وارد شده تا اطمینان بین‌المللی درباره ماهیت منحصرا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران حاصل شود. با توجه به این موضوع، از ژانویه تا اوایل سپتامبر 2012، شورای حکام قطعنامه GOV/2012/50 را به تصویب درآورد که در آن در میان دیگر موضوعات، تصمیم‌گیری شد که همکاری ایران با درخواست‌های آژانس که با هدف رفع تمامی موضوعات برجسته، به منظور احیای اعتماد بین‌المللی به ماهیت کاملاً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران ضروری و حیاتی است. شورای حکام همچنین تأکید کرد که ضروری است که ایران هرچه سریعتر رویکرد ساختارمندی برای حل موضوعات برجسته مرتبط با ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای اش جمع‌بندی و اجرا کند. که برای گام اول شامل، فراهم آوردن دسترسی آژانس به سایت‌های مربوطه‌ای که این سازمان درخواست‌ کرده است، می‌باشد. از لحاظ این قطعنامه‌ها، در بین ژانویه 2012 و مه 2013، مقامات ایران و آژانس 10 دوره گفت‌وگوها در وین و تهران از جمله سفر مدیر کل به تهران در ماه مه 2012 داشته‌اند. اگر چه، هیچگونه نتایج ملموسی حاصل نشده است.

5. آژانس موفق نشده است همکاری اساسی با ایران در رفع موضوعات اساسی از جمله موضوعات مربوط به ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران آغاز کند. از زمان گزارش پیشین مدیرکل، گفت‌وگوهای بیشتری با هدف جمع‌بندی سند رویکرد ساختارمند برگزار نشده است، البته دور دیگری از گفت‌وگوها برای 27 سپتامبر 2013 در وین برنامه‌ریزی شده است.

6. به منظور احیای اعتماد بین‌المللی به ماهیت کاملاً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران، ضروری است که رویکرد ساختارمند، آژانس را به انجام راستی‌آزمایی موثر، قادر سازد، به این مفهوم که آندسته از فعالیت‌های راستی‌آزمایی را انجام دهد که برای حمایت از نتایج معتبر و موثق لازم می‌داند. بنابراین، ضروری است که سند رویکرد ساختارمند به اندازه کافی برای کاهش هرگونه سوء تفاهمات احتمالی آتی بین آژانس و ایران در اجرای رویکرد ساختارمند شفاف باشد. آژانس به ایران تضمین داده است تا نگرانی‌های امنیتی ایران را در نظربگیرد و آژانس برای وارد کردن مدالیته‌های سند رویکرد ساختارمندی که این نگرانی‌ها را برطرف می‌کند تمایل خود را اعلام کرده است.

7. مواردی که در ذیل به آنها اشاره می‌شود، دیدگاه‌های آژانس را درباره عناصر اصلی تشکیل دهنده سند رویکرد ساختارمندی شرح می‌دهد که دستیابی به توافق درباره آن تا کنون میسر نشده است:

• ضروری است تا آژانس به تمام مسائل برجسته بپردازد، نه اینکه تنها به مسائل مرتبط با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌‌ای ایران پرداخته شود. بنابراین، این موضوع اهمیت دارد که سند رویکرد ساختارمند متمرکز شده بر مسائل برجسته در ضمیمه گزارش نوامبر 2011 مدیرکل (GOV/2011/65) به وضوح به این حقیقت اشاره کند که دیگر مسائل برجسته‌ای هنوز باقی مانده که باید به طور جداگانه به آنها پرداخته شود؛

• همچنین مهم است که به منظور اطمینان از پوشش جامع و رفع هرگونه ابهام، تمام جوانب ابعاد احتمالی نظامی، همانطور که در ضمیمه گزارش نوامبر مدیر کل به آن اشاره شده است، به طور صریح در سند رویکرد ساختارمند ذکر شود؛

• آژانس نیازمند آن است که بتواند اطلاعات بیشتری را درخواست کند و فعالیت‌های تعقیبی را آنطور که ضروری می‌داند به انجام برساند. این فعالیت‌های تعقیبی در عین حال که نگرانی‌های امنیتی ایران را نیز در نظر می‌گیرد، نباید شامل محدودیت دسترسی به "تمام اطلاعات مرتبط، اسناد، سایت ها، مواد و پرسنل فعال در ایران" شود (GOV/2011/69)؛

• نباید از آژانس انتظار رود که در ابتدا تمام جزئیات چگونگی، زمان و مکان انجام فعالیت‌های راستی‌آزمایی را فراهم کند و البته آژانس نیز در چنین جایگاهی نیست.

• آژانس نیازمند آن است که قادر باشد به مسائلی که قبلا مورد بحث قرار گرفته نیز در صورت لزوم بازگردد؛

• آژانس آمادگی دارد تا در هر صورت و هرزمان که مناسب تشخیص دهد راستی‌آزمایی موثری باید به انجام برسد،  اطلاعاتی را در اختیار ایران قرار دهد؛ و

• آژانس نیازمند آن است که بتواند راه‌حل رضایت‌بخش تمام مسائل مشخص شده در ضمیمه گزارش GOV/2011/65 را مورد تأیید قرار دهد، پیش از آنکه عنوان شود دیگر اینها مسائل برجسته‌ای نیستند و به این صورت به شورای حکام گزارش شوند.

C. تأسیسات عنوان شده تحت توافقنامه پادمان‌های ایران

8. ایران تحت توافقنامه پادمان‌های خود 17 تأسیسات هسته‌ای و 9 سایت خارج از تأسیسات را که در آنها مواد هسته‌ای به طور معمول مورد استفاده قرار می‌گیرد، به آژانس اعلام کرده است. علیرغم اینکه آژانس اطمینان دارد که فعالیت‌های صورت گرفته توسط ایران در برخی از تأسیسات در تناقض با قطعنامه‌های شورای حکام و شورای امنیت است، همانطور که در زیر به آن اشاره می‌شود،‌ همچنان به تأیید عدم انحراف مواد اعلام شده در این تأسیسات و سایت‌های خارج از تأسیسات ادامه می‌دهد.

D. فعالیت‌های غنی‌سازی مرتبط

9. ایران در تناقض با قطعنامه‌های شورای حکام و شورای امنیت فعالیت‌های غنی‌سازی مرتبط خود را در تأسیسات اعلام شده که در ذیل به آنها اشاره می‌شود، به حالت تعلیق در نیاورده است. تمام این فعالیت‌ها تحت پادمان‌های آژانس است و تمام مواد هسته‌ای، آبشارهای نصب شده و ایستگاه‌های تغذیه و تخلیه اورانیوم در این تأسیسات مشمول اقدامات نظارت وکنترل (محدودسازی) آژانس هستند.

10. ایران اعلام کرده است که هدف از غنی سازی هگزافلوراید اورانیوم (UF6) به صورت اورانیوم ِ235 (U-235) با غنای 5 درصد، تولید سوخت برای تاسیسات هسته‌ای‌ این کشور است؛ ضمن اینکه هدف از غنی سازی هگزافلوراید اورانیوم (UF6) به صورت اورانیوم 235 با غنای 20 درصد تولید سوخت برای راکتورهای تحقیقاتی است.

11. ایران از زمانیکه غنی سازی اورانیوم در تاسیسات هسته‌ای اعلام شده خود را آغاز کرده است در آن تاسیسات موارد زیر را تولید کرده است:

• 9704 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم غنی شده به صورت اورانیوم 235 پنج درصد ( 744 کیلوگرم بیشتر از گزارش قبلی مدیر کل آژانس) که از آن 6774 کیلوگرم ( 417 کیلوگرم بیشتر از گزارش قبلی مدیر کل آژانس) به شکل هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده به صورت اورانیوم 235 پنج درصد باقی مانده‌اند و مابقی بیش از این حد فرآوری شده‌اند (چنانکه در پاراگراف‌های 20، 26 و 40 در ذیل شرح آن آمده است)؛ و

• 372.5 کیلوگرم (با 48.5 کیلوگرم افزایش از زمان انتشار گزارش قبلی مدیر کل آژانس) هگزافلوراید اورانیوم غنی شده به صورت اورانیوم 235 بیست درصد که از این مقدار 185.8 کیلوگرم (با 3.8 کیلوگرم افزایش از زمان گزارش قبلی مدیر کل آژانس) به شکل هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده به صورت اورانیوم 20 درصد باقی مانده‌اند و مابقی، بیش از این حد فرآوری شده‌اند (چنانکه شرح آن در پاراگراف 49 در زیر آمده است).

D1. نطنز

12. کارخانه غنی‌سازی سوخت: کارخانه غنی‌سازی سوخت یک کارخانه غنی‌سازی سانتریفیوژی است که برای تولید اورانیوم با غنای پایین نهایتا تا سطح اورانیوم 235 با غنای 5درصد، ساخته شده و اولین بار در سال 2007 آغاز به کار کرده است. این کارخانه به دو بخش سالن تولید A و سالن تولید B تقسیم شده است. بنا بر اطلاعات طراحی که ایران ارائه کرده، سالن تولید A برای استقرار 8 واحد هریک شامل 18 آبشار، طراحی شده و مجموعا 25هزار سانتریفیوژ در آن قرار می‌گیرد. در حال حاضر در یکی از واحدها سانتریفیوژهای نوع IR-2m نصب شده، در پنج واحد سانتریفیوژهای نوع IR-1 و در دو واحد دیگر هم سانتریفیوژی نصب نشده است. ایران همچنان باید اطلاعات طراحی سالن تولید B را ارائه دهد.

13. ایران در یک پرسشنامه اطلاعات طراحی به روزرسانی‌شده به تاریخ 29 جولای 2013، به آژانس اطلاع داد که قصد دارد تولیدات و پسماند واحدی که در آن آبشارهای IR-2m نصب شده است را از تولیدات و پسماند واحدهایی که در آن‌ها آبشارهای IR-1 نصب شده، جدا کند. ایران در نامه‌ای به تاریخ 20 اوت 2013، به آژانس اطلاع داد که این اقدام «ذاتا موقتی» است.

14. همانطور که در تاریخ 24 اوت 2013 گزارش شده، ایران 89 آبشار IR-1 را به طور کامل و بخشی از یک آبشارIR-1  را در سالن تولید A نصب کرده و اقدامات اولیه برای نصب 36 آبشار دیگر IR-1 نیز در این سالن تکمیل شده است. در آن تاریخ ایران اعلام کرده است که 54 مورد از این آبشارها با هگزافلوراید اورانیوم طبیعی تغذیه شده‌اند.

15. ایران به نصب سانتریفیوژهای نوع IR-2m در یکی از واحدهای سالن تولید A ادامه داده است. همانطور که در تاریخ 24 اوت 2013 گزارش شد، 6 آبشار به صورت کامل با سانتریفیوژهای IR-2m نصب شده و در حالت خلا به سر می‌برند و اقدامات اولیه نصب 12 آبشار IR-2m دیگر در این واحد نیز به اتمام رسیده است. نظیر گزارش همان تاریخ، هیچ‌یک از سانتریفیوژهای IR-2m در کارخانه غنی‌سازی سوخت با هگزافلوراید اورانیوم طبیعی (UF6) تغذیه نشده‌اند. ایران اعلام کرده است که عملکرد آبشارهای IR-2m با استفاده از 6 آبشاری که به طور کامل نصب شده‌اند، مورد سنجش قرار می‌گیرد.

16. همانطور که پیشتر گزارش شده، آژانس تائید کرده است که مشابه گزارش 21 اکتبر 2012، از زمان آغاز به کار این کارخانه در فوریه 2007، 85644 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم طبیعی به آن تزریق شده و در مجموع 7451 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم طبیعی غنی‌شده تا سطح اورانیوم 235 با غنای 5درصد، تولید شده است. ایران برآورد کرده است که از تاریخ 22 اکتبر 2012 تا 10 اوت 2013، ‌مجموعا 24946 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم طبیعی به آبشارها تزریق کرده و در مجموع حدود 2253 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا سطح اورانیوم 235 با غنای 5درصد تولید کرده، که این مقدار، میزان تولید هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا سطح 5درصد از زمان آغاز تولید را به 9704 کیلوگرم رسانده است.

17. بر اساس نمونه‌های محیطی گرفته شده از کارخانه غنی‌سازی سوخت از فوریه 2007، و همچنین دیگر فعالیت‌های راستی‌آزمایی انجام شده، آژانس به این نتیجه رسیده است که این تاسیسات منطبق با پرسشنامه اطلاعات طراحی (DIQ) ارائه شده از سوی ایران، فعالیت کرده‌ است.

18. کارخانه غنی‌سازی آزمایشی سوخت: کارخانه غنی‌سازی آزمایشی سوخت (PFEP) یک تاسیسات تحقیقات و توسعه (R&D) و تولید اورانیوم آزمایشی با غنای پایین (LEU) است، که اولین بار در اکتبر 2003 عملیاتی شده است. این تاسیسات می‌تواند 6 آبشار را در خود جای دهد و به دو بخش تقسیم شده، که یکی از این بخش‌ها برای تولید اورانیوم آزمایشی غنای پایین نهایتا تا سطح اورانیوم 235 با غنای 20درصد طراحی شده (آبشارهای 1 و 6) و بخش دیگر آن برای تحقیقات و توسعه (آبشارهای 2، 3، 4 و 5) طراحی شده است.

19. بخش تولید: همانطور که در تاریخ 6 نوامبر 2012 گزارش شد، ایران در حال تزریق هگزافلوراید اورانیوم به دو آبشار مرتبط به هم (آبشارهای 1 و 6) که مجموعا 328 سانتریفیوژ IR-1 در آن‌ها وجود دارد، بوده است.

20. آژانس تائید کرده است که، همانطور که در تاریخ 15 سپتامبر 2012 گزارش شد، از فوریه 2010 یعنی زمان آغاز تولید، 1119.6 کیلوگرم از هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا سطح اورانیوم 235 با غنای 5درصد به آبشارهای بخش تولید این کارخانه تزریق شده‌، و مجموعا 129.1 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا سطح اورانیوم 235 با غنای 20درصد تولید شده است. ایران برآورده کرده است که از تاریخ 16 سپتامبر 2012 تا 16 اوت 2013، مجموعا 335.7 کیلوگرم از هگزافلوراید اورانیوم تبدیل شده به اورانیوم 235 با غنای 5درصد تولید شده در کارخانه غنی‌سازی سوخت به آبشارهای بخش تولید تزریق شده و تقریبا 48.7 کیلوگرم از هگزافلوراید اورانیوم غنی شده تا سطح اورانیوم 235 با غنای 20درصد تولید شده است. بنابراین میزان تولید هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا سطح اورانیوم 235 با غنای 20‌درصد در کارخانه غنی‌سازی آزمایشی سوخت از ابتدای آغاز تولید، باید به 177.8 کیلوگرم رسیده باشد، که 174.6 کیلوگرم از آن از فرآیند خارج شده و مورد تائید آژانس قرار گرفته است.

21. بخش تحقیقات و توسعه: از زمان گزارش قبلی دبیر کل، ایران به صورت مداوم هگزافلوراید اورانیوم طبیعی را به صورت تکی در سانتریفیوژهای نوع IR-6s و گاه به صورت تکی و گاه به صورت آبشارهای با ابعاد مختلف به سانتریفیوژهای IR-1، IR-2m، IR-4 و IR-6 تزریق کرده است. سانتریفیوژ IR-5 هم که به صورت تکی نصب شده، هنوز با هگزافلوراید اورانیوم طبیعی تغذیه نشده است.

22. از تاریخ 11 می 2013 تا تاریخ 16 اوت 2013، مجموعا حدود 460.7 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم طبیعی به سانتریفیوژهای بخش تحقیقات و توسعه تزریق شده، اما هیچ اورانیوم آزمایشی با غنای پایینی (LEU) به عنوان تولیدی از آن خارج نشده و آنچه به دست آمده، در پایان روند بازترکیب شده است.

23. بر اساس تحلیل‌ انجام شده بر روی نمونه‌های محیطی گرفته شده از کارخانه غنی‌سازی آزمایشی سوخت و دیگر فعالیت‌های راستی‌آزمایی انجام شده، آژانس به این نتیجه رسیده که تاسیسات همانگونه کار کرده است که ایران در پرسشنامه اطلاعات طراحی عنوان کرده بود.

D.2 فردو

24. کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو: کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو بر اساس پرسشنامه اطلاعات طراحی به تاریخ 18 ژانویه 2012، یک کارخانه غنی‌سازی سانتریفیوژی برای تولید هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا سطح اورانیوم 235 با غنای 20درصد و تولید هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا سطح اورانیوم 235 با غنای 5درصد است. هنوز لازم است ایران اطلاعات بیشتری در مورد این تاسیسات ارائه دهد، به خصوص در سایه اختلاف موجود میان کاربری که پیش از این ایران برای این تاسیسات اعلام کرده و کاربری که اکنون این تاسیسات دارد. این تاسیسات که اولین بار در سال 2011 عملیاتی شده، 16 آبشار دارد که این آبشارها به طور مساوی بین واحد 1 و واحد 2 تقسیم شده‌اند و مجموعا 2976 سانتریفیوژ دارد. تاکنون، تمام سانتریفیوژ‌های نصب شده در این کارخانه از نوع IR-1 هستند. ایران همچنان باید به اطلاع آژانس برساند که کدام یک از این آبشارها برای تولید اورانیوم 235 با غنای 5درصد استفاده می‌شود و یا کدامیک برای تولید اورانیوم 235 با غنای 20درصد.

25. همانطور که در تاریخ 26 اوت 2013 گزارش شد، ایران همچنان به تغذیه 4 آبشار (متشکل از دو مجموعه از دو آبشار مرتبط به هم) واحد با هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا اورانیوم 235 با غنای 5درصد ادامه داده است. هیچ‌یک از 12 آبشار دیگر در کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو هنوز با هگزافلوراید اورانیوم تغذیه نشده‌اند.

26. همانطور که پیشتر گزارش شد، آژانس تائید کرده است که نظیر گزارش مربوط به 17 نوامبر 2012، از دسامبر 2011 که تولید آغاز شد، مجموعا 769 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم تبدیل شده به اورانیوم 235 با غنای 5 درصد تولیدی در کارخانه غنی‌سازی سوخت به آبشارهای کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو تزریق شده و 101.2 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم غنی شده تا اورانیوم 235 با غنای 20درصد تولید شده است. ایران برآورد کرده است که بین تاریخ 18 نوامبر 2012 تا تاریخ 16 اوت 2013، مجموعا 653.1 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا اورانیوم 235 با غنای 5‌درصد به آبشارهای کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو تزریق شده و از زمان آغاز تولید تقریبا 93.5 کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده تا اورانیوم 235 با غنای 20درصد تولید شده، که 186.3 کیلوگرم از آن از روند تولید خارج شده و توسط آژانس مورد راستی‌آزمایی قرار گرفته است.

27. بر اساس نتایج تحلیل انجام شده بر روی نمونه‌های محیطی گرفته شده در کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو، و همچنین بر اساس دیگر اقدامات راستی‌آزمایی، آژانس به این نتیجه رسیده است که این تاسیسات منطبق با پرسشنامه اخیر اطلاعات فنی ارائه شده از سوی ایران فعالیت کرده است.

D.3 دیگر فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی

28. ایران هنوز به درخواست‌های آژانس برای توضیح در مورد اعلامیه این کشور مبنی بر تصمیم برای ساخت 10 تاسیسات جدید غنی‌سازی اورانیوم که محل ساخت 5 مورد آن‌ها مشخص شده، پاسخی واقعی نداده است. آژانس در برابر درخواستش از ایران در مورد اعلامیه این کشور در تاریخ 7 فوریه 2010 مبنی بر به دست آوردن فناوری غنی‌سازی لیزری نیز اطلاعاتی دریافت نکرده است. در نتیجه عدم همکاری کامل ایران بر سر این موضوعات، آژانس نمی‌تواند این موارد را تائید کند و به طور کامل در مورد آن‌ها گزارش دهد.

E. فعالیت‌های بازفرآوری

29. پیرو قطعنامه‌های شورای حکام و شورای امنیت، ایران ملزم به تعلیق فعالیت‌های بازفرآوری خود شامل تحقیقات و توسعه است. ایران اعلام کرده است که «فعالیت‌های بازفرآوری ندارد».

30. آژانس به نظارت خود بر استفاده از سلول‌های داغ در رآکتور تحقیقاتی تهران و تاسیسات تولید مولبدینیوم، یودین، و رادیو ایزوتوپ زنون ادامه داده است. آژانس در تاریخ 11 اوت 2013، یک مرحله راستی‌آزمایی اقلام فیزیکی و یک مرحله هم راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در رآکتور تحقیقاتی تهران انجام داد، و همچنین در تاریخ 13 جولای 2013 یک مرحله راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در تاسیسات تولید مولبدینیوم، یودین، و رادیو ایزوتوپ زنون انجام داده است. آژانس تنها در مورد رآکتور تحقیقاتی تهران، تاسیسات تولید مولبدینیوم، یودین، و رادیو ایزوتوپ زنون و دیگر تاسیساتی که به آن‌ها دسترسی داشته، می‌تواند تائید کند که هیچ فعالیت بازفرآوری در ایران در جریان نیست.

F- پروژه‌های مرتبط با آب سنگین

31- به رغم قطعنامه‌های شورای حکام و شورای امنیت، ایران فعالیت خود در تمامی پروژه‌های مرتبط با آب سنگین، از جمله در اراک را تعلیق نکرده و همچنین ساخت ادامه‌دار رآکتور تحقیقاتی ایران (IR-40) ـ که تحت نظارت پادمان آژانس است ـ و تولید آب سنگین در «کارخانه آب سنگین» ـ که تحت نظارت پادمان آژانس نیست ـ را ادامه داده است.

32- رآکتور IR-40: این رآکتور یک رآکتور 40 مگاواتی تحقیقاتی آب سنگین است که می‌تواند 150 مجموعه سوخت اورانیوم طبیعی را دربرگیرد.

33 ـ در 7 آگوست 2013 آژانس اقدام به انجام یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی کرده و مشاهده نمود که از زمان گزارش قبلی دبیر کل آژانس مخزن رآکتور در محلش نصب شده است. آژانس متوجه شد که تعداد زیادی از قطعات اصلی دیگر نیز هنوز نصب نشده‌اند، از جمله تجهیزات اتاق کنترل، ماشین تجدید سوخت و پمپ‌های خنک‌کننده رآکتور. ایران در زمان این راستی‌آزمایی به آژانس اطلاع داد حدود 90 تن آب سنگین تولید کرده و نشان داد که آب سنگین کافی برای راه‌اندازی رآکتور IR-40 را ندارد.

34ـ از زمان گزارش قبلی مدیر کل آژانس ایران شروع به تولید قطعات یدکی سوختی حاوی مواد هسته‌ای برای رآکتور IR-40 کرده است. (بند 47 در زیر را ببینید).

35ـ در نامه‌ای مورخ 25 آگوست 2013، ایران به آژانس اطلاع داد که «بر اساس پیشرفت عملی کارهای سخت و ساز، تاریخی که قبلاً برای افتتاح رآکتور IR-40 اعلام شده بود، ممکن نیست و بنابراین افتتاح این رآکتور در سه ماهه اول سال 2014 نخواهد بود.

36ـ  به‌رغم وظایف ایران بر اساس بند اصلاح شده 3.1 مربوط به بخش عمومی ترتیبات کمکی توافقنامه پادمان، ایران از سال 2006 تاکنون، با وجود درخواست‌های مکرر آژانس، از قرار دادن یک پرسشنامه اطلاعات طراحی روزآمد برای رآکتور IR-40 از سال 2006 اجتناب کرده است. در آن زمان این رآکتور در مراحل اولیه ساخت و ساز بود. در حالی که آغاز فعالیت‌های این رآکتور نزدیک است، نبود یک اطلاعات طراحی روزآمد تأثیر منفی روزافزونی بر توانایی آژانس برای راستی‌آزمایی طراحی آن تأسیسات و اجرای یک نظارت موثر می‌گذارد. آژانس به این اطلاعات در اسرع وقت نیازمند است تا بتواند اطمینان حاصل کند که تمامی مسیرهای انحراف شناسایی شده‌اند و اقدامات پادمانی مناسب و تجهیزات پادمانی ویژه‌ای به کار گرفته می‌شوند.

37ـ کارخانه تولید آب سنگین: این کارخانه تأسیساتی برای تولید آب سنگین است که توان تولید سالانه 16 میلیون تن آب سنگین هسته‌ای را دارد.

38ـ به رغم تقاضاهای مکرر آژانس، که جدیدترین آن نامه‌ای به تاریخ 1 آگوست 2013 بوده،  ایران پس از بازدید 17 اوت سال 2011  امکان دسترسی لازم آژانس را به «کارخانه تولید آب سنگین» فراهم نکرده است. در نتیجه، آژانس برای نظارت بر کارخانه تولید آب سنگین تنها به تصاویر ماهواره‌ای متکی است. بر اساس آخرین تصاویر ماهواره‌ای که در اختیار آژانس قرار گرفته‌اند، به‌نظر می‌رسد که کارخانه مزبور در حال ادامه فعالیت باشد. تاکنون، به‌رغم تقاضاهای مکرر آژانس، که آخرین آن نامه‌ای به تاریخ 31 جولای 2013 بوده ایران به آژانس اجازه نمونه‌برداری از آب سنگین ذخیره شده در تأسیسات تبدیل اورانیوم (UCF) را نداده است. در نامه‌ای به تاریخ 3 آگوست 2013، ایران درخواست آژانس برای بازدیدهای پیگیرانه از این کارخانه و نمونه‌برداری از آب سنگین ذخیره شده در تأسیسات تبدیل اورانیوم را «غیرموجه و درخواستی فراتر از توافقنامه پادمان‌های ایران» توصیف کرد.

G. تبدیل اورانیوم و تهیه سوخت

39ـ علی رغم آنکه ایران متعهد به تعلیق تمام فعالیت‌های مرتبط با غنی سازی و پروژه‌های مرتبط با آب سنگین است‌ در حال انجام فعالیت‌هایی در «مرکز تبدیل اورانیوم»، «کارخانه پودر دی‌اکسید اورانیوم غنی‌شده»، «کارخانه تولید سوخت» و «کارخانه ساخت صفحات سوخت» در اصفهان است که با تعهدات این کشور تناقض دارد، فارغ از اینکه این تأسیسات تحت نظارت پادمان‌های آژانس قرار دارند.

40ـ از زمانی که ایران تولید و تبدیل سوخت را در تاسیسات اعلام شده خود آغاز کرده:

- 550 تن هگزا فلوراید اورانیوم طبیعی را در مرکز تبدیل اورانیوم (یو سی اف) تولید کرده که 122 تن از آن را به تاسیسات غنی سازی سوخت (FEP) منتقل کرده است؛

-  53 کیلوگرم از هگزافلوراید اورانیوم را به پروسه توسعه و تحقیق تبدیل اورانیوم در مرکز یوسی اف تزریق کرده است و آن را تا 3.34 درصد به اورانیوم 235 غنی کرده و 24 اورانیوم را به شکل دی اکسید اورانیوم تولید کرده است؛

- 185.1 کیلوگرم هگزافلوراید 20 درصد غنی شده به شکل اورانیوم 235 را به پروسه تبدیل اورانیوم تاسیسات تولید صفحات سوخت در اصفهان تزریق کرده (44.3 کیلوگرم بیشتر از زمان گزارش قبلی مدیر کل آژانس) و 87.3  کیلوگرم اورانیوم را به شکل هکتا اکسید تری اورانیوم تولید کرده؛ و

- به راکتور تحقیقاتی تهران 18  مجموعه سوخت حاوی اورانیوم 235 غنی شده تا 20 درصد منتقل کرده و همچنین دو مجموعه سوخت حاوی اورانیوم 235 غنی شده تا 3.34 درصد به نیز به راکتور تحقیقاتی تهران منتقل کرده است.

41ـ تاسیسات تبدیل اورانیوم (یو سی اف):  یوسی اف،  نوعی تاسیسات مخصوص تبدیل است که از آن برای تولید  هگزا فلوراید اورانیوم و دی اکسید اورانیوم طبیعی از کنستانتره سنگ معدن اورانیوم استفاده می‌شود. اینگونه برنامه ریزی شده است که در یو سی اف پودر دی اکسید اورانیوم نیز از هگزافلوراید اورانیوم 235 غنی شده تا 5 درصد تولید شود، شمش‌های فلزی اورانیوم از تترا فلوراید طبیعی و تحلیل رفته تولید شود و تترا فلوراید اورانیوم از هگزافلوراید اورانیوم تحلیل رفته تولید گردد.

42ـ آژانس کماکان در حال رازیابی نتایج راستی‌آزمایی فهرست اقلام فیزیکی است که در آوریل سال 2013 در یو‌سی‌اف انجام شد.

43ـ  از زمان انتشار گزارش قبلی، ایران همچنان انجام فعالیت‌های توسعه و تحقیقی تبدیل اورانیوم که شامل استفاده از هگزافلوراید اورانیوم طبیعی برای تولید دی اکسید اورانیوم بوده را ادامه داده است.  ایران در تاریخ 17 آگوست 2013 اقدام به تولید 12.02 تن اورانیوم طبیعی به شکل دی اکسید اورانیوم از طریق تبدیل سنگ معدن اورانیوم کرده است. آژانس تایید کرده که ایران تا همان تاریخ،  9.6 تن اورانیوم طبیعی به شکل دی اکسید اورانیوم را به تاسیسات تولید سوخت منتقل کرده است.

44ـ  آژانس آنچه ایران در ارتباط با بازیافت مواد هسته‌ای که پس از سوراخ شدن یک مخزن ذخیره در سال گذشته روی کف سالن تأسیسات ریخت را تأیید کرده است.

45ـ کارخانه پودر دی‌اکسید اورانیوم غنی‌شده: در نامه‌ای به تاریخ 17 جولای 2013، ایران فرایند موجود که شامل تبدیل هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده به اورانیوم 235 غنی شده تا 5 درصد به منظور تولید پودر دی‌اکسید اورانیوم، به عنوان یک تأسیسات جدید را اعلام کرده است. ایران در نامه‌ای به تاریخ 21 آگوست 2013، پرسشنامه اطلاعات طراحی اولیه برای این تأسیسات، که نام کارخانه پودر دی‌اکسید اورانیوم غنی‌شده را برای اشاره به آن به کار می‌برد را در اختیار ما قرار داد. در 18 آگوست 2013، در خلال یک راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی که در یو سی اف انجام شد ایران اشاره کرد که کارخانه پودر دی‌اکسید اورانیوم غنی‌شده تا پایان سال 2013 آغاز به کار می‌کند.

46ـ کارخانه تولید سوخت: این کارخانه تأسیساتی برای ساخت مجموعه‌های سوخت‌های هسته‌ای برای رآکتورهای تحقیقاتی و برقی است.

47ـ در تاریخ 17 و 18 آگوست 2013، آژانس اقدام به بازرسی و راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی در کارخانه تولید سوخت کرد و تولید مداوم قرص سوخت برای راکتور IR-40 با استفاده از UO2 طبیعی ر ا تأیید کرد. چنانکه در بالا، در بند 34 آورده شد، از زمان گزارش قبلی مدیر کل آژانس، ایران ساخت مجموعه‌های سوختی حاوی مواد هسته‌ای برای رآکتور IR-40 را آغاز کرده است. تا تاریخ 17 آگوست 2013، آژانس تأیید کرده که ایران ده مجموعه سوختی ساخته است که تمام آنها در کارخانه تولید سوخت ذخیره شده‌اند.

48ـ تأسیسات تولید ورقه سوخت: این تأسیسات، تأسیساتی برای تبدیل هگرافلوراید اورانیوم غنی‌شده به اورانیوم 235 بیست درصدی به U3O8 و تولید مجموعه‌های سوختی ساخته شده از ورقه‌های سوختی حاوی U3O8 هستند.

49ـ همان‌طور که قبلاً گزارش شد، آژانس تأیید کرده تا تاریخ 26 سپتامبر 2012 مجموع 82.7 کیلوگرم هگرافلوراید اورانیوم غنی‌شده به اورانیوم 235 بیست درصدی به فرایند تبدیل، تزریق و 38 کیلوگرم اورانیوم به شکل U3O8 تولید شده است. ایران تخمین زده که بین 27 دسامبر 2012 و 6 آگوست 2013 مقدار  102.4  کیلوگرم UF6 غنی‌شده تا اورانیوم 235 به فرآیند تبدیل در تأسیسات تولید ورقه سوخت تزریق شده است، و 49.3  کیلوگرم اورانیوم به فرم U3O8 تولید شده است. این امر مجموع مقادیر هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده به اورانیوم 235 بیست درصد که به فرآیند تبدیل تزریق شده را به 185.1 کیلوگرم و مجموع مقادیر اورانیوم به فرم U3O8 تولید شده را به 87.3  کیلوگرم می‌رساند. در 19 آگوست 2013 آژانس تأیید کرد که 10.8 کیلوگرم اورانیوم به شکل ضایعات جامد و مایع نگه داشته شده است.

50ـ آژانس تأیید کرده تا تاریخ 19 آگوست 2013، ایران در تأسیسات تولید ورقه سوخت یک مجتمع سوختی آزمایشی و 21  مجتمع سوختی از نوع TRR تولید کرده است. 18 عدد از این مجموعه‌های سوختی، از جمله مجموعه آزمایشی به رآکتور تحقیقاتی تهران منتقل شده‌اند.

H. ابعاد نظامی احتمالی

51- گزارش قبلی مدیر کل موضوعات برجسته مرتبط با ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران و فعالیت‌هایی که ایران برای حل آن نیاز است را مشخص کرده است. از سال 2002 آژانس به طور فزاینده‌ای نگرانی خود درباره وجود احتمالی فعالیت‌های مرتبط هسته‌ای را اعلام کرده که این فعالیت‌ها سازمان‌های مرتبط نظامی را در بر می‌گیرد که شامل فعالیت‌های مرتبط به توسعه کلاهک هسته‌ای برای موشک است. ایران نگرانی‌های آژانس را نادیده گرفته، به خصوص در زمینه‌ای که ایران این نگرانی‌ها را بر اساس ادعاهای بی پایه تلقی کرده است.

52- ضمیمه گزارش نوامبر 2011 مدیر کل (GOV/2011/65) تحلیل تفصیلی درباره اطلاعاتی را فراهم کرده که نشان می‌دهد ایران فعالیت‌هایی را انجام داده است که با توسعه دستگاه انفجاری هسته ای ارتباط دارد. این اطلاعات که توسط آژانس ارزیابی شده معتبر است. از نوامبر 2011 آژانس اطلاعات بیشتری را به دست آورده است که تحلیل ضمیمه مذکور را تقویت می‌کند.

53- در قطعنامه 1929 (2010) شورای امنیت بار دیگر بر التزام ایران به اتخاذ گام‌هایی که توسط شورای حکام در قطعنامه‌های GOV/2006/14 و GOV/2009/82 تعیین شده تاکید کرده و باید همکاری کاملی را با آژانس در تمامی موضوعات برجسته به خصوص آنهایی که باعث افزایش نگرانی درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران است انجام دهد که شامل فراهم کردن دسترسی بدون تاخیر به تمامی سایت‌ها، تجهیزات، افراد و اسناد مورد درخواست توسط آژانس است. همانطور که بالا در بخش B اشاره شده،‌ همچنان برای آژانس آغاز کار واقعی با ایران در این زمینه ممکن نبوده است.

54- پارچین: همانطور که در ضمیمه گزارش نوامبر 2011 مدیر کل اعلام شده است، اطلاعاتی که توسط کشورهای عضو برای آژانس فراهم شده است نشان می‌دهد که ایران یک مخزن مهار بزرگ انفجاری برای انجام آزمایش‌های هیدرودینامیکی ساخته است. این آزمایشات نشانه قوی درباره توسعه احتمالی تسلیحات هسته‌ای است. اطلاعات همچنین نشان می‌دهد که مخزن مهار در سال 2000 در سایت پارچین نصب شده است. مکان این مخزن در سایت پارچین در مارس 2011 شناسایی شد و آژانس در ژانویه 2012 درباره مکان این مخزن مهار به ایران اطلاع داده است.

55- همانطور که پیشتر اعلام شد، تصاویر ماهواره‌ای نشان می دهد که از زمان نخستین درخواست آژانس برای دسترسی به این مکان فعالیت‌های گسترده‌تر و به دنبال آن تغییراتی را در این مکان صورت گرفته است. از زمان گزارش قبلی مدیر کل تغییرات چشمگیری در این سایت دیده نشده است.

56- همانطور که پیشتر گزارش شد، ایران اعلام کرده که اتهام فعالیت‌های هسته‌ای در سایت پارچین «بی اساس» است و «همچنین فعالیت‌های اخیری که گفته می‌شود در نزدیکی مکان مورد علاقه آژانس صورت گرفته، هیچ ارتباطی به مکان مشخص شده توسط آژانس ندارد». تا کنون، ایران تنها توضیحی برای جابه جایی خاک توسط کامیون‌ها ارائه کرده است که نشان می‌دهد به دلیل ساخت جاده جدید پارچین و آسفالت کردن صورت گرفته است.

57- همانطور که آژانس برای ایران شفاف کرده است، با توجه به فعالیت‌های گسترده‌ای که ایران در مکان مذکور در سایت پارچین صورت داده و همچنان نیز ادامه دارد، زمانی که آژانس به این مکان دسترسی پیدا کند، توانایی آن برای انجام راستی آزمایی موثر به شدت تضعیف خواهد شد. در حالیکه آژانس به ارزیابی این موضوع ادامه می‌دهد، داشتن دسترسی به این مکان بدون تأخیر بیشتر ضروری است، همچنین لازم است تا ایران بدون وقفه بیشتر، همانطور که در ماه فوریه توسط آژانس درخواست شده بود، برای سوالات دقیق آژانس در ارتباط با سایت پارچین و کارشناسان خارجی، پاسخ‌هایی واقعی فراهم کند. اطلاعات طراحی

58- به رغم توافقنامه پادمان و قطعنامه‌های مرتبط صادر شده از سوی شورای حکام و شورای امنیت، ایران ملزومات کد 3-1 از ترتیبات اجرایی بخش اول توافقنامه پادمان را اجرا نمی‌کند. این موضوع سطح اعتماد را در نبود دیگر تاسیسات هسته‌ای از بین می‌برد. نبود اطلاعات طراحی اولیه همچنین تاثیر مخالفی بر توانایی آژانس در بررسی طراحی تاسیسات را به وجود می‌آورد و مانع از اجرای موثر رویکرد پادمان می‌شود. این به خصوص درباره تاسیساتی که در زیر به آنها اشاره می‌شود مرتبط است.

59- رآکتورهای تحقیقاتی: همانطور که در بالا (پاراگراف 36) اشاره شد اطلاعات طراحی به روز شده برای رآکتور IR-40 به صورت فوری مورد نیاز است همانطور که قبلا گزارش شده ایران به آژانس اطلاع داده است که 4 رآکتور تحقیقاتی جدید در مرحله مقدماتی انتخاب موقعیت بوده و مکان‌های بالقوه قطعی در حال ارزیابی هستند و اطلاعات طراحی در این زمینه ارائه نکرده است.

60- تاسیسات غنی سازی: همانطور که بالا اشاره شد (پاراگراف 28) ایران اطلاعات طراحی مربوط به ساخت 10 تاسیسات غنی سازی اورانیوم جدید خود از جمله 5 تاسیساتی که سایت‌های آنها تصمیم گیری شده ارائه نکرده است. 61- نیروگاه‌های هسته‌ای: پیروی گزارش‌هایی که در آن اعلام شده است ایران 16 سایت را برای ساخت نیروگاه هسته‌ای مشخص کرده و در پاسخ به درخواست آژانس برای دریافت اطلاعات طراحی مربوطه و برنامه زمانی ساخت، ایران اعلام کرد که آژانس اطلاعات درخواستی را در طی زمان دریافت خواهد کرد.

J - پروتکل الحاقی

62- برخلاف قطعنامه‌های مربوطه شورای حکام و شورای امنیت، ایران پروتکل الحاقی را اجرا نمی‌کند. تا زمانی که ایران همکاری لازم را به‌عمل نیاورد و از جمله پروتکل الحاقی را اجرا نکند، آژانس در موقعیتی نیست که عدم وجود فعالیت یا مواد هسته‌ای اعلام نشده در ایران را تایید کند.

K - سایر موضوعات

63- در 26 می 2013 آژانس در رآکتور سایت آب سنگین اصفهان راستی آزمایی اقلام فیزیکی انجام داد و وجود 36 نمونه اولیه مجتمع های سوخت را که از کارخانه تولید سوخت برای آزمایش رسیده بود را بررسی کرد.

64- در جریان بازبینی هایی که در 11 آگوست 2013 انجام شد آژانس تایید کرده است که 5 مجتمع سوختی که در ایران تولید شده و حاوی اورانیوم غنی شده تا 3.5 درصد و سپس غنی شده تا 20 درصد بوده است در قلب رآکتور تحقیقاتی تهران قرار گرفته است. در همان تاریح آژانس شاهد بود که نمونه اولیه مجتمع سوخت IR-40 در استخر سوخت مصرف شده در رآکتور تحقیقاتی تهران و پس از پرتوافکنی اولیه انبار شده است. این رویداد در اوایل سال 2013 بوده است.

65- در نامه به تاریخ 4 آگوست 2013 ایران به آژانس اطلاه داد که در هفته اول سپتامبر 2013 تاسیسات ترکیبی از کارخانه ساخت صفحات سوخت دریافت خواهد کرد که شامل ترکیبی از اورانیوم 308 غنی شده تا 20 درصد و آلومینیوم بوده که برای تولید ایزوتوب های Mo,Xe,I بوده که این پس از پرتوزایی صفحات در رآکتور تحقیقاتی تهران است.

66- در تاریخ 12 و 13 آگوست 2013 آژانس بازرسی از نیروگاه اتمی بوشهر انجام داد که در آن زمان نیروگاه با 100 درصد توان نامی خود در حال کار بود.‬

L- خلاصه

67. در حالیکه آژانس به راستی آزمایی عدم انحراف از مواد هسته‌ای اعلام شده در تاسیسات هسته‌ای و سایت‌های خارج از تاسیسات اعلام شده (LOF) از طرف ایران تحت توافقنامه پادمان ادامه می‌دهد، ایران شرایط لازم را برای همکاری فراهم نمی‌کند. از جمله پروتکل الحاقی را اجرا نمی‌کند بنابراین آژانس قادر به ارائه تضمین معتبر درباره عدم وجود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده از سوی ایران نیست و بنابراین نمی‌تواند نتیجه گیری کند که همه مواد هسته‌ای موجود در ایران در راستای اهداف صلح آمیز است.

68. ایران همچنان توافقنامه اصلاحی کد 3.1 قراردادهای الحاقی بخش عمومی را، علی رغم اظهارات این آیین نامه در رابطه با ساخت رآکتورهای تحقیقاتی جدید، تأسیسات غنی سازی اورانیوم جدید، و رآکتورهای تولید برق جدید، اجرا نمی‌کند. به علاوه کمبود اطلاعات به روز طراحی مربوط به رآکتور IR-40 همچنان تأثیری مخرب بر توانایی آژانس در تشخیص و بازبینی مؤثر طراحی تأسیسات و به کارگیری مؤثر رویکرد امنیتی دارد.

69. برخلاف قطعنامه‎های شورای حکام در نوامبر 2011 و سپتامبر 2012 و علیرغم 10 دور گفت‌وگوهای فشرده میان آژانس و ایران از ژانویه 2012، دستیابی به توافقی در زمینه یک سند ساختاری ممکن نبوده است. دور بعدی گفت‌وگو میان تهران و آژانس برای 27 سپتامبر 2013 برنامه ریزی شده است. با توجه به ماهیت و حدود اطلاعات موثق در دسترس آژانس درباره ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران، برای ایران ضروری و فوری است که بر اساس نگرانی‌های آژانس وارد گفت‌وگوها شود. ممکن نخواهد بود که آژانس مباحث مهم، شامل آنها که مربوط به ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران هستند را حل کند، مگر آن که ایران به الزامات آژانس مبنی بر اجرای بازرسی مؤثر پایبند باشد.

70. فعالیت‌های مهم و گسترده‌ای که در مجموعه داخلی سایت «پارچین» انجام می‌گیرد و آژانس مکرراً درخواست دسترسی به آن را کرده است، به طور جدی توانایی آژانس در انجام بازرسی و راستی آزمایی موثر را تحت الشعاع قرار داده است. آژانس این درخواست خود را به صراحت تکرار می‌کند که ایران بدون تأخیر بیشتر، پاسخی حقیقی به پرسش‌های مفصل و جزئی آژانس مربوط به پارچین و متخصصین خارجی ارائه کند و دسترسی به محل فوق الذکر را فراهم نماید.

71. مدیر کل همچنان از ایران می‌خواهد که توافقنامه پادمان و دیگر تعهدات خود را به طور کامل اجرا کند و با آژانس در زمینه دستیابی به نتایجی حقیقی و محسوس در همه موضوعات مهم و برجسته همکاری کند؛ همانطور که قطعنامه‌های شورای حکام و قطعنامه‌های الزام آور شورای امنیت ایجاب می‌کنند.

72. مدیر کل به نحو مقتضی به گزارش‌های خود ادامه می‌دهد.