رتبه‌ بندی معلمان چالش جدید آموزش و پرورش

این طرح می‌خواهد معلمان سراسر کشور را همانند اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها طبقه‌بندی کند اما تا این لحظه نه تنها نتوانسته معلمان را با خود همراه کند بلکه بسیاری از آنها را مقابل خود قرار داده است.

آموزش و پرورش بویژه در دو سال اخیر در بسیاری از تصمیمات خود عجول بوده گاهی هم انقلابی عمل کرده، امروز نیز که طرح رتبه‌بندی معلمان در 48 صفحه آماده شده و برای رفتن به شورای عالی انقلاب فرهنگی انتظار می‌کشد باز هم این شتاب به چشم می‌آید و درست برای همین است که معلمان از بابت اجرای این طرح مضطرب و متاسف شده‌اند.

البته آنهایی که هنوز برابر این نظام نایستاده‌اند شاید از جزئیات طرح بی‌خبرند یا شاید همانند تدوین‌کنندگان این طرح می‌اندیشند؛ کسانی که معتقدند وقتی آموزش و پرورش سند تحول بنیادین دارد و بر مبنای آن دانش‌آموز باید کاوشگر، مبدع، خلاق و خودیادگیر باشد معلمی که کنار او قرار می‌گیرد نیز باید این گونه باشد.

مسئولان آموزش و پرورش با تکیه بر همین باور بارها تاکید کرده‌اند برخی معلمان که سابقه خدمت زیادی دارند چون همیشه به روش سنتی کار کرده‌اند و کمتر به دنبال تغییر بوده‌اند مقابل هر تغییری ایستادگی می‌کنند و گاه در مسیر سنگ می‌اندازند.

البته احتمالش صفر نیست که در جمع معلمان کسانی با این ذائقه وجود داشته باشند، اما موضوع این است که نظام رتبه‌بندی معلمان به گفته کارشناسان این بخش آن قدر مشکلات ساختاری دارد که نارضایتی معلمان از آن را نمی‌شود به کاهلی آنها نسبت داد.

با این حال موافقان این طرح حرف‌های خودشان را دارند و به کارآمدی نظام رتبه‌بندی ایمان دارند. عبدالوحید فیاضی، از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس که چندی پیش این طرح در آنجا بررسی شده است از جمله طرفداران این طرح است.

او در گفت و گو با جام‌جم اگر چه این طرح را بی اشکال نمی‌داند اما می‌گوید با اجرای این طرح رخوتی که سال‌ها بر نیروی انسانی و معلمان وزارت آموزش و پرورش حاکم بوده است خواهد شکست. به گفته فیاضی اگر معلم توانمند نباشد و برای تدریس و پرورش دانش‌آموزان قابلیت علمی نداشته باشد در نتیجه افرادی که از سیستم آموزشی کشور خارج می‌شوند، توانمند نخواهند بود پس اگر در قالب طرح رتبه‌بندی فشاری بر معلمان وارد نشود نباید اعتراض داشت.

نظام رتبه‌بندی چه می‌خواهد

نظام رتبه‌بندی معلمان که هنوز در حد طرح است یک هدف کلی دارد یعنی ساماندهی معلمان براساس قابلیت‌های تخصصی و حرفه‌ای، ابزار کارش هم ایجاد انگیزه در معلمان است تا از این طریق هم کیفیت آموزش بالا برود و هم معلمان از حقوق و مزایای بالاتری بهره‌مند شوند.

روش دست یافتن به این هدف نیز تعریف چهار رتبه مربی معلم، استادیار معلم، دانشیار معلم و استاد معلم است تا دیگر هیچ معلمی در کشور وجود نداشته باشد که شانی کمتر از دانشگاهیان داشته باشد و دستمزدش از 80 درصد دستمزدی که اعضای هیات علمی دانشگاه می‌گیرند، کمتر باشد. شرط دریافت این رتبه‌ها نیز به ریز مشخص است به طوری که مثلا برای دریافت رتبه مربی معلم، فرد باید حداقل لیسانس و پنج سال سابقه تدریس داشته باشد و ضمن دارا بودن کارت صلاحیت حرفه‌ای تدریس و گذراندن دوره‌های آموزش ضمن خدمت در آزمون شایستگی تخصصی نیز موفق شود.

یا معلمی که قرار است از رتبه استادیاری به دانشیاری ارتقا پیدا کند اگر لیسانس دارد باید 22 سال، اگر فوق‌لیسانس دارد باید 18 سال و اگر دکترا دارد باید 14 سال سابقه کار داشته باشد. این شخص نیز باید کارت صلاحیت حرفه‌ای و مدرک دال بر شایستگی‌های تخصصی را داشته باشد ضمن آن که باید دست‌کم دو مقاله علمی ارزشیابی شده، یک پژوهش علمی و حداقل یک کتاب داشته باشد.

این در حالی است که برای سنجش توانایی‌های علمی همه معلمان نیز هر سال دو یا سه بار آزمون‌های ادواری پیش‌بینی شده که اگر کسی آنها را با موفقیت پشت سر بگذارد مجوز ورود به مرحله بعد را پیدا می‌کند و اگر کسی ناموفق بود به بخش اداری آموزش و پرورش منتقل می‌شود. اینها مهم‌ترین بندهای این طرح است که منتقدان زیادی را به واکنش واداشته است.

معلمان را با دانشگاهیان مقایسه نکنید

منتقدان طرح نظام رتبه‌بندی معلمان هر کدام از جهات مختلف به این طرح انتقاد دارند، اما حرف مشترک همه آنها این است که رتبه‌بندی به این شیوه نه فقط انگیزه معلمان برای پیشرفت را از بین می‌برد، بلکه شأن آنها را نیز خدشه‌دار می‌کند.

باقر امیری، از کارشناسان آموزشی چنین اعتقادی دارد. او به جام‌جم توضیح می‌دهد که اگر چه تلاش برای ارتقای سطح معیشت فرهنگیان حرکتی شایسته است، اما برای این کار ضرورتی ندارد فرهنگیان با استادان دانشگاه مقایسه شوند، چون فرصت‌های مطالعاتی آنها، زمان‌های کم تدریسشان و امکانات زیادی که در اختیار دارند به هیچ عنوان با معلمان قابل مقایسه نیست.

امیری به آزمون‌های ادواری اجباری گنجانده شده در این طرح نیز اعتراض دارد و می‌گوید، اگر قرار است معلمان با استادان دانشگاه مقایسه شوند پس چرا هیچگاه برای سنجش تخصص و سطح سواد اعضای هیات علمی از آنها آزمون‌های ارزیابی گرفته نمی‌شود؟

اجبارها حذف شود

این سنجش‌ها به مذاق محمد الهی از کارشناسان آموزش و پرورش نیز خوش نمی‌آید.

او در گفت‌وگو با جام‌جم چنین طرح‌هایی را که چاشنی اجبار دارند، توهین به معلمان می‌داند و می‌گوید، تجربه شخصی‌اش نشان داده وقتی قرار است از معلمان آزمون گرفته شود آنها در جلسه حاضر نمی‌شوند.

به اعتقاد این کارشناس اگر این اجبارها از میان برداشته شود و آزمون‌های سنجش اختیاری بشود و متعاقب آن کسانی که در آزمون‌ها موفق می‌شوند از مزایای ویژه برخوردار شوند، آن وقت معلمان دیگر نیز که تفاوت وضع خود با آنها را می‌بینند برای ارتقا انگیزه پیدا می‌کنند.

او بهترین مزایا را که ممکن است به معلمان داده شود ایجاد تسهیلات در نقل و انتقال یا حق انتخاب برای تدریس در مدرسه نزدیک محل سکونت می‌داند یعنی تسهیلاتی که امروز وجود ندارد و بسیاری از معلمان ساعت‌ها از وقت خود را که باید صرف مطالعه و پژوهش کنند در مسیر طولانی مدرسه و محل زندگی از دست می‌دهند.

دست کمتر کسی به ارتقا می‌رسد

کیومرث امجدیان از کارشناسان آموزش و پرورش نیز ترجیح می‌دهد در گفت‌وگو با جام‌جم، طرح نظام رتبه‌بندی معلمان را پیش از هر چیز یک طرح ذهنی و دور از دسترس بداند نه طرحی که به گفته کارشناسان دیگر قصد توهین به معلمان را دارد.

به گفته او این طرح ایرادات اصولی و ساختاری دارد و ضمانت اجرا و روش اجرای آن نیز نامشخص است. به باور امجدیان، این طرح بیشتر برای تازه‌واردهای آموزش و پرورش مناسب است نه برای نیروهای با سابقه چون اگر این طرح اجرا شود معلمی که 30 سال سابقه تدریس دارد با کسی که پنج سال است به این حوزه وارد شده هر دو در جایگاه مربی معلم قرار می‌گیرند که این از عدالت به دور است.

این کارشناس توضیح می‌دهد: در این طرح به سابقه خدمت معلمان نیز بی‌توجهی شده چون معلمی که مثلا 25 سال سابقه خدمت دارد و تازه قرار است مربی‌معلم شود دیگر وقتی برای رسیدن به درجه استادی ندارد و از قافله ارتقا جا می‌ماند. همچنین برخی ملاک‌های ارتقا مثل نوشتن مقالات علمی و پژوهشی و چاپ کتاب نیز فرایندهایی زمانبر است در حالی که در این طرح به زمان مورد نیاز برای دستیابی به این ملاک‌ها توجه نشده است.

به گفته امجدیان، شیوه اجرای این طرح، سیستم ارزشیابی، اعتبار آزمون‌های ادواری و وضع کارکنان اداری هم نامعلوم است به طوری که اگر گفته شود این طرح در جامعه کنونی ما معتبر نیست و قابلت اجرا ندارد حرفی به گزاف گفته نشده است.

از دید این کارشناس این که طرح رتبه‌بندی معلمان بیشتر به صورت مدرسه‌ای دیده شده نیز از ایرادات اصولی آن است چون به فعالیت‌ها و قابلیت‌های خارج از مدرسه معلمان بی‌اعتنایی شده است.

همچنین ملاک‌های سنجش در این طرح بشدت محدود است و امکانی پیش‌بینی نشده تا اگر فردی نتوانست در یک ملاک نمره بگیرد در زمینه‌های دیگر کار کند و موفق به کسب رتبه شود. مجموع این گفته‌ها نشان می‌دهد طرح رتبه‌بندی معلمان اگر چه خواسته ابروی نظام آموزشی کشور را درست کند، اما با بی‌احتیاطی به سمت چشم آن خیز برداشته است البته این طرح هنوز در حد پیشنهاد است ولی از همین حالا مشخص است که تا چه اندازه نیاز به چکش کاری دارد؛ برای همین انتظار می‌رود شورای عالی انقلاب فرهنگی که زیر نظر دولت آینده تشکیل می‌شود برای اصلاح نقص‌های این نظام از صاحب‌نظران نظر خواهی کند.

مریم خباز -‌ گروه جامعه