شکست تاریخی اخوان‌المسلمین

از بسیاری جهات این کودتا شاید آخرین نشانه از انتقال نقش اخوان‌المسلمین به عنوان پیشاهنگ اسلام سیاسی به سلفی‌های بشدت محافظه‌کار و جنبش آنها در احیای سنت باشد.

این انتقال حداقل از اوایل سال‌های دهه 80 و از زمانی که اخوان‌المسلمین در مصر و دیگر کشورهای جهان عرب به‌طور گسترده به خشونت انقلابی خاتمه داد و وارد بازی سیاست و حزب‌گرایی شد در جریان بوده است.

در خلال آن سال‌ها، سازمان‌های تروریستی سلفی نظیر القاعده و جهاد اسلامی مصر بسرعت خلأ بوجود آمده را پر کردند و خشونت را تداوم بخشیدند و البته در بعضی موارد نیز تعدادی از این گروه‌ها با پیروی از اخوان‌المسلمین راه قانونی و ورود به پارلمان را پیمودند.

اما بعد از بهار عربی، سلفی‌ها این حرکت آهسته به سمت قانونگرایی را شتاب بخشیده و ثابت کردند در تنظیم برنامه‌های اسلامی دولت‌ها و جان سالم به در بردن از پس‌لرزه‌های انقلاب‌ها از اخوانی‌ها مهارت بیشتری دارند.

همانند شبه‌نظامیان سلفی، سیاستمداران سلفی نیز آرمان‌هایشان را از طریق جذب موفقیت‌آمیز هواداران راستگرای افراطی هر چند اندک ارتقا دادند.

از آنجا که راست افراطی خواهان محدودیت حقوق و آزادی‌های فردی در راستای نگرش بشدت محافظه‌کارانه‌اش از اسلام سیاسی است، سیاستمداران سلفی در بیشتر کشورها همواره در اقلیت بوده‌اند و به همین دلیل آنها ‌باید برای تحقق و دستیابی به اهداف سیاسی خود با دیگران متحد می‌شدند.

از این رو، حزب نور بزرگ‌ترین حزب سلفی مصر از یک سو با اخوان برای تصویب یک قانون اساسی محافظه‌کارانه همکاری کرد و از سوی دیگر و از زمانی که مرسی در اضافه‌کردن اعضای این حزب به دولتش شکست خورد با سکولارها برای خلع مرسی همدست شد و به این ترتیب با پذیرش نقش اقلیت نه‌تنها صلاحیت اسلامی‌اش را حفظ کرد، بلکه پس از خلع مرسی توسط سکولارها از خشم آنها جان سالم به در برد.

اما تمام احزاب سلفی چنین فرز و چابک نبودند. شماری از احزاب کوچک‌تر از جمله حزب سازندگی و توسعه شاخه سیاسی جماعت اسلامی به امید تعدیل قدرت حزب نور با اخوان متحد و فقط اندکی قبل از سقوط مرسی از آنها جدا شد. حزب سازندگی و توسعه اکنون به دلیل از دست دادن اصلی‌ترین پشتیبانش بشدت عصبانی شده و به طور غیرمستقیم تهدید به بازگشت به خشونت کرده است.

تعدادی از سلفی‌ها سازمان تروریستی جدید انصار‌الشریعه را در صحرای سینا به راه انداخته‌اند و سلفی‌های خارج از مصر نیز در حال حاضر بسیار خشمگین به نظر می‌رسند.

بسیاری از رهبران سلفی نظیر شیخ ابوصدرا در لیبی که بعداز بهار عربی از خشونت پرهیز می‌کردند، اکنون نگرانند که دیگر قادر به وادارکردن هواداران سلفی به اطاعت از اوامرشان نباشند.

از این منظر شاید هیچ رهبر سلفی خوشحال‌تر از ایمن الظواهری رهبر القاعده نباشد. او ده‌ها سال است که استدلال می‌کند عهد اخوان‌المسلمین به شیوه‌های حزبی و سیاست‌بازی هیچ دستاوردی بجز بازگذاشتن دست رقبا و تائید یک سیستم حکومتی ضد اسلامی ندارد.

از شروع جنبش‌های عربی وی بر این نکته تاکید داشت که غرب و حامیان داخلی‌اش هرگز به یک دولت اسلامی اجازه نخواهند داد به طور واقعی حاکم شود. الظواهری بی‌تردید کودتای مصر را اثبات حقانیت استدلالش می‌داند و جای تعجب ندارد که هواداران جهادی الظواهری نیز حوادث مصر را به همین شیوه ببینند.

تهدید به خشونت پرسش‌های نگران‌کننده‌ای را در‌باره سلفی‌های مصر پیش می‌کشد. هیچ‌کس نمی‌داند که آیا حزب نور در زمانی که ارتش کماکان اسلامگراها را سرکوب می‌کند به همکاری با آنها ادامه خواهد داد یا نه و همچنین هیچ روشن نیست سلفی‌ها در خارج و داخل مصر تا چه میزان سیاست مماشات را پیگیری خواهند کرد، اما آنچه روشن است این‌که هیچ‌کدام از این سوال‌ها دیگر ربطی به اخوان‌المسلمین ندارد و این جنبش با تسلیم انقلاب به سلفی‌ها دیگر پیشرو جنبش اسلامی نخواهد بود.

حتی در حوزه سیاست پارلمانی نیز ناظران خارجی که ده‌ها سال اخوان‌المسلمین را نماد صداقت سیاسی می‌دانستند، اکنون آنها را در مقایسه با سلفی‌ها ساده‌لوحانی گیج و منگ توصیف می‌کنند. اخوان‌المسلمین به عنوان بزرگ‌ترین خیمه حزبی اسلام می‌توانست در راهی که رهبرانش قول انجام آن را داده بودند، گام‌های محکم‌تری بردارد.

آنها در مقایسه با سلفی‌ها از امکانات و توانایی‌های بهتری برخوردار بودند، اما تعصب و گرایش سازمانی به سمت اقتدارگرایی و پنهانکاری و نیز دشواری حکومت در مصر پساانقلاب این حزب را به پرتگاه کشاند. این نکته حقیقت دارد که اخوان حتی با شکاف‌ها و مشکلاتی عمیق‌تر از این هم اوج گرفته است و احتمال دارد دوباره چنین اتفاقی بیفتد، اما آنچه اکنون به منصه ظهور رسید یک شکست تاریخی برای اخوان‌المسلمین بود که برای هیچ‌کس نمی‌تواند رضایت‌بخش باشد.

منبع:فارین افرز 
مترجم: ایرج جودت