حفظ کن و فراموش کن

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان آموزشی، سیستم آموزشی کشور سبب شده دانش‌آموزان و دانشجویان فقط به فکر گرفتن مدرک یا نمره قبولی باشند، آنها به شکل خودکار طوری بار آمده‌اند که همه دغدغه‌شان گرفتن حداقل نمره در کمترین زمان ممکن است، به همین دلیل یک شب مانده به امتحان یا در شب امتحان شروع به حفظ کردن محتویات کتاب درسی خود کرده و در نتیجه یک هفته بعد از پر کردن برگه‌های امتحانی اگر همان سوال‌ها را دوباره از دانش‌آموز بکنید، او قادر به پاسخگویی به تمام سوال‌ها نیست.

محمد الهی، کارشناس تکنولوژی آموزشی در این‌باره به «جام‌جم» می‌گوید: این مشکل، هم در زمانی که دانش‌‌آموزان در سه ثلث امتحان می‌دادند، بود هم در سیستم آموزشی الان، زیرا برای سیستم آموزش جدید هم معلمان آموزش‌های لازم را ندیده‌اند.

البته تعداد زیاد دانش‌آموزان در کلاس‌های درس را هم باید یکی دیگر از عللی به حساب آورد که باعث شده معلمان نتوانند بخوبی به درس و مشق دانش‌آموزان رسیدگی کنند، الهی ادامه می‌دهد: معلم فرصت ندارد در یک کلاس چهل نفره از همه دانش‌آموزان سوال کلاسی بپرسد و به این شکل در طول سال تحصیلی همیشه دانش‌آموزان را آماده نگه دارد، معلم اگر بخواهد چنین کاری کند نمی‌تواند کتاب درسی را بموقع به پایان برساند.

تناسب نداشتن محتوای کتاب‌های درسی با زمان کلاس‌ها را نیز باید یکی از دلایل ضعف سیستم آموزشی کشور به حساب آورد، زیرا آموزگار باید تمام تلاش خود را به کار بگیرد تا در پایان دوره آموزشی همه نکاتی که در کتاب گنجانده شده است، برای دانش‌آموزان توضیح دهد به همین دلیل معلم زمان لازم را برای پرسش‌های کلاسی در اختیار ندارد.

نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که خود سیستم آموزشی خود به خود دانش‌آموزان را به این سمت هدایت می‌کند که شب امتحان درس بخوانند، اگر برنامه‌های امتحانی دانش‌آموزان را مرور کنید با فرجه‌هایی که برای برخی از امتحان‌ها در نظر گرفته می‌شود، می‌توان به این ایراد پی برد.

روش تدریس باید تغییر کند

یکی دیگر از مشکلات سیستم آموزشی را باید نحوه تدریس مربیان دانست زیرا اکنون حدود 90 درصد از معلمان به روش سخنرانی تدریس می‌کنند، الهی در این باره می‌گوید: معلم اگر بخواهد رفتار دانش‌ آموزان را ارزیابی کند، باید از روش‌های نوین استفاده کند؛ روش‌هایی مانند کارهای گروهی و مشارکت دادن دانش‌آموزان.

اگر دانش‌آموز در کلاس درس فقط گوش‌دهنده نباشد، مجبور به فعالیت شده و سعی می‌کند به صورت تجربی مفاهیم درسی را یاد بگیرد. به این شکل دانش‌آموزان به‌صورت گروهی در کارگاه‌ها شرکت کرده و مطالعه را به شب امتحان موکول نمی‌کند.

سیستم آموزشی به این شکل دانش‌آموزان را تنبل بار می‌آورد و آن دسته از دانش‌آموزان که باهوش هستند، می‌دانند که با گذاشتن چند ساعت وقت در شب امتحان می‌توانند نمره قبولی بگیرند، به همین دلیل تلاشی برای یادگیری نکرده و فقط به حفظ کردن نکته‌ها بسنده می‌کنند.

با توجه به این نکته باید نحوه طراحی سوال امتحانی را هم به ضعف‌های سیستم آموزشی اضافه کرد، چون سوال‌ها به شکلی طراحی می‌شوند که فقط جنبه حفظ‌کردنی دارند، یعنی مفهومی نیستند و دانش‌آموزان با حفظ کردن برخی نکات می‌توانند نمره قبولی بگیرند، در نتیجه اگر همین سوال‌ها را چند روز بعد از امتحان از آنها بپرسید متوجه خواهید شد دانش‌آموزان نمی توانند به پرسش‌هایی که قبلا پاسخ درست داده‌اند، جواب بدهند.

به نظر می‌رسد ارتباط بیشتر والدین دانش‌آموزان با اولیای مدرسه هم می‌تواند در رفع این مشکل کمک کند، به این شکل که وقتی معلمان در جریان فعالیت‌های دانش‌آموزان در خارج از مدرسه قرار بگیرند، بهتر می‌توانند از وضع دانش‌آموزان باخبر شوند، الهی اضافه می‌کند: علاوه بر این موارد، زیرساخت‌ها مناسب نیست؛ الان دو سال است که سرانه مدارس پرداخت نشده است، پس نمی‌توان انتظار داشت یکی از اولیای مدرسه فعالیت‌های دانش‌‌آموزان را در خارج از مدرسه دنبال کند و به خانواده‌ها مشاوره بدهد.

بنابراین دانش‌آموزانی تربیت می‌شوند که درس‌ها و نکته‌ها را خوب یاد نگرفته‌اند، از طرفی با شروع سال تحصیلی جدید اولیای مدرسه مجبور می‌شوند چند روز اول تحصیلی جدید را به مرور درس‌های گذشته اختصاص دهند و در نتیجه از زمان محدودی که دارند، بیشتر کاسته شود.

الهی درباره کارنامه‌های توصیفی دانش‌آموزان هم می‌گوید: ما یاد گرفته‌ایم رفتار و درس دانش‌آموز را با کلماتی مانند خوب، خیلی خوب، متوسط و ضعیف توصیف کنیم؛ در حالی که در کشورهایی که سیستم آموزشی مناسبی دارند، کارنامه توصیفی یکی از درس‌های دانش‌آموزان ابتدایی به یازده صفحه هم می‌رسد. معلم آنقدر وقت دارد و آموزش‌دیده که تمام رفتارهای دانش‌آموز را در طول سال یادداشت کرده و روند پیشرفت او را توصیف می‌کند.

به گفته الهی، فقط الگوبرداری از کشورهای موفق نمی‌تواند مشکل نظام آموزشی ما را حل کند چون امکانات ما محدود است، به همین دلیل باید طرح مناسبی در این خصوص به کار گرفته شود، مانند کم‌کردن تعداد دانش‌آموزان کلاس‌ها و ایجاد کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های مجهز در مدارس.

تغییر رفتار گام به گام به دست می‌آید

حسین احمدی، کارشناس آموزش و پرورش نیز معتقد است: آموزش اگر بر اساس اصول و از ابتدا با یک متد درست دنبال شود، هیچ‌وقت چنین مشکلاتی پیش نخواهد آمد، او ادامه می‌دهد: ما باید ابتدا معلمان و استادان را برای تدریس آماده کنیم، اگر معلمان بتوانند در طول سال تحصیلی روش‌های متعدد آموزشی را به کار بگیرند، مانند روش پرسش و پاسخ، حل مساله، بارش ذهنی و مکاشفه‌ای. از طرفی معلم باید مطالعه فردی و گروهی دانش‌آموزان را نیز زیر نظر داشته باشد و در طول سال تحصیلی با آزمون‌های متعدد سطح دانش و میزان آموخته‌ها را مرتب بسنجد.

به گفته کارشناس آموزش و پرورش، معلمان باید پرونده‌ای برای دانش‌آموزان داشته باشند و در آن میزان پیشرفت، ضعف و نکات آموزشی آنها را مشخص کنند یعنی با توجه به اطلاعاتی که در پرونده ثبت می‌شود، معلم باید نقاط ضعف دانش‌آموز را در سال تحصیلی شناخته و آنها را بر طرف کند. احمدی ادامه می‌دهد: ولی متاسفانه سیستم بر این اساس قرار گرفته که معلم بر اساس حفظ کردنی‌های دانش‌آموز به او نمره می‌دهد؛ به همین دلیل باید آزمون‌های دیگری نیز از دانش‌آموز گرفته شود تا او فقط در شب امتحان درس نخواند.

به این شکل در سیستم آموزشی فقط آموخته‌های ذهنی دانش‌آموز اندازه‌گیری می‌شود و سیستم به هدف خود که ایجاد تغییر در دانش‌آموز است، نمی‌رسد زیرا یکشبه نمی‌توان تغییر رفتار ایجاد کرد بلکه رسیدن به این هدف، گام به گام به دست می‌آید.

گلنوش ملایری - جام جم